Πρόσφατα η διεθνούς κύρους ελβετική εφημερίδα της Ζυρίχης « Neue Zürcher Zeitung», έγραψε ένα άρθρο για τους τσιγγάνους της Βουλγαρίας, αλλά περιελάμβανε και όλα τα Βαλκάνια, γιατί η φυλή αυτή έχει έντονη παρουσία στην Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Στη γειτονική μας χώρα, που είναι μικρότερη από εμάς και έχει περισσότερους Ρομά από την Ελλάδα, αυτοί αποτελούν έντονο κοινωνικό πρόβλημα, αφού ζουν στη μιζέρια και την τρισαθλιότητα. Η βουλγάρικη κοινωνία, απλά, το συνήθισε και το ανέχεται. Σε κάποιες πόλεις έχουν δημιουργηθεί «Γκέτος», όπου σ’ αυτόν τον φετινό βαρύ χειμώνα, παιδιά γύριζαν ξυπόλυτα στις λάσπες.
Ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ κ. Ρουτέρε επισκέφθηκε προ καιρού τον καταυλισμό Ρομά στα Σπάτα και δήλωσε: «Είναι απαράδεκτο τα παιδιά να μην μπορούν να πάνε σχολείο και να ολοκληρώσουν τη βασική πρωτοβάθμια εκπαίδευση, καθώς ζουν στον καταυλισμό αυτό για περισσότερα από 15 χρόνια. Το γεγονός ότι ο καταυλισμός δεν είναι συνδεδεμένος με το δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος έχει επιπτώσεις τόσο στην εκπαίδευση όσο και στην υγεία των παιδιών».
Παρατήρηση : (Το άρθρο αυτό δεν εμπεριέχει ίχνος ρατσισμού. Προσπαθεί απλά να περιγράψει την πραγματικότητα, για να βγουν χρήσιμα συμπεράσματα).
Οι Ρομά
Οι «Ρομά» (αγγλ. Gypsies, γαλλ. Tsiganes ή Tziganes, γερμ. Zigeuner) είναι το σημερινό εξευγενισμένο όνομα για τους τσιγγάνους, που σε κάθε ευρωπαϊκή κοινωνία, τουλάχιστον, αποτελούν πρόβλημα. Ποιοι είναι όμως αυτοί, και από πού ήρθαν ;
Οι ρίζες τους δεν έχουν ξεκαθαρίσει με σιγουριά. Λέγεται πως ήρθαν από την Αίγυπτο, γι’ αυτό ονομάστηκαν «γύφτοι». Σήμερα όμως επικρατεί η άποψη ότι είναι μάλλον κάποια φυλή από τη βόρειο Ινδία, που μέσω των ασιατικών διαδρόμων έφτασε τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη και εξαπλώθηκε σ’ όλες τις χώρες, ως περιπλανώμενη. Για το λόγο αυτόν οι γύφτοι δεν ασχολήθηκαν ποτέ με την καλλιέργεια της γης ή την εκτροφή ζώων, ώστε δεν ρίζωσαν πουθενά. Αν εξαιρέσουμε τα αρνητικά σημεία αυτών των ανθρώπων, πρόκειται για μια φιλήσυχη και καταταλαιπωρημένη ράτσα, που πάντα προσπάθησε να ζήσει σε βάρος της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας με απάτες, καμπίνες και κλοπές. Για όλες αυτές τις αιτίες κυνηγήθηκαν πολλές φορές σκληρά. Αρχικά κατά το Μεσαίωνα στην Ισπανία και τον εικοστό αιώνα στη Γερμανία, που τους έστελναν στα κρεματόρια.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Λόγω της άθλιας μεταχείρισής τους από τους Ναζιστές, η κοινή γνώμη της Ευρώπης , τουλάχιστον, τους είδε με διαφορετικό μάτι. Αρχικά στις χώρες του ανατολικού μπλοκ, που επικρατούσε ο κομμουνισμός και το θέμα της κοινωνικής ισότητας ήταν έντονα καταγραμμένο, έγιναν φιλότιμες προσπάθειες για να εντάξουν αυτούς τους ανθρώπους στις τοπικές κοινωνίες. Έστειλαν τα παιδιά σχολείο, έδωσαν θέσεις εργασίας στους ενήλικες και εξίσωσαν τις γυναίκες με τις λοιπές των τοπικών κοινωνιών. Και όλ’ αυτά με σκληρά πειθαρχικά μέτρα. Εντούτοις οι προσπάθειες στην πλειοψηφία τους απέτυχαν, γιατί σ’ αυτούς τους ανθρώπους, ας το πούμε ευγενικά, το συναίσθημα της ελευθερίας και της «αγυρτείας» είναι έντονα αναπτυγμένο.
Σήμερα, η Ε.Ε. καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια για να βοηθήσει στην κοινωνική ένταξη αυτών των ανθρώπων στις κοινωνίες που ζουν. Δημιουργεί προγράμματα επιμορφωτικά, εργασίας, αλλά και χρηματοδοτεί σταθερά αυτούς τους ανθρώπους με κοινωνικά επιδόματα. Δυστυχώς, κι αυτή η προσπάθεια αποτυγχάνει, γιατί οι κρατικές υπηρεσίες σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα, λίγο – πολύ αδιαφορούν.
Οι Ρομά στην Ελλάδα
Στη χώρα μας ο αριθμός των Ρομά τοποθετείται γύρω στις 500 χιλιάδες ανθρώπους. Για να μην μακρηγορούμε, εγώ (ο συντάκτης), ως κοινωνιολόγος, εντοπίζω το πρόβλημα αυτών των ανθρώπων που λειτουργούν εντός, αλλά εκτός της ελληνικής κοινωνίας, στο ότι δεν γνωρίζουν τους «κοινωνικούς κανόνες», ώστε δεν αισθάνονται «ντροπή», αν γυρίζουν ρακένδυτοι, βρώμικοι κι ο κόσμος τους περιγελά, για τον τρόπο με τον οποίον ζουν, καθόσον η αξιοπρέπεια και το φιλότιμο είναι οι ύψιστοι παράγοντες του πολιτισμένου ανθρώπου.
Από προσωπική έρευνα, που έκανα παλαιότερα σε σχολεία της Αθήνας, που βρίσκονται σε περιοχές με έντονη την παρουσία αυτής της φυλής, διαπιστώθηκε ότι οι γονείς αυτών των παιδιών, βρίσκουν τρόπους να ξεφεύγουν, από την υποχρέωση να στείλουν τους βλαστούς τους στα δημόσια εκπαιδευτήρια, έστω κι αν ο Νόμος 1566/1985 υποχρεώνει, επί ποινή , τους Έλληνες γονείς να βάζουν τα παιδιά τους σχολείο. Κάποια παλαιότερη διάταξη ανέφερε ότι όποιος είχε εισόδημα κάτω από τρεις χιλιάδες ευρώ και τα παιδιά του πήγαιναν σχολείο, δικαιούτο από το κράτος 300 Ευρώ βοήθημα. Αυτό το γεγονός πιστοποιείτο με βεβαίωση, που εξέδιδε ο διευθυντής του σχολείου. Τι γινόταν όμως στην πράξη ; Οι Ρομά γονείς πήγαιναν τα παιδιά τους στο σχολείο κατά το μήνα Σεπτέμβριο, μετά τα έπαιρναν, και τα ξαναέστελναν στα μέσα Μαΐου για να πάρουν τη βεβαίωση, προκειμένου να εισπράξουν το επίδομα. Πολλοί διευθυντές δεν τους την έδιναν, κι αυτοί τους έδερναν. Επίσης βρήκα μια σειρά από δασκάλους, που πήγαν στα σχολεία αυτά εθελοντικά, αλλά λόγω των τριβών με τους γονείς – Ρομά ζητούσαν να φύγουν.
Η πολιτεία μετά το 2010 και έως το 2015 ξεκίνησε κάποια προγράμματα για τα παιδιά των Ρομά , όπου ενεργοποιήθηκαν 1.868 σχολικές μονάδες, στις οποίες εντάχθηκαν 46.024 μαθητές (στα χαρτιά) με χρηματοδοτήσεις της Ε.Ε., για να υποχρεώσει τις οικογένειες αυτών των ανθρώπων να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Μετά όμως ο προϋπολογισμός μειώθηκε για τα έτη 2016 – 2018 κατά 80 % , ώστε δεν επιτρέπει πια τη συνέχιση αυτού του προγράμματος στον ίδιο ρυθμό. Αλλά και αυτή η λύση είναι μεσοβέζικη, γιατί παράλληλα είχε / έχει καθιερωθεί ο θεσμός των «διαμεσολαβητών», με τον οποίον κάποιοι εκπαιδευτικοί πηγαίνουν στους οικισμούς των Ρομά και προσπαθούν να πείσουν τους γονείς να στέλνουν τα παιδιά τους σχολείο. Από τότε που ξεκίνησαν οι προσπάθειες για αντιμετώπιση του προβλήματος συμβαίνουν δύο τινά : το υπουργείο παιδείας καταγράφει απλώς νούμερα που παίρνει από την επικράτεια, χωρίς να τα τσεκάρει κατά πόσο είναι αντικειμενικά και η πραγματικότητα, που διαφέρει σφόδρα.
Τελικά το συμπέρασμα που βγαίνει από την όλη κατάσταση είναι ότι το ελληνικό κράτος, αντιμετωπίζει το πρόβλημα των Ρομά, όπως κι οι άλλες χώρες των Βαλκανίων. Δηλαδή, κάνει κάτι, αλλά όχι με αυστηρή προσήλωση. Θεωρεί, πως είναι ένα πάγιο κοινωνικό πρόβλημα, με το οποίο οι Έλληνες συνήθισαν να ζουν. Κι αν οι ίδιοι οι Ρομά δεν ενδιαφέρονται μόνοι τους, για να αλλάξουν τη μοίρα τους , κακό του κεφαλιού τους.
Βέβαια, ο τελευταίος νόμος για το Κοινωνικό Εξασφαλισμένο Εισόδημα (ΚΕΑ), προβλέπει πως οι άποροι γονείς δικαιούνται του επιδόματος, μόνο, αν στέλνουν τα παιδιά τους σχολείο. Να δούμε όμως στην πράξη τι θα γίνει ;
Πώς αντιμετωπίζεται ριζοσπαστικά το πρόβλημα ;
Είναι ντροπή στη σύγχρονη ελληνική ορθόδοξη κοινωνία, με τον βαθύ ανθρωπιστικό πολιτισμό, να υπάρχει το αίσχος αυτής της κατηγορίας των συμπολιτών μας. Το σύγχρονο κράτος έχει υποχρεώσεις απέναντι στους πολίτες του και γι’ αυτό οφείλει να δει το συγκεκριμένο πρόβλημα με άλλο μάτι και διαφορετική νοοτροπία.
Βασική προϋπόθεση για να φτιάξει η κατάσταση αυτή , είναι να πάνε όλα τα παιδιά των Ρομά , υποχρεωτικά, στο σχολείο και να φοιτήσουν ολόκληρη την εννεαετή , τουλάχιστον , υποχρεωτική εκπαίδευση. Όχι βέβαια, να πηγαίνουν μόνο μερικές μέρες. Η (προηγούμενη) κυβέρνηση εξήγγειλε κάποια μέτρα τα οποία είναι απλά γιατροσόφια και δεν πρόκειται να επιτύχουν τίποτε, όταν τα κομμουνιστικά κράτη απέτυχαν να διορθώσουν το πρόβλημα. Αντίθετα το κράτος οφείλει να θεσπίσει συγκεκριμένη υπηρεσία, που θα παρακολουθεί την πορεία του θέματος. Κι αν σημειώνονται αποκλίσεις, θα παίρνει τα παιδιά από την οικογένεια και θα τα βάζει σε ειδικά ιδρύματα, που θα πρέπει να δημιουργηθούν γι’ αυτόν τον σκοπό. Στην οικογένεια θα επιστρέφουν τα παιδιά, όταν οι συνθήκες γίνουν, όπως ο νόμος θα ορίζει. Το όλο θέμα δεν είναι ζήτημα φτώχειας και οικονομικών δυσκολιών, αλλά νοοτροπίας. Η δική μου η γενιά , που έζησε τη δεκαετία του 1940 και του 50 πέρασε πιο δύσκολες καταστάσεις απ’ αυτές που βιώνουν σήμερα οι Ρομά. Εντούτοις όλα τα Ελληνόπουλα τότε πήγαιναν κανονικά σχολείο.
Για τους ενήλικες Ρομά η πολιτεία θα πρέπει να συγχρονισθεί με τις Βρυξέλες, ώστε να γίνουν στην Ελλάδα συγκεκριμένες επενδύσεις, για να εργάζονται κανονικά και όχι να ασχολούνται μόνιμα με το ψευτοεμπόριο, τις διάφορες καμπίνες και τα ναρκωτικά. Ακόμη τα πολιτικά κόμματα οφείλουν σε κάθε είδους εκλογές, να συμπεριλαμβάνουν και υποψηφίους Ρομά. Η πολιτικοποίηση θα ενισχύσει σίγουρα την όλη προσπάθεια ένταξης και αφομοίωσης αυτών των ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία
Το κράτος οφείλει να πιάσει μια φορά τον ταύρο από τα κέρατα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ο κ. Θεόδωρος Αυγερινός είναι συνταξιούχος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
