Αν δαπανάτε χρήματα σε συμπληρώματα διατροφής – που πιθανότατα δαπανάτε, όπως δείχνουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία ένας στους δύο Ελληνες λαμβάνει κάποιο συμπλήρωμα – προκειμένου να θωρακίσετε την υγεία σας και να κατακτήσετε τη μακροζωία, καλύτερα να το ξανασκεφτείτε και να σώσετε την… τσέπη σας. Αυτή είναι ούτε λίγο ούτε πολύ η συμβουλή που δίνουν ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς οι οποίοι διεξήγαγαν πρόσφατα μια τεράστια μετα-ανάλυση μελετών, η οποία είχε ως στόχο να διερευνήσει αν βιταμίνες, μεταλλικά στοιχεία και άλλα συμπληρώματα διατροφής καθώς και διαφορετικές δίαιτες συνδέονται με επιμήκυνση της ζωής ή με προστασία από τις καρδιοπάθειες.

Γιατί οι ειδικοί του Τζονς Χόπκινς κατέληξαν σε αυτή τη συμβουλή; Διότι ανακάλυψαν ότι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όλες αυτές οι παρεμβάσεις είναι… πεταμένα λεφτά – τουλάχιστον πάντως, ευτυχώς, δεν φάνηκαν σε γενικό πλαίσιο να επιβαρύνουν την υγεία. «Το Βήμα» μίλησε με την επικεφαλής της νέας μετα-ανάλυσης, δρα Εριν Μίχος, αναπληρώτρια διευθύντρια Προληπτικής Καρδιολογίας στο Κέντρο Ciccarone για την Πρόληψη των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων και αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής και Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, σχετικά με τα άκρως ενδιαφέροντα και διαφωτιστικά ευρήματα της ομάδας της. Aν το επίθετο της δρος Μίχος σας μοιάζει ελληνικό, σωστά σας μοιάζει, αφού η δρ Εριν Ντόνελι, όπως είναι το πατρικό της όνομα, είναι παντρεμένη με Ελληνα, τον κ. Δημήτριο Μίχο από τη Νάουσα, και μάλιστα επισκέπτεται συχνά τη χώρα μας, την οποία, όπως μας είπε, αγαπά τόσο για τα όμορφα τοπία της όσο και για τους φιλόξενους ανθρώπους της. Η δρ Μίχος τόνισε ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι πανάκεια, ούτε «μαγικά φίλτρα» που χαρίζουν υγεία και μακροζωία, και κάλεσε τον πληθυσμό να ακολουθεί μια κατά το δυνατόν ισορροπημένη διατροφή, η οποία στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων είναι υπεραρκετή για να λαμβάνει ο καθένας μας τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται. Πρόσθεσε ότι ακόμη και αν κάποιος αποφασίσει να λάβει συμπληρώματα, πρέπει να συμβουλευτεί γιατρό πριν από τη λήψη τους, ιδίως αν συγχρόνως λαμβάνει φάρμακα, καθώς μπορεί να πέσει «θύμα» πιθανών επικίνδυνων αλληλεπιδράσεων.

Εκτενής μελέτη

Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στις 8 Ιουλίου στην επιθεώρηση «Annals of Internal Medicine», βασίστηκε σε ανάλυση των ευρημάτων 277 τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών στις οποίες ελέγχθηκε η αποτελεσματικότητα 24 διαφορετικών παρεμβάσεων (16 βιταμίνες ή άλλα συμπληρώματα καθώς και 8 διαφορετικές δίαιτες) σε ό,τι αφορούσε τη θνησιμότητα ή την εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων και επεισοδίων όπως η στεφανιαία νόσος, το εγκεφαλικό και το έμφραγμα. Συνολικά στις κλινικές δοκιμές που εξετάστηκαν συμμετείχαν 992.129 άτομα από διαφορετικές χώρες του κόσμου. Οι κατηγορίες βιταμινών και άλλων συμπληρωμάτων που αναλύθηκαν περιελάμβαναν αντιοξειδωτικά, β-καροτένιο, σύμπλεγμα βιταμινών Β, πολυβιταμίνες, σελήνιο, βιταμίνη Α, βιταμίνη Β3/νιασίνη, βιταμίνη Β6, βιταμίνη C, βιταμίνη Ε, βιταμίνη D, ασβέστιο, συνδυασμό βιταμίνης D και ασβεστίου, φυλλικό οξύ, σίδηρο και ω-3 λιπαρά οξέα. Σε ό,τι αφορούσε τις διαφορετικές διατροφικές προσεγγίσεις που αναλύθηκαν, αυτές ήταν η μεσογειακή διατροφή, η διατροφή με μειωμένα κορεσμένα λιπαρά (από κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα), η διατροφή που βασίζεται σε τροποποίηση της πρόσληψης λιπαρών (λιγότερα κορεσμένα λιπαρά ή αντικατάσταση θερμίδων που το άτομο θα λάμβανε από κορεσμένα λιπαρά με θερμίδες που προέρχονται από ακόρεστα λιπαρά ή από υδατάνθρακες), η δίαιτα μειωμένων λιπαρών, η δίαιτα με μείωση πρόσληψης αλατιού τόσο σε υγιή άτομα όσο και σε άτομα με αυξημένη αρτηριακή πίεση, η δίαιτα με αυξημένη πρόσληψη α-λινολενικού οξέος (καλύτερες πηγές του είναι οι ξηροί καρποί και γενικώς οι καρποί καθώς και τα φυτικά έλαια). Οπως βλέπετε λοιπόν, αναλύθηκε ένα πολύ μεγάλο φάσμα διατροφικών παρεμβάσεων.

Ρωτήσαμε τη δρα Μίχος πώς επελέγησαν από τον «ωκεανό» των ερευνητικών πληροφοριών τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στη μετα-ανάλυση. Οπως μας εξήγησε, «συμπεριλάβαμε μόνο τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές (σ.σ.: στις δοκιμές αυτές κάποιοι από τους εθελοντές ακολουθούν τυχαία μια συγκεκριμένη παρέμβαση και κάποιοι όχι, ενώ τόσο οι συμμετέχοντες όσο και οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ποιος ακολούθησε την πραγματική παρέμβαση και ποιος την «εικονική»). Και αυτό διότι αυτού του είδους οι μελέτες θεωρούνται οι καλύτερες για να καθοριστεί αν μια παρέμβαση είναι αποτελεσματική. Συμπεριλάβαμε επίσης προηγούμενες δημοσιευμένες μετα-αναλύσεις, ενώ διεξαγάγαμε και καινούργιες μετα-αναλύσεις για παρεμβάσεις στις οποίες είχαν εμφανιστεί πιο πρόσφατα στοιχεία από κλινικές δοκιμές, τα οποία δεν είχαν αναλυθεί ως τώρα – αυτό το τελευταίο συνέβη σε ό,τι αφορούσε τη βιταμίνη D και τα ιχθυέλαια. Ολες οι μελέτες αφορούσαν ποσοστά θνησιμότητας ή καρδιαγγειακά επεισόδια όπως εμφράγματα και εγκεφαλικά σε άτομα που λάμβαναν ή όχι συμπληρώματα διατροφής ή ακολουθούσαν συγκεκριμένες δίαιτες. Παρότι υπήρχαν και αρκετά δημοσιευμένα στοιχεία που αφορούσαν μελέτες παρατήρησης (σ.σ.: στις μελέτες αυτές οι ερευνητές παρατηρούν την εξέλιξη της εκάστοτε παρέμβασης την οποία έχουν επιλέξει να ακολουθήσουν οι εθελοντές χωρίς να επεμβαίνουν) σχετικά με το θέμα, ειδικά σχετικά με τις δίαιτες, δεν τις χρησιμοποιήσαμε καθώς συνδέονται πιθανότατα με περισσότερα σφάλματα. Για παράδειγμα, άτομα που επιλέγουν να λαμβάνουν συμπληρώματα ίσως εμφανίζουν γενικότερα συμπεριφορές με επίκεντρο την προστασία της υγείας τους και έτσι είναι δύσκολο κάποιος να καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το αν οδήγησε σε βελτίωση των δεικτών υγείας το εκάστοτε συμπλήρωμα ή ο γενικότερος τρόπος ζωής τους».

Ευρήματα με σημασία

Τι έδειξε λοιπόν αυτή η εξονυχιστική ανάλυση; Η καθηγήτρια του Τζονς Χόπκινς μάς περιέγραψε τα αποτελέσματα: «Σε ό,τι αφορούσε την πλειονότητα των συμπληρωμάτων διατροφής, συμπεριλαμβανομένων των πολυβιταμινών, του σεληνίου, της βιταμίνης Α, της βιταμίνης Β6, της βιταμίνης C, της βιταμίνης Ε, της βιταμίνης D, του ασβεστίου και του σιδήρου, δεν εντοπίσαμε καμία σύνδεση ούτε με μείωση ούτε με αύξηση του κινδύνου θανάτου ή καρδιαγγειακής νόσου». Κοινώς όλα αυτά τα συμπληρώματα απλώς δεν προσέφεραν τίποτα, ούτε όμως φάνηκε να βλάπτουν τα άτομα που τα λάμβαναν.

Αντιθέτως υπήρχε ένας συνδυασμός που αποδείχθηκε εν δυνάμει βλαπτικός με βάση τα ευρήματα. Συγκεκριμένα, 20 από τις μελέτες που αναλύθηκαν εξέτασαν την επίδραση στην υγεία από τη λήψη συνδυασμού ασβεστίου και βιταμίνης D με τη μορφή ενός και μόνο συμπληρώματος. Στο σύνολο των 42.072 ατόμων που συμμετείχαν σε αυτές τις μελέτες, οι 3.690 υπέστησαν εγκεφαλικό επεισόδιο. Η μετα-ανάλυση των στοιχείων έδειξε τελικά ότι ο συνδυασμός ασβεστίου και βιταμίνης D σε ένα συμπλήρωμα συνδέεται με αυξημένο κατά 17% κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου – αυτό το ποσοστό κινδύνου χαρακτηρίστηκε ως μέτριο. Πάντως, όπως προαναφέρθηκε, η λήψη μόνο ασβεστίου ή μόνο βιταμίνης D δεν φάνηκε από τη συγκεκριμένη ανάλυση να είναι βλαπτική (ούτε όμως και ωφέλιμη). Ωστόσο, η δρ Μίχος συνέστησε προσοχή σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τα συμπληρώματα ασβεστίου. «Προηγούμενη μελέτη της ομάδας μου είχε δείξει ότι το ασβέστιο που λαμβάνεται σε μορφή συμπληρώματος μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αγγειακής επασβέστωσης στις αρτηρίες της καρδιάς, εναπόθεσης δηλαδή ασβεστίου στα τοιχώματα των αρτηριών, το οποίο τις κάνει σκληρές και αυξάνει τον κίνδυνο εμφραγμάτων. Πρέπει να τονίσω ότι η αρνητική αυτή επίδραση δεν παρατηρήθηκε όταν το ασβέστιο λαμβανόταν από τις τροφές. Από άλλες μελέτες έχει επίσης προκύψει ότι τα συμπληρώματα ασβεστίου μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο σχηματισμού λίθων στους νεφρούς καθώς και πολυπόδων στο έντερο.

Ετσι θα πρότεινα στον πληθυσμό να λαμβάνει τις συνιστωμένες ημερήσιες ποσότητες ασβεστίου από τις τροφές, όσο αυτό είναι δυνατόν, και όχι από συμπληρώματα».

Τα καλά νέα

Υπήρχαν και καλά νέα (αν και λίγα). «Ανακαλύψαμε ότι τα ιχθυέλαια, συγκεκριμένα τα ω-3 λιπαρά οξέα, συνδέονταν με μείωση του κινδύνου για έμφραγμα» σημείωσε η δρ Μίχος. Το συμπέρασμα εξήχθη έπειτα από ανάλυση 41 μελετών στις οποίες συμμετείχαν 134.034 άτομα. Από αυτή την ομάδα 10.707 συμμετέχοντες υπέστησαν επεισόδιο, όπως έμφραγμα ή εγκεφαλικό, το οποίο μαρτυρούσε ύπαρξη καρδιοπάθειας. Συνολικά από τη μετα-ανάλυση προέκυψε ότι η λήψη ω-3 λιπαρών οξέων σε μορφή συμπληρώματος συνδεόταν με μείωση κατά 8% ως προς τον κίνδυνο εμφράγματος και κατά 7% ως προς τον κίνδυνο στεφανιαίας καρδιοπάθειας σε σύγκριση με άτομα που δεν λάμβαναν το συγκεκριμένο συμπλήρωμα. Πάντως, όπως επισήμανε και η επικεφαλής της μελέτης, «η μείωση του κινδύνου ήταν μικρή».

Ωφέλιμη δράση ενάντια στα εγκεφαλικά επεισόδια φάνηκε να έχει το φυλλικό οξύ, μειώνοντας τον κίνδυνο για επεισόδιο κατά 20%. Το εύρημα αυτό βασίστηκε σε ανάλυση 25 μελετών στις οποίες συμμετείχαν συνολικά 25.580 άτομα – εξ αυτών τα 877 υπέστησαν εγκεφαλικό επεισόδιο στη διάρκεια διεξαγωγής των μελετών. Ωστόσο, όπως μας εξήγησε η δρ Μίχος, «για την εξαγωγή του συγκεκριμένου συμπεράσματος σημαντικό ρόλο έπαιξε μια πολύ μεγάλη μελέτη που διεξήχθη στην Κίνα, η οποία ήταν μεταξύ εκείνων που αναλύθηκαν. Στην Κίνα δεν εμπλουτίζουν τις τροφές με φυλλικό οξύ, οπότε είναι ασαφές αν θα εμφανιζόταν παρόμοιο όφελος σε άλλες χώρες όπου τα περισσότερα δημητριακά και άλλα τρόφιμα εμπλουτίζονται με το στοιχείο».

Αλάτι με μέτρο

Ας περάσουμε τώρα στις δίαιτες, όπου σύμφωνα με τα αποτελέσματα «εύσημα» πήρε μόνο μία εξ αυτών – εκείνη που αφορά τη μειωμένη κατανάλωση αλατιού. Μάλιστα η συγκεκριμένη διατροφική παρέμβαση φάνηκε να αποτελεί ασπίδα τόσο για τα υγιή άτομα όσο και για εκείνα με αυξημένη αρτηριακή πίεση. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τους υγιείς, οι ερευνητές ανακάλυψαν μείωση του κινδύνου θανάτου κατά 10% όταν ακολουθούσαν διατροφή με λίγο αλάτι. Στα δε άτομα με υπέρταση, ο κίνδυνος θανάτου από καρδιοπάθεια φάνηκε μειωμένος κατά 33% όταν οι τροφές που κατανάλωναν ήταν λιγότερο αλατισμένες. Δεν μπορούσαμε να μη ρωτήσουμε την επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας, με δεδομένο ότι στις διατροφικές παρεμβάσεις που αναλύθηκαν περιλαμβανόταν και η μεσογειακή διατροφή, η οποία έχει συνδεθεί από πλήθος προηγούμενων στοιχείων με οφέλη στην υγεία και στη μακροζωία, πώς από τη συγκεκριμένη μετα-ανάλυση δεν προέκυψε κανένα όφελος από την υιοθέτηση αυτού του προτύπου διατροφής. Οπως μας απάντησε, «υπάρχουν πράγματι σημαντικά στοιχεία που προέρχονται από μελέτες παρατήρησης τα οποία έχουν συνδέσει τη μεσογειακή διατροφή με βελτίωση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Επίσης, μεγάλη μελέτη σε 22.000 άτομα από την Ελλάδα, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «The New England Journal of Medicine», έδειξε ότι η υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής συνδέεται με μείωση του κινδύνου θανάτου. Ωστόσο, εμείς, όπως προανέφερα, περιλάβαμε στη μετα-ανάλυσή μας μόνο τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές. Υπήρχε πάντως και μεταξύ των κλινικών δοκιμών που εξετάσαμε μια σημαντική δοκιμή που ονομάζεται PREDIMED3, η οποία έδειξε ότι σε ενηλίκους με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο η μεσογειακή διατροφή συνδέεται με μείωση των καρδιαγγειακών επεισοδίων. Παρότι η δοκιμή περιελήφθη στην ανάλυση, όταν τα ευρήματά της συνδυάστηκαν με εκείνα των άλλων μελετών για το ίδιο θέμα, δεν φάνηκε να προκύπτει κάποιο όφελος». Σε κάθε περίπτωση η δρ Μίχος υπογράμμισε ότι η υγιεινή διατροφή – παραδεχόμενη μάλιστα ότι η μεσογειακή διατροφή αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατροφικά πρότυπα – είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την καρδιαγγειακή υγεία, αλλά και για την υγεία ολόκληρου του οργανισμού. «Μάλιστα οι κατευθυντήριες οδηγίες για το 2019 της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας και του Αμερικανικού Κολεγίου Καρδιολογίας, στη συγγραφή των οποίων συμμετείχα, συστήνουν διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, όσπρια, δημητριακά ολικής αλέσεως και ψάρια, φτωχή σε κορεσμένα λιπαρά, επεξεργασμένους υδατάνθρακες και ζαχαρούχα ποτά, καθώς και αποφυγή των τρανς λιπαρών οξέων, προκειμένου να προστατευτεί ο πληθυσμός από καρδιοπάθειες. Αυτές οι αρχές συνάδουν με εκείνες της μεσογειακής διατροφής και προσωπικά συστήνω στους ασθενείς μου να ακολουθούν τέτοιου τύπου διατροφή».

Η λύση είναι στο πιάτο μας

Μέσα σε όλον αυτόν τον καταιγισμό ερευνητικών στοιχείων ζητήσαμε από την καθηγήτρια να μας δώσει τις βασικές συμβουλές της προς τον πληθυσμό. Τι πρέπει να κάνει τελικώς κάποιος; Να πάρει συμπληρώματα ή όχι; Μήπως υπάρχουν κάποιες ομάδες που πράγματι τα χρειάζονται; Ιδού η διαφωτιστική απάντηση: «Οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να λάβουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία μέσω μιας υγιεινής διατροφής που βασίζεται σε πολλά φρούτα και λαχανικά και δεν έχουν ανάγκη από πολυβιταμίνες και άλλα συμπληρώματα διατροφής – είναι βέβαια υψίστης σημασίας το να συνδυάζουν τη σωστή διατροφή με φυσική δραστηριότητα για να προστατεύουν την υγεία της καρδιάς τους. Ακόμη όμως και αν κάποιος λαμβάνει συμπληρώματα διατροφής με μέτρο, δεν είναι ιδιαιτέρως πιθανό να υποστεί κάποια βλάβη. Ωστόσο, αφού υπάρχουν ελάχιστες έως και καθόλου αποδείξεις για τα οφέλη των συμπληρωμάτων, ποιος ο λόγος λήψης τους;». Σύμφωνα με τη δρα Μίχος, «τα συμπληρώματα διατροφής δεν θεραπεύουν, ούτε ανακουφίζουν από τις εκδηλώσεις νόσων. Ωστόσο πολλοί ασθενείς παραπλανώνται από ψευδείς διαφημίσεις και θεωρούν ότι βελτιώνουν την υγεία τους μέσα από τη λήψη τους. Οι ασθενείς πρέπει πάντα να λαμβάνουν τις θεραπείες που τους έχει συστήσει ο γιατρός τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας τους και να τον συμβουλεύονται αν σκοπεύουν να λάβουν κάποιο συμπλήρωμα».

Υπάρχουν πάντως κάποιες συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού οι οποίες πιθανώς να χρειάζονται συμπληρώματα διατροφής. «Αυτές είναι οι χορτοφάγοι που συνήθως έχουν ανάγκη από βιταμίνη Β12, τα άτομα με σημαντική ανεπάρκεια βιταμίνης D (επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα χαμηλότερα των 12 mg/dL) τα οποία πρέπει να λαμβάνουν συμπλήρωμα D, καθώς και οι έγκυοι που πρέπει να λαμβάνουν φυλλικό οξύ για την πρόληψη ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα στο έμβρυό τους». Σε αυτές τις ομάδες, πάντως, η ειδικός ξεκαθάρισε ότι δεν ανήκουν τα άτομα που γενικώς θέλουν να προστατεύσουν την καρδιά τους. «Υπάρχει μόνο μια υπο-ομάδα, τα άτομα με αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο εξαιτίας υψηλών επιπέδων τριγλυκεριδίων, στα οποία μια μεγάλη δόση ω-3 λιπαρών οξέων, συνταγογραφημένη όμως από τον γιατρό τους, θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση των πιθανοτήτων για καρδιαγγειακά νοσήματα. Αυτό έδειξε μια σημαντική κλινική δοκιμή που ονομάζεται REDUCE-IT 9. Ομως τα άτομα της συγκεκριμένης ομάδας δεν πρέπει να νομίσουν πως με βάση τα ευρήματα που ανέφερα θα πάνε στο φαρμακείο και θα πάρουν ένα συμπλήρωμα με ω-3 το οποίο θα είναι αποτελεσματικό. Τα συμπληρώματα που βρίσκονται στα ράφια των φαρμακείων έχουν διαφορετική περιεκτικότητα σε ω-3 το καθένα, ενώ μπορεί να περιέχουν και κορεσμένα λιπαρά. Μελέτη είχε μάλιστα αποκαλύψει ότι τα διατροφικά συμπληρώματα με ιχθυέλαια εμφάνιζαν μεγάλο βαθμό οξείδωσης, κάτι που είναι κακό για την υγεία, ενώ παράλληλα περιείχαν επίπεδα των ευεργετικών λιπαρών οξέων ΕΡΑ (εικοσιπεντανοϊκό οξύ) και DHA (δοκοσαεξανοϊκό οξύ) πολύ χαμηλότερα από εκείνα που αναφέρονταν στη σήμανσή τους. Να τονίσουμε μάλιστα ότι τα συμπληρώματα διατροφής δεν διέπονται από τους ίδιους νόμους με τα φάρμακα. Ετσι, αυτός που τα λαμβάνει πιθανώς δεν λαμβάνει καν αυτό που νομίζει ότι λαμβάνει».

Τελικώς το να ζει κανείς ή να μη ζει με συμπληρώματα φαίνεται ότι δεν πρέπει να αποτελεί δίλημμα για την πλειονότητα των ανθρώπων. Οπως δεν πρέπει να αποτελεί δίλημμα το να ζει ή να μη ζει με «σύντροφο» την υγιεινή διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα. Οπότε αφήστε τις κάψουλες και φροντίστε το… πιάτο σας. Θα σας ευχαριστεί το πορτοφόλι σας, αλλά κυρίως ο οργανισμός σας.

Φανατικοί καταναλωτές οι Ελληνες – Τα πρωτεία στις γυναίκες

Περισσότεροι από τους μισούς Ελληνες – ποσοστό που φτάνει το 55% – λαμβάνουν ή λάμβαναν περιστασιακά στο παρελθόν συμπληρώματα διατροφής. Μάλιστα μόλις το 1/3 των ατόμων που λαμβάνουν τα συμπληρώματα συμβουλεύεται κάποιον ειδικό. Και όλα αυτά τη στιγμή που στη χώρα μας υπάρχει έλλειψη συστηματικών ελέγχων σε ό,τι αφορά τη σύνθεση των συμπληρωμάτων διατροφής για τυχόν απαγορευμένες ουσίες και την πρόκληση παρενεργειών σε ευαίσθητες ομάδες καταναλωτών, ενώ παράλληλα είναι ανεπαρκής η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των συμπληρωμάτων για τις χρήσεις για τις οποίες ενδείκνυνται. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε ότι τα συμπληρώματα διατροφής αποτελούν τη μοναδική κατηγορία τροφίμων για την οποία αρμόδιος είναι ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ), χωρίς όμως να έχει δημιουργηθεί νομικό πλαίσιο ελέγχου και αδειοδότησης πριν από την κυκλοφορία τους, αντιλαμβάνεται κάποιος ότι οι καταναλωτές είναι σε μεγάλο βαθμό απροστάτευτοι.

Τα παραπάνω αναφέρθηκαν στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής – που διοργάνωσε τον περασμένο Μάιο ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης – από τον καθηγητή στο Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης κ. Ευστράτιο Ρ. Κυρανά κατά τη διάρκεια ομιλίας του.

Μάλιστα «πρωταθλήτριες» στη λήψη συμπληρωμάτων φαίνεται να είναι οι γυναίκες, σύμφωνα με αποτελέσματα πανελλαδικής έρευνας που διεξήγαγαν από το 2016 έως το 2018 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας του Αλεξάνδρειου ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης σε δείγμα 31.238 καταναλωτών. Συγκεκριμένα, το 53% του δείγματος ήταν γυναίκες και το 47% άνδρες. Το 50% ήταν ηλικίας 17-30 ετών, το 35% 31-50 ετών και το 15% ηλικίας άνω των 50 ετών. «Οι γυναίκες κατέχουν τα πρωτεία στη χρήση συμπληρωμάτων. Οι νεαρές και οι μέσες ηλικίες αποτελούν τους κύριους αγοραστές και συνεπώς τους χρήστες συμπληρωμάτων. Οι ανώτερης εκπαίδευσης καταναλωτές, ακολουθούμενοι από τους μέσης εκπαίδευσης, αποτελούν τον κύριο κορμό των χρηστών» εξήγησε στην ομιλία του ο κ. Κυρανάς. Προσέθεσε ότι ποσοστό μικρότερο από το 30% αυτών που έκαναν ή κάνουν χρήση συμπληρωμάτων διατροφής δήλωσε πως ακολούθησε τη συμβουλή γιατρού (13,5%), φαρμακοποιού (6,8%), προπονητή (4%) ή διαιτολόγου (3%). Επίσης μόνο το 43% συνεκτίμησε κατά τη χρήση τη Συνιστώμενη Ημερήσια Δόση (ΣΗΔ) στα θρεπτικά συστατικά που αναζητούσε, ενώ το 7% δήλωσε πως δεν γνωρίζει τη σημασία της. Το 48% δήλωσε ότι προηγήθηκαν της λήψης ιατρικές εξετάσεις, ενώ μόλις το 17% ότι βρίσκεται υπό ιατρική παρακολούθηση κατά τη λήψη.

Οι μισοί δαπανούν μηνιαίως έως 25 ευρώ

Παρόμοια, άκρως ενδιαφέροντα αποτελέσματα που μαρτυρούν ότι οι Ελληνες είναι «φανατικοί» των συμπληρωμάτων προέκυψαν και από έρευνα της μη κερδοσκοπικής εταιρείας ΑΚΟΣ που έχει δημιουργηθεί από επιστήμονες του χώρου της υγείας σε συνεργασία με το ΙΕΛΚΑ (Ινστιτούτο Ερευνών Λιανεμπορίου και Καταναλωτικών Αγαθών), τα οποία παρουσιάστηκαν το 2018. Στην έρευνα συμμετείχαν 1.128 άτομα, τα οποία συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια σε ηλεκτρονική ή έντυπη μορφή. Από αυτούς το 67,2% ήταν γυναίκες και το 32,8% άνδρες. Το 65,1% δήλωσαν υγιείς και 35,9% δήλωσαν ασθένεια όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, η χρόνια νεφρική νόσος, τα χρόνια νοσήματα του εντέρου, ο καρκίνος.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, ένας στους δύο δήλωσε ότι λαμβάνει συμπληρώματα διατροφής ενώ τρεις στους τέσσερις από όσους δεν λάμβαναν συμπληρώματα ανέφεραν ότι θέλουν να πάρουν. Περίπου ένας στους τρεις δήλωσε ότι αγοράζει συμπληρώματα διατροφής για λογαριασμό άλλου και ένας στους τέσσερις όσων συμμετείχαν στην έρευνα (23%) έκρυβε από τον γιατρό του ότι λαμβάνει συμπληρώματα διατροφής είτε γιατί φοβόταν πως θα τον επικρίνει, είτε επειδή δεν εμπιστευόταν την κρίση του. Ηταν μάλιστα αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πάνω από 50% των ερωτηθέντων απάντησαν πως δαπανούν μηνιαίως έως και 25 ευρώ, ενώ ένας στους πέντε διέθετε πάνω από 50 ευρώ τον μήνα για την αγορά συμπληρωμάτων διατροφής.

Ποια ήταν όμως τα πιο αγαπημένα συμπληρώματα των συμμετεχόντων στην έρευνα; Πρώτα έρχονταν τα ω-3 λιπαρά οξέα (29%) ενώ ακολουθούσαν τα προβιοτικά (17%), το ασβέστιο (15%) και το μαγνήσιο (14%). Τη λίστα συμπλήρωναν οι πρωτεΐνες (13%), η σπιρουλίνα (11%), τα αμινοξέα (7%), το κολλαγόνο (6%) και το συνένζυμο Q10 (3%).

Δημοφιλέστερες ήταν οι βιταμίνες C και D (από 19% αντίστοιχα) και ακολουθούσαν το σύμπλεγμα βιταμινών Β (9%), Ε (5%), Α (3%) και Κ (2%).

Στο ερώτημα γιατί οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν συμπληρώματα διατροφής, η συντριπτική πλειονότητα απάντησε για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής (82%). Περίπου ένας στους δύο ανέφερε ότι τα χρησιμοποιεί για προληπτικούς λόγους (55%), αλλά και για την πρόληψη του καρκίνου (32%). Το 24% απάντησε ότι προτιμά συμπληρώματα για την αντιγηραντική δράση τους, ενώ το 52% ξεκίνησε να λαμβάνει συμπληρώματα διατροφής όταν έμαθε ότι βελτιώνουν την υγεία. Σημαντικό ποσοστό (41%) ανέφερε ότι άρχισε να τα χρησιμοποιεί όταν αντιμετώπισε κάποιο πρόβλημα υγείας και το 11% από τότε που ασθένησε πρόσωπο του συγγενικού περιβάλλοντός του.

Επικίνδυνες αλληλεπιδράσεις με φάρμακα

Αν στους υγιείς τα περισσότερα συμπληρώματα απλώς είναι… άχρηστα, υπάρχουν ασθενείς με διαφορετικά προβλήματα υγείας, στους οποίους τα συμπληρώματα διατροφής μπορεί να αποβούν επικίνδυνα εξαιτίας αλληλεπιδράσεων με τη φαρμακευτική θεραπεία που λαμβάνουν. «Καθώς πολλοί ασθενείς θεωρούν λανθασμένα ότι οι βιταμίνες και τα υπόλοιπα συμπληρώματα διατροφής είναι ασφαλή επειδή πωλούνται χωρίς συνταγή γιατρού στα φαρμακεία, δεν αναφέρουν στους θεράποντες ιατρούς τους ότι τα λαμβάνουν. Μια τέτοια πρακτική όμως μπορεί να είναι επικίνδυνη επειδή πολλά συμπληρώματα αλληλεπιδρούν με φάρμακα με αποτέλεσμα να εμφανίζονται παρενέργειες» σημείωσε στο «Βήμα» η δρ Μίχος. Και έδωσε ορισμένα συγκεκριμένα παραδείγματα αλληλεπιδράσεων:

-Τα ιχθυέλαια και το Ginkgo biloba είναι δυνατόν να προκαλέσουν αυξημένο κίνδυνο αιμορραγίας, κυρίως όταν συνδυάζονται με αντιπηκτικά φάρμακα.

-Το βαλσαμόχορτο μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντικαταθλιπτικά και αντιυπερτασικά φάρμακα και να επηρεάσει δυσμενώς τη δράση τους.

–Η κόκκινη μαγιά ρυζιού (κόκκινος μύκητας ανεπτυγμένος σε ρύζι) περιέχει μια τοξίνη που ονομάζεται κιτρινίνη, η οποία μπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια. Το δραστικό συστατικό της κόκκινης μαγιάς ρυζιού είναι η μονακολίνη Κ η οποία είναι χημικώς ταυτόσημη με μια πολύ δημοφιλή στατίνη, τη λοβαστατίνη, και μπορεί να επηρεάσει τη δράση της.

–Το ασβέστιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με φάρμακα για την καρδιά, με ορισμένα διουρητικά και με τα στοιχεία αργίλιο και μαγνήσιο που περιέχονται σε αντιόξινα σκευάσματα.

–Το μαγνήσιο μπορεί να αλληλεπιδράσει με ορισμένα διουρητικά και αντικαρκινικά φάρμακα.

–Η βιταμίνη Ε μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εσωτερικής αιμορραγίας όταν λαμβάνεται με ασπιρίνη ή με αντιπηκτικά όπως η βαρφαρίνη.

–Η βιταμίνη Κ μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά όπως η κουμαρίνη.

–Το συνένζυμο Q10 μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιπηκτικά, αντιυπερτασικά και χημειοθεραπευτικά φάρμακα.

–Το ginseng μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για εσωτερική αιμορραγία όταν λαμβάνεται με αντιπηκτικά ενώ προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες όταν λαμβάνεται σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτικά.

–Η echinacea διαταράσσει τον ρυθμό διάσπασης αρκετών φαρμάκων στο ήπαρ.