Οταν βρίσκεσαι στη Θράκη και τυχαία στρέψεις το βλέμμα σου προς τον ουρανό, είναι σίγουρο ότι θα αντικρίσεις κάποιο αρπακτικό πουλί. Πλούσια σε τροφή αλλά και σε σημεία για φώλιασμα, με κατάλληλο ανάγλυφο και ιδανικές ανεμολογικές συνθήκες, η Θράκη αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές περιοχές στη χώρα για αυτά τα επιβλητικά είδη. Είναι μια από τις λίγες περιοχές της Ευρώπης όπου συναντάμε ταυτόχρονα τα τρία από τα τέσσερα είδη γυπών της Ευρώπης να αναπαράγονται. Ο Μαυρόγυπας, ο Ασπροπάρης και το Ορνιο ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους.

Εκμεταλλεύονται τα θερμά ανοδικά ρεύματα με αριστοτεχνική ακρίβεια για να εξοικονομήσουν ενέργεια κατά τη διάρκεια των ημερήσιων περιπλανήσεών τους – είναι γεννημένοι αλεξιπτωτιστές πλαγιάς!

Διασχίζουν όλη την ορεινή περιοχή της Θράκης για να εντοπίσουν την τροφή τους. Τρέφονται με νεκρά ζώα που εντοπίζουν στη φύση με τη βοήθεια της ισχυρότερης αίσθησής τους, της όρασης, ενώ καταναλώνουν ένα μεγάλο νεκρό ζώο σε λίγες μόλις ώρες προλαμβάνοντας τη διάδοση ασθενειών στο υπόλοιπο οικοσύστημα και την ανθρώπινη κοινωνία. Σήμερα, η μοναδική αναπαραγωγική αποικία του Μαυρόγυπα στα Βαλκάνια απαντάται στο εθνικό πάρκο δάσους Δαδιάς – Λευκίμμης – Σουφλίου, γι’ αυτό και είναι είδος «σημαία» της περιοχής. Εκεί βρίσκει τον ιδανικό βιότοπο για να φωλιάσει, πολύ ώριμα δέντρα και απότομες πλαγιές, προκειμένου να απογειώνεται και να προσγειώνεται εύκολα. Στην Ελλάδα επίσης συναντάμε τον  Ασπροπάρη, τον μικρότερο της παρέας των γυπών και το πιο απειλούμενο αρπακτικό πουλί της χώρας. Ο Ασπροπάρης αναπαράγεται πλέον μόνο στην περιοχή της Θράκης, όπου  έχουν απομείνει μόλις 3 ζευγάρια. Κάθε φθινόπωρο μεταναστεύει, ξεκινώντας το μακρινό του ταξίδι από τους τόπους αναπαραγωγής του στα Βαλκάνια, προς την Αφρική, όπου διαχειμάζει. Διασχίζει τρεις ηπείρους και περνά πάνω από δεκάδες χώρες, καλύπτοντας πάνω από 5.000 χιλιόμετρα. Αυτά τα σπάνια είδη προστατεύει το WWF Ελλάς με τη δράση του στην περιοχή για περισσότερα από 20 χρόνια.

Δηλητηριασμένα δολώματα

Ελλειψη τροφής, κίνδυνος ηλεκτροπληξίας σε πυλώνες ηλεκτροδότησης ή πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες είναι μόνο μερικές από τις απειλές που αντιμετωπίζουν οι γύπες. Μεγαλύτερος κίνδυνος τα δηλητηριασμένα δολώματα, καθώς, ως πτωματοφάγα ζώα, οι γύπες καθαρίζουν την ύπαιθρο από τα νεκρά ζώα, που πολλές φορές ενδέχεται να έχουν υποστεί δηλητηρίαση. Η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων στην Ελλάδα είναι παράνομη και διώκεται ποινικά. Οταν αναφερόμαστε σε ένα δηλητηριασμένο δόλωμα, εννοούμε ένα κομμάτι τροφής (συνήθως κρέας, αλλά όχι μόνο) στο οποίο έχει προστεθεί κάποια δηλητηριώδης ουσία με στόχο τη θανάτωση θηλαστικών που θεωρούνται από ορισμένους για κάποιον λόγο «επικίνδυνα» ή «ανεπιθύμητα», όπως σκυλιά (αδέσποτα, ποιμενικά, κυνηγετικά), αλεπούδες και λύκοι. Μια ασυνείδητη και εγκληματική συμπεριφορά με αφορμή ζημιές που προκαλούνται από τα παραπάνω είδη σε παραγωγικά ζώα, καλλιέργειες και θηράματα, αλλά και προσωπικές αντιδικίες μεταξύ χρηστών γης.

Η ιστορία του Λάζαρου, ενός Ασπροπάρη από την Καλαμπάκα που δηλητηριάστηκε δύο φορές (την πρώτη φορά ευτυχώς διασώθηκε, τη δεύτερη δυστυχώς όχι) δείχνει αναμφισβήτητα το μεγάλο πρόβλημα της χρήσης των δηλητηριασμένων δολωμάτων στην Ελλάδα. Και δυστυχώς αυτό δεν ήταν το μόνο περιστατικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξε η ομάδα ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων του WWF Ελλάς στη Θράκη, από τη σύστασή της το 2014 έως σήμερα εντοπίστηκαν στην περιοχή 75 δολώματα και 85 δηλητηριασμένα ζώα, άγρια (γύπες, αλεπούδες, λύκοι) και οικόσιτα (τσοπανόσκυλα και κυνηγόσκυλα). Εφέτος ο αριθμός των φτερωτών θυμάτων έχει αυξηθεί και άλλο, καθώς ήδη βρέθηκαν δηλητηριασμένοι πέντε Μαυρόγυπες, ένα Ορνιο και ένας Χρυσαετός.

Πέρα από την ομάδα της Θράκης, αντίστοιχη ομάδα  ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE «ΖΩΗ για τον Ασπροπάρη» δραστηριοποιείται και στην Κεντρική Ελλάδα υπό την εποπτεία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Η ομάδα στη Θράκη δρα σε ορεινές περιοχές του Εβρου και της Ροδόπης με στόχο τον έλεγχο και τον καθαρισμό της υπαίθρου από δηλητηριασμένα δολώματα, που, ως άκρως τοξικές ουσίες, απειλούν σοβαρά τη δημόσια υγεία και πολλά είδη ζώων που μέσω της τροφικής αλυσίδας μπορούν να προκαλέσουν επιπλέον δηλητηριάσεις. Οσες περισσότερες περιοχές «καθαριστούν» από τα δηλητηριασμένα δολώματα τόσο μειώνονται οι  πιθανότητες να δηλητηριαστούν οι γύπες και άλλα ζώα. Ξεχωριστό ρόλο στην ομάδα έχει ο Κίκο, ο ειδικά εκπαιδευμένος σκύλος για τον εντοπισμό δηλητηριασμένων δολωμάτων. Κάθε μέρα διανύει για άσκηση έξι χιλιόμετρα μαζί με την Ελα Κρετ, ερευνήτρια του προγράμματος του WWF στον Εβρο, και είναι πάντοτε σε ετοιμότητα για να ανιχνεύσει τις λεγόμενες φόλες, που σκορπίζουν τόσο άδικα τον θάνατο στη φύση.

Πρόληψη: ασπίδα προστασίας

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στην πηγή του πρέπει να εξαλειφθούν αυτά που θεωρούνται ως «κίνητρα» για την τοποθέτηση  δηλητηριασμένων δολωμάτων. Αυτή είναι η καλύτερη πρόληψη για τη μείωση των περιστατικών δηλητηρίασης. Ετσι, στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE «ΖΩΗ για τον Ασπροπάρη» το WWF Ελλάς δημιουργεί στη Θράκη ένα δίκτυο κτηνοτρόφων με σκύλους που είναι κατάλληλοι για τη φύλαξη των κοπαδιών τους, αναλαμβάνοντας τη μεταφορά των κουταβιών από το ήδη πετυχημένο δίκτυο της Κεντρικής Ελλάδας (το οποίο δημιουργήθηκε από την περιβαλλοντική οργάνωση Καλλιστώ) και τη διαμονή τους στους κτηνοτρόφους της περιοχής. Η δράση αυτή αποτελεί  ένα  από τα σημαντικότερα μέτρα πρόληψης ζημιών από τους λύκους. Ηδη τα τελευταία δυο χρόνια  έχουν δοθεί δωρεάν 17 κουτάβια. Επίσης, για την αποφυγή επιθέσεων από λύκους θα δοκιμαστούν κάποιες εναλλακτικές μέθοδοι, όπως χρήση ειδικών περιφράξεων (fladries).

Επιπλέον, ηλεκτρικές περιφράξεις και ηχητικοί και οπτικοί «απωθητές» θα δοθούν δωρεάν σε αγρότες ως επιδεικτική δράση για την προώθηση των μέσων  πρόληψης ενάντια στις ζημιές των παραγωγών από τα θηλαστικά. Παράλληλα, το WWF Ελλάς έχει διανείμει στα δασαρχεία του Εβρου απαραίτητο εξοπλισμό για την ορθή διαχείριση των περιστατικών δηλητηριασμένων δολωμάτων, όπως για παράδειγμα την ορθή συλλογή και διατήρηση των δειγμάτων, ενώ το προσεχές διάστημα θα δοθούν σε κτηνοτρόφους της Θράκης κουτιά πρώτων βοηθειών (anti-poison kits) για σκύλους που έχουν υποστεί δηλητηρίαση από φυτοφάρμακο, καθώς, όπως προκύπτει, τα τσοπανόσκυλα είναι τα πιο συχνά θύματα των δηλητηριασμένων δολωμάτων. Επισημαίνεται επίσης πως στο πλαίσιο της δράσης για την προστασία των γυπών στη Θράκη, το WWF Ελλάς εστιάζει σε πρωτοβουλίες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας, με έμφαση στους μαθητές, οι οποίοι λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές του μηνύματος κατά των δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο. Ετσι, υλοποιήθηκε εφέτος για έβδομη συνεχόμενη φορά η δράση συμβολικής «υιοθεσίας» των τελευταίων Ασπροπάρηδων της Θράκης. Μαθητές των σχολείων του Σουφλίου, του Τυχερού, του Ιάσμου και των Σαπών στήριξαν ενεργά τη δράση του WWF Ελλάς με μοναδική αποστολή να διασφαλίσουν ότι ο Ασπροπάρης θα συνεχίσει να φωλιάζει στην περιοχή και το ταξίδι του θα συνεχιστεί για πάντα. Κάθε μέρα που περνά είναι ένας αγώνας επιβίωσης για τους σπάνιους γύπες, που σήμερα απειλούνται με εξαφάνιση πιο πολύ από ποτέ. Υλοποιώντας ουσιαστικές δράσεις διατήρησης, ενισχύοντας τη συνεργασία με τις τοπικές αρχές και τους αρμόδιους φορείς και ενημερώνοντας ευρέως για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν, δημιουργούμε ένα ισχυρό πλαίσιο προστασίας για τα σπάνια αυτά αρπακτικά πουλιά, με στόχο την αύξηση του πληθυσμού τους.

Η ΕΛΑ ΚΡΕΤ είναι Ερευνήτρια Πεδίου, WWF Ελλάς