Λίγο καιρό αφού ανέλαβε τη σίτιση των προσφύγων και των μεταναστών σε κέντρα φιλοξενίας το υπουργείο Εθνικής Αμυνας, κλιμάκιο επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης πραγματοποίησε τον Απρίλιο και τον Ιούλιο του 2016 επισκέψεις στην Ελλάδα για να διαπιστώσει τις συνθήκες παραμονής τους στα hotspots. Ηδη από τον Μάρτιο είχε τεθεί σε εφαρμογή η συμφωνία μεταξύ ΕΕ – Τουρκίας για το Μεταναστευτικό και οι ροές έδειχναν σαφή μείωση. Το κλιμάκιο του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά τις επισκέψεις του διαπίστωσε, ανάμεσα σε άλλα, προβλήματα στην ποιότητα του νερού και του φαγητού. Ενα από τα κέντρα που επισκέφθηκαν ήταν και η ΒΙΑΛ στη Χίο.

Ενάμιση χρόνο μετά, οι ροές των προσφύγων συνεχίζουν να είναι μειωμένες σε σύγκριση με την περίοδο 2015-2016, πριν από τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, όταν οι αφίξεις στα νησιά έφταναν κατά μέσο όρο τις 60.000-70.000 τον μήνα.

Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2017 είχαν καταμετρηθεί 2.364 νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες και μετανάστες, ενώ τον Ιανουάριο του 2018 λίγο πάνω από 1.630. Από ανάλυση των δεδομένων αφίξεων φαίνεται ότι τη συγκεκριμένη περίοδο κατά μέσο όρο η Λέσβος δεχόταν περισσότερους από τους μισούς πρόσφυγες και μετανάστες, η Σάμος το 1/5, κάτι λιγότερο τα Δωδεκάνησα και λίγο πάνω από το 10% των ροών η Χίος.

Η πίστωση έφθανε τα 374.500 ευρώ και αφορούσε τη σίτιση 2.200 προσφύγων. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ ανέφερε όμως ότι στο κέντρο ΒΙΑΛ της Χίου υπήρχαν 1.400 άτομα.

Χίος: χαμένοι στην προσθαφαίρεση

Σε έγγραφο της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για του Πρόσφυγες για την κατάσταση στα κέντρα φιλοξενίας ανά την Ελλάδα καταγράφεται ότι στις 29 Ιανουαρίου 2018 στο κέντρο της ΒΙΑΛ στη Χίο υπήρχαν 1.400 φιλοξενούμενοι, εκ των οποίων το 1/3 ανήλικοι. Δέκα ημέρες πριν, στις 19 Ιανουαρίου, διενεργήθηκε η διαδικασία απευθείας ανάθεσης με διαπραγμάτευση για τη σίτισή τους για την περίοδο που θα ξεκινούσε από τις 31 Ιανουαρίου – δηλαδή δύο ημέρες μετά την καταμέτρηση της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ που ανέφερε ότι στο κέντρο υπήρχαν 1.400 άτομα – έως και τα τέλη Φεβρουαρίου. Η πίστωση, όπως φαίνεται στη σχετική διακήρυξη, έφτανε τα 374.500 ευρώ και αφορούσε τη σίτιση 2.200 προσφύγων και μεταναστών για 29 ημέρες. Σημειώνεται ότι το κόστος για τη σίτιση 1.400 ατόμων για το ίδιο χρονικό διάστημα, με 5,87 ευρώ που προβλέπονται για την ημερήσια διατροφή ανά άτομο, ανέρχεται σε 238.300 ευρώ.

Κατά τη διάρκεια εκείνου του Φεβρουαρίου οι αφίξεις που καταγράφηκαν στα ελληνικά νησιά έφταναν τις 1.256 – ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας τετραετίας. Σύμφωνα με καταγραφές της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, η ΒΙΑΛ δεν φαίνεται να επιβαρύνθηκε από αυτές τις αφίξεις – ούτε από του επόμενου μήνα, που ανέρχονταν περίπου στις διπλάσιες. Οπως αναφέρεται σε έγγραφο του οργανισμού στις 15 Μαρτίου 2018, οι άνθρωποι που φιλοξενούνταν στο συγκεκριμένο κέντρο ανέρχονταν σε 1.272. Τρεις ημέρες πριν, στις 12 Μαρτίου, διενεργήθηκε και πάλι διαδικασία απευθείας ανάθεσης με διαπραγμάτευση για τη σίτισή τους. Η διάρκεια αυτή τη φορά ήταν για 17 ημέρες, η πίστωση ανερχόταν σε 219.500 ευρώ και η τροφοδοσία θα ξεκινούσε από τις 15 Μαρτίου – την ίδια δηλαδή μέρα που η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ μέτρησε 1.272 φιλοξενούμενους. Ο αριθμός των ατόμων που αναφερόταν στη διακήρυξη για την απευθείας ανάθεση ήταν και πάλι 2.200 άτομα. Σημειώνεται ότι το κόστος για τη σίτιση 1.272 προσφύγων και μεταναστών για 17 ημέρες ανέρχεται σε 127.000 ευρώ.

Αποκλίσεις και σε άλλα hotspots

Η ΒΙΑΛ δεν είναι η μοναδική περίπτωση που εμφανίζονται τέτοιες αποκλίσεις μεταξύ του αριθμού των προσφύγων και μεταναστών που φιλοξενούνται και των διακηρυσσόμενων ποσοτήτων φαγητού. Αντίστοιχες την ίδια περίοδο του 2018, όπως αναδείχθηκε σε έρευνα του Protagon, εμφανίζονται και στο Βαθύ της Σάμου, στη Λέρο, στην Κω, στη Λέσβο. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα οι αποκλίσεις ξεπερνούν και τα 1.000 άτομα, το κόστος σίτισης των οποίων ανέρχεται σε 175.000 ευρώ τον μήνα. Και αυτό διαρκεί για αρκετούς μήνες, και όχι μόνο σε ένα κέντρο.

Τα πρώτα κρούσματα τέτοιων αποκλίσεων εμφανίστηκαν στις αρχές του 2017. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του κέντρου στη Σίνδο, όπου η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ είχε καταγράψει 59 φιλοξενούμενους να δέχονται βοήθεια και εκτιμούσε ότι στο σύνολό τους ήταν περί τους 120. Η διακήρυξη σίτισης με απευθείας ανάθεση στα μέσα Δεκεμβρίου 2016 ήταν για 450 άτομα και στα μέσα Ιανουαρίου 2017 για 300 άτομα. Στο Ωραιόκαστρο συνέβαιναν περίπου τα ίδια: η Υπατη Αρμοστεία ανέφερε ότι είχε διανεμηθεί βοήθεια σε 129 άτομα και ότι υπήρχαν 698 ως γενική εκτίμηση, ενώ οι διακηρύξεις σίτισης στα μέσα Δεκεμβρίου αφορούσαν 1.200 φιλοξενούμενους και τον επόμενο μήνα 1.000. Αποκλίσεις εντοπίζονται την ίδια περίοδο και στη δομή Alexyl στο Δερβένι Θεσσαλονίκης, στη Μαλακάσα, στην Κω και στη Λέσβο. Σε αρκετές από τις διακηρύξεις σίτισης αναφερόταν ότι ο αριθμός των μερίδων μπορεί να μειωθεί ή να αυξηθεί ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε κέντρου – όμως οι αποκλίσεις που εντοπίζονται συστηματικά κατά την περίοδο 2017-2018 αποτελούν μια ισχυρή ένδειξη ότι είχε δημιουργηθεί μια βιομηχανία «απορρόφησης» ευρωπαϊκών κονδυλίων που προορίζονταν για τη σίτιση των προσφύγων και των μεταναστών. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διετίας που διαπιστώθηκαν οι αναντιστοιχίες μεταξύ αριθμού φιλοξενουμένων – διακηρυσσόμενων ποσοτήτων φαγητού πολιτικός προϊστάμενος του υπουργείου Εθνικής Αμυνας ήταν ο Πάνος Καμμένος.

Το γαϊτανάκι των απευθείας αναθέσεων

Από το 2015 έως τον Μάρτιο του 2016 το καθεστώς των fast track απευθείας αναθέσεων σίτισης, κατά παρέκκλιση του ενωσιακού δικαίου, εύκολα μπορεί να δικαιολογηθεί: οι ροές ήταν ανεξέλεγκτες – μόνο το 2015 είχαν φτάσει στα νησιά 855.000 πρόσφυγες και μετανάστες, οι οποίοι είχαν άμεση ανάγκη για φαγητό. Ωστόσο, μετά τον Μάρτιο του 2016, οπότε οι αφίξεις μειώνονται, για να φτάσουν στο χαμηλότερο σημείο τους στις αρχές του 2017 και μετά παραμένουν ομαλές έως το καλοκαίρι του 2018, η κατάσταση ήταν υπό έλεγχο. Και όμως, με μια σειρά πράξεων νομοθετικού περιεχομένου η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ διαιώνιζε το καθεστώς των απευθείας αναθέσεων με διαδοχικές παρατάσεις, ενώ θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται κανονικοί διαγωνισμοί. Οπως άλλωστε είχε επισημάνει από την πρώτη στιγμή η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, η οποία γνωμοδοτεί επί των διατάξεων σχεδίων νόμων που αφορούν τις δημόσιες συμβάσεις. Η Αρχή διατύπωσε ομόφωνα αρνητική γνώμη επί του καθεστώτος παρατάσεων των απευθείας αναθέσεων με το σκεπτικό ότι:

Πρόκειται για διαρκείς ανάγκες, την κάλυψη των οποίων η δημόσια διοίκηση οφείλει να σχεδιάζει και να προγραμματίζει εγκαίρως, μέσω ανοικτής διαγωνιστικής διαδικασίας, σε υλοποίηση των διεθνών και ενωσιακών δεσμεύσεων της χώρας και όχι με τρόπο αποσπασματικό.

Περιλαμβάνονται ρυθμίσεις που έρχονται σε αντίθεση με τις σχετικές διατάξεις του εθνικού και ενωσιακού δικαίου περί ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων.

Κρίνεται ότι πάσχει από αοριστία.

Δεν πρέπει να υπάρχουν παρεκκλίσεις από διατάξεις της κείμενης εθνικής νομοθεσίας, οι οποίες συνιστούν κομβικές θεσμικές πολιτικές επιλογές της Πολιτείας και αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό, στον εξορθολογισμό των διοικητικών διαδικασιών, στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και στην ενίσχυση της διαφάνειας στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων.