Συμπληρώθηκε αισίως δεκαετία αφότου η Ελλάς και η Αλβανία, έπειτα από συστηματική διαπραγμάτευση δυόμισι ετών, υπέγραψαν (Απρίλιος 2009) Συμφωνία οριοθετήσεως όλων των θαλασσίων ζωνών, που οι δύο χώρες δικαιούνται βάσει του Διεθνούς Δικαίου και δη της Συμβάσεως του ΟΗΕ για το Δίκαιο της θαλάσσης, την οποία αμφότερες έχουν επικυρώσει. Την πρόταση διεξαγωγής διαπραγματεύσεων είχε υποβάλει η ελληνική πλευρά (Σεπτέμβριος 2006). Η αλβανική πλευρά τη δέχθηκε και ζήτησε εξάμηνη περίοδο για να προετοιμασθεί, πράγμα που φυσικά έγινε δεκτό.
Οι καθαυτό διαπραγματεύσεις διεξήχθησαν από τον Απρίλιο 2007 ως τον Μάρτιο 2009, οπότε και το κείμενο της Συμφωνίας μονογραφήθηκε από τους επικεφαλής διαπραγματευτές, δηλαδή από τον υπογράφοντα και τον γεν. γραμματέα του Αλβανικού ΥΠΕΞ. Αμέσως κατόπιν η εν λόγω Συμφωνία, πρότυπο, υπογράφηκε πανηγυρικά από τους ΥΠΕΞ των δύο χωρών, παρουσία των πρωθυπουργών, στη διάρκεια επίσημης επισκέψεως του Ελληνος Πρωθυπουργού (Απρίλιος 2009) στα Τίρανα.
Ο Ελλην Πρωθυπουργός επισκέφθηκε την ίδια ημέρα τον τότε Αρχηγό της Αξιωμ. Αντιπολιτεύσεως και Δήμαρχο Τιράνων Ε. Ράμα, τον οποίο και ενημέρωσε σχετικά με την υπογραφείσα Συμφωνία (ο τελευταίος εξέφρασε την εν προκειμένου ικανοποίησή του). Στη συνέχεια ο ίδιος (Κ. Καραμανλής) προσφώνησε την Αλβανική Βουλή σε ειδική συνεδρίαση, που πραγματοποιήθηκε για τον σκοπό αυτόν.
Οι προαναφερόμενες λεπτομέρειες ίσως ξενίζουν με την εξαντλητική αναφορά τους, όμως νομίζω ότι επιβάλλονται για να καταδείξουν τη σημασία τής εν λόγω Συμφωνίας και για τις δύο χώρες, Συμφωνίας που δίκαια έχει χαρακτηρισθεί ο σημαντικότερος σταθμός στις διμερείς τους σχέσεις, μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων (1971), που είχαν διακοπεί από το 1940.
Πράγματι, η Συμφωνία αυτή, εκτός του ότι προσδιορίζει κατά τρόπο σαφή, δίκαιο και ισόρροπο τα δικαιώματα και τα όρια των θαλασσίων ζωνών των δύο χωρών (υφισταμένων ή και μελλοντικών π.χ. ΑΟΖ), μέσω οριοθετικής γραμμής πολλαπλών χρήσεων, βασιζομένης στη μέση γραμμή ίσης αποστάσεως μήκους 65 ν.μ., και γεωγραφικών συντεταγμένων προσδιοριζομένων από 150 στίγματα, συμβάλλει ουσιαστικά στη γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής αλλά και γενικότερα στη σταθερότητα των Βαλκανίων, τόσο στον χερσαίο όσο και στον θαλάσσιο χώρο. Ακολουθεί επίσης κατά γράμμα τις διατάξεις του Δικαίου της Θαλάσσης (Σύμβαση Montego Bay), αναφορικά με τα δικαιώματα των νήσων, κλείσιμο των κόλπων κ.τ.λ. Οπως σε όλες τις ανάλογες διεθνείς συμφωνίες, προβλέπεται η κύρωσή της από τα Εθνικά Κοινοβούλια.
Δυστυχώς όμως κατόπιν τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν ομαλά, υπαιτιότητι αποκλειστικά της αλβανικής πλευράς. Συγκεκριμένα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (με τον ηγέτη του και νυν Πρωθυπουργό Ε. Ράμα) έχασε τις εκλογές (Ιουνίου 2009) και πραγματοποιώντας στροφή 180° προσέφυγε στο Αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο κατά της Συμφωνίας. Η Συμφωνία είχε υποβληθεί στην Αλβανική Βουλή όπου είχε ήδη εγκριθεί στις δύο από τρεις υποεπιτροπές πριν προωθηθεί στην Ολομέλεια προς κύρωση (Οκτώβριος 2009).
Το τελευταίο με απόφασή του τον Ιανουάριο του 2010 κήρυξε τη συμφωνία ως αντικείμενη στο Σύνταγμα της χώρας, μια διαδικασία η οποία ως δυνατότητα ουδέποτε είχε γνωστοποιηθεί στην πλευρά μας, ούτε είχε εφαρμοσθεί έναντι οποιασδήποτε άλλης χώρας, με την οποία να είχε συμβληθεί η Αλβανία.
Η εξέλιξη, όσο και απροσδόκητη και ζημιογόνα για τις διμερείς μας σχέσεις και αν υπήρξε, προκάλεσε μεγάλο προβληματισμό για τον χειρισμό της. Εκτιμήθηκε: Πρώτον, ότι οι λόγοι που αναφέρονται στην απόφαση του αλβανικού δικαστηρίου δεν αντέχουν σε οποιαδήποτε σοβαρή αντίκρουση (επιχειρηματολογήθηκαν αρνητικά σημείο-σημείο από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΕΞ).
Δεύτερον, εκτιμήθηκε ότι οι πραγματικοί λόγοι της προσφυγής και της αποφάσεως πρέπει να αναζητηθούν (όσο αυτό είναι εφικτό) σε τουρκικό και δευτερευόντως σε τσάμικο δάκτυλο με τον τελευταίο να διεκδικεί αυξανόμενο ρόλο στα αλβανικά εσωτερικά πράγματα. Τρίτον, ότι η πλευρά μας θα χρησιμοποιούσε την οδό της διακριτικής και ψύχραιμης διπλωματίας έναντι της αλβανικής (η οποία εξ αρχής δήλωνε ότι αδυνατούσε να υπερβεί τη δικαστική απόφαση, χωρίς βέβαια αυτό να είναι ακριβές), και προς τούτο θα απέφευγε την άμεση υποβολή της συμφωνίας προς κύρωση στην Ελληνική Βουλή. Τέταρτον, ότι η Ελλάς δεν θα δεχόταν επαναδιαπραγμάτευση της Συμφωνίας. Τα ανωτέρω και ειδικά το τελευταίο τηρήθηκε από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις, πλην της τελευταίας του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία κακώς συμπεριέλαβε την εν λόγω Συμφωνία σε επιδιωκόμενη λύση-πακέτο για όλες τις υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των δύο χωρών, αγνοώντας τις γενικότερες επιπτώσεις της πρωτοβουλίας της αυτής στη δημιουργία προηγουμένου και σε άλλες σοβαρότατες υποθέσεις με τρίτες χώρες (π.χ. Τουρκία, Λιβύη).
Καθώς η χώρα μας έχει πλέον νέα Κυβέρνηση, προκάτοχος της οποίας υπήρξε εκείνη που συνήψε τη Συμφωνία του 2009 και καθώς η Αλβανία κρούει τη θύρα της ΕΕ για ορισμό ημερομηνίας ενάρξεως ενταξιακών διαπραγματεύσεων (Οκτώβριος 2019), τίθεται ζήτημα περί του πρακτέου. Απαντώ εν συντομία και στο πλαίσιο προσπάθειας συνολικής προσέγγισης ως εξής:
Αμεση γνωστοποίηση στην αλβανική πλευρά ότι η χώρα μας δεν θα διαπραγματευθεί άλλη συμφωνία που θα αντικαθιστούσε την υπάρχουσα. Σημειώνεται ότι η υπό διαπραγμάτευση νέα συμφωνία, που δεν πρόλαβε η απελθούσα Κυβέρνηση να ολοκληρώσει, πάσχει πολλαπλώς και ευτυχώς που η αλβανική πλευρά (και πάλι) ματαίωσε την ολοκλήρωσή της.
Στη συνέχεια, το αργότερο μέχρι τέλους του έτους, υποβολή της Συμφωνίας του 2009 στην Ελληνική Βουλή προς κύρωση.
Συνεκτίμηση με άλλες πολιτικές παραμέτρους για το εάν η Ελλάς θα συναινέσει στην έγκριση ενάρξεως ενταξιακών διαπραγματεύσεων ΕΕ – Αλβανίας τον προσεχή Οκτώβριο. Εάν ναι, γνωστοποίηση κατά τον κατηγορηματικότερο τρόπο ότι ολοκλήρωσή τους αποκλείεται χωρίς προηγούμενη επίλυση του ζητήματος αυτού (με βάση την υπάρχουσα Συμφωνία). Αμεση παροχή αδειών ερεύνης και εκμετάλλευσης στην περιοχή οριοθετήσεως που ορίζει η Συμφωνία του 2009 και βάσει των συντεταγμένων της.
Θεωρώ απαραίτητο να επισημάνω, ότι το ζήτημα της οριοθετήσεως των θαλασσίων ζωνών της χώρας μας με όλες τις όμορες χώρες αποτελεί μείζονα στρατηγικό μας στόχο τουλάχιστον από το 2006, όταν ο υπογράφων το εισηγήθηκε στην τότε ΥΠΕΞ (Ντ. Μπακογιάννη). Σήμερα έχει καταστεί, με τις εν τω μεταξύ εξελίξεις, η σπουδαιότερη πρόκληση που η εξωτερική μας πολιτική καλείται να αντιμετωπίσει.
Ο κ. Γεώργιος Σαββαΐδης είναι πρέσβης ε.τ., πρ. Γ.Γ. ΥΠΕΞ, πρ. επικεφαλής των Διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση των Θαλασσίων Ζωνών της Ελλάδος με τις όμορες χώρες.
