Ηκύρια προτεραιότητα της Τουρκίας παραμένει η ανάσχεση της κουρδικής απειλής. Δεδομένης της οργανικής σχέσης των Κούρδων της Συρίας με τους αντίστοιχους της Τουρκίας, ο εφιάλτης που κινδυνεύει να λάβει σάρκα και οστά είναι οι πρώτοι να αποκτήσουν μια οιονεί κρατική οντότητα στο πρότυπο των αντίστοιχων του Ιράκ. Αμερικανοί και Ισραηλινοί, άλλωστε, φαίνεται να προτάσσουν το εν λόγω σενάριο, εφόσον το κουρδικό στοιχείο κρίνεται ως ο πλέον αξιόπιστος σύμμαχός τους στην περιοχή. Εδώ έγκειται και το μεγαλύτερο πρόβλημα των ΗΠΑ: αν θελήσουν να ικανοποιήσουν πλήρως την Τουρκία, «αδειάζοντας» τους Κούρδους της Συρίας, ρισκάρουν να τους δουν να εναγκαλίζονται με Ασαντ και Ρωσία, διότι δεν θα θέλουν να μείνουν μετέωροι εν μέσω διεργασιών για την επόμενη μέρα.
Από την άλλη, αν δεν συνηγορήσουν στις τουρκικές απαιτήσεις, ανησυχούν ότι θα σπρώξουν την Αγκυρα στην αγκαλιά της Μόσχας, ελλείψει εταίρων και εξαιτίας της έντονης καχυποψίας για τις προθέσεις των Αμερικανών.
Ομοίως και για την Τουρκία, η καλύτερη δυνατή εξέλιξη θα ήταν η εξεύρευση μιας χρυσής τομής μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας (τουλάχιστον) στο συριακό ζήτημα, από τη στιγμή που και ο Ερντογάν δυσκολεύεται αισθητά να ισορροπήσει μεταξύ των δύο. Εχει περισσότερο ανάγκη τη Μόσχα για να διατηρήσει την όποια επιρροή του στη Συρία, αλλά χωρίς έναν συμβιβασμό με την Ουάσιγκτον δεν μπορεί να αναχαιτίσει αποτελεσματικά τον κουρδικό κίνδυνο.
Γνωρίζει ο τούρκος πρόεδρος ότι τα περιθώρια ελιγμών του είναι περιορισμένα, αλλά θέλει να τα εξαντλήσει. Τι επιδιώκει; Με τη Ρωσία – όχι σε ισότιμη βάση, αλλά από θέση αδυναμίας – τη διατήρηση συνεχούς επικοινωνίας και εμπέδωσης της εμπιστοσύνης ώστε να αποκτήσει τη δυνατότητα επηρεασμού των εξελίξεων (μέσω της συμμετοχής της στις διεργασίες για την ειρήνευση στη Συρία), όπως (σε πιο τακτικό επίπεδο) στην εξασφάλιση σχετικής ομαλότητας σε κομμάτια της Συρίας (βλ. Ιντλίμπ) για να κατοχυρωθεί από νέες μαζικές προσφυγικές ροές και εισροή τρομοκρατών.
Η αποτελεσματική πρόσβαση στο Κρεμλίνο είναι απαραίτητη και για τη διατήρηση της τουρκικής φυσικής παρουσίας σε περιοχές της Συρίας. Με το Ιράν, η σχέση με το οποίο αναβίωσε λόγω της κοινής ανησυχίας για την ενίσχυση του κουρδικού στοιχείου, έμφαση δίνεται στην ασφάλεια των συνόρων και στον προσδιορισμό των περιοχών που θα μπορούσε να λειτουργήσει μια συμφωνία εξακολουθητικής εκεχειρίας.
Με τις ΗΠΑ, ο στόχος είναι να διακοπεί ο εξοπλισμός των Κούρδων της Συρίας και να τους κοπεί η όρεξη για διευρυμένη αυτονομία. Η αρνητική στάση των ΗΠΑ στο δημοψήφισμα ανεξαρτησίας των Κούρδων του Ιράκ εκτιμήθηκε, ωστόσο η Ουάσιγκτον κατακεραυνώνεται συχνά-πυκνά για την άρνησή της να τους αποχωριστεί, ακόμη και κατόπιν της έναρξης κοινών περιπολιών ανατολικά του Ευφράτη. Βέβαια, ανάλογη απογοήτευση επικρατεί και στη Ροτζάβα, λόγω των παλινωδιών της αμερικανικής διοίκησης (π.χ. ανακοινώθηκε από τον Τραμπ η αποχώρηση των ΗΠΑ από το συριακό έδαφος και αργότερα ανακλήθηκε με τη διαβεβαίωση παραμονής κάποιων μονάδων) και κυρίως τής εν εξελίξει συμφωνίας με την Τουρκία για τη δημιουργία ασφαλούς ζώνης στα ανατολικά του Ευφράτη.
Παρότι η Τουρκία μοιράζεται κοινές θέσεις με όλους τους εμπλεκομένους (π.χ. μετριασμό Ιράν με τις ΗΠΑ, αναχαίτιση Κούρδων με το μπααθικό καθεστώς και το Ιράν, αντιτρομοκρατικό αγώνα με τη Ρωσία), εντοπίζεται ένα δομικό πρόβλημα: Αφενός, δεν μπορεί να λάβει ξεκάθαρη θέση στο Συριακό, διότι σε κάθε περίπτωση θα δυσαρεστήσει κάποιον εκ των συμμάχων της, γεγονός που θα επιδρούσε αρνητικά στην προάσπιση των συμφερόντων της. Επί παραδείγματι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τους Κούρδους στους αμερικανικοϊσραηλινούς σχεδιασμούς, αλλά παραμένει χρήσιμη λόγω της πρόθεσης Ουάσιγκτον – Τελ Αβίβ – Ριάντ να ανασχέσουν την επιρροή του σιιτικού Ιράν, εκτός εάν ο Λευκός Οίκος επιχειρήσει απευθείας να διευθετήσει το ζήτημα.
Εξίσου, η Αγκυρα, ενώ στηρίζει τους αντικαθεστωτικούς, έχει βρει ένα modus operandi με τον Ασαντ. Αν χρειαστεί να διαλέξει στρατόπεδο θα δυσκολευθεί αισθητά. Αφετέρου, επιχειρεί να εκμεταλλευτεί τη συγκυρία μέχρι οι περιφερειακοί ανταγωνισμοί μεταξύ ΗΠΑ – Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας – Ιράν να μην την επηρεάζουν, χωρίς να μπορεί να ασκήσει επιρροή στις εξελίξεις στον επιθυμητό βαθμό. Ενδεικτική της αγωνίας Ερντογάν είναι η προτροπή του προς Ρώσους και Αμερικανούς να αποσυρθούν από τη Συρία.
Αξιοπρόσεκτη είναι η στάση του Ισραήλ που στηρίζει παραδοσιακά το κουρδικό στοιχείο της Μέσης Ανατολής, στοχοποιώντας το Ιράν. Μάλιστα, η διοίκηση Τραμπ έχει υιοθετήσει εν πολλοίς τις απόψεις του Τελ Αβίβ στα μεσανατολικά ζητήματα, αν και διαφαίνεται μια αλλαγή προσανατολισμού και η υιοθέτηση μιας ηπιότερης εκδοχής μετά και την παραίτηση του Μπόλτον. Σημειώνεται, τέλος, πως η Αγκυρα χρησιμοποιεί στην πράξη (και) τη στρατιωτική της ισχύ, σπάζοντας κάποια ταμπού – σε παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης – προκειμένου να αντιστρέψει αρνητικές καταστάσεις.
Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι εκτελεστικός διευθυντής του ΙΔΙΣ. Στο παρόν κείμενο υπάρχουν αποσπάσματα από την 3η έκδοση του βιβλίου του «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν».
