Κυπριακό : Η επίσκεψη Μητσοτάκη, το διπλωματικό πόκερ και τα αναπάντητα ερωτήματα

Η δήλωση του Μεβλούτ Τσαβούσογλου πριν από λίγες ημέρες ότι ο Νίκος Αναστασιάδης τού έθεσε δύο φορές, μία στο Κραν Μοντανά τον Ιούνιο του 2017 και ακολούθως στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, την ιδέα είτε για λύση δύο κρατών είτε για χαλαρή ομοσπονδία δημιουργεί ομιχλώδες τοπίο στο Κυπριακό, καθώς αυξάνονται οι πιέσεις για νέο γύρο συνομιλιών – αρχής γενομένης από την προγραμματισμένη συνάντηση του κύπριου προέδρου με τον ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας Μουσταφά Ακιντζί στις 9 Αυγούστου.

Η Λευκωσία διέψευσε, όπως ήταν αναμενόμενο, τις δηλώσεις του τούρκου υπουργού Εξωτερικών, κατηγορώντας τον ότι θέλει εκ των προτέρων να τορπιλίσει τις συνομιλίες Αναστασιάδη και Ακιντζί. Πηγές που έχουν γνώση όσων διεμείφθησαν πίσω από κλειστές πόρτες στην Ελβετία τονίζουν ότι υπάρχουν ενδείξεις πως ο κ. Αναστασιάδης ίσως να επεδίωξε τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων. Οι ίδιες πηγές προσθέτουν ότι όσα ακολούθησαν έκτοτε, με τις «τροχιοδεικτικές βολές» του κύπριου προέδρου περί χαλαρούς ομοσπονδίας, τη χειραψία του με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην ίδια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, αλλά και τη σχετικά πρόσφατη συνάντησή του με τον σκληρό «υπουργό Εξωτερικών» του ψευδοκράτους Κουντρέτ Οζερσάι έχουν διαμορφώσει ένα περιβάλλον τουλάχιστον περίπλοκο, κατά πολλούς ως και ύποπτο, περί των προθέσεων της κυπριακής ηγεσίας.

Τα ενεργειακά νέος παράγων στην εξίσωση

Ωστόσο, αυτό που θεωρείται δεδομένο από όλους τους γνώστες του παρασκηνίου στο Κυπριακό είναι ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά βρίσκεται στην παρούσα φάση σε άβολη θέση, λόγω της έντασης που έχει προκληθεί από την κάθοδο των τουρκικών γεωτρυπάνων στην Ανατολική Μεσόγειο. Εμπειροι παρατηρητές των εξελίξεων εκτιμούν ότι δύσκολα θα αποφευχθεί η εισαγωγή του ενεργειακού ζητήματος στον κατάλογο των προς συζήτηση θεμάτων στην επόμενη φάση των συνομιλιών, όποτε κι αν αυτή λάβει χώρα.

Η δισέλιδη πρόταση του Μουσταφά Ακιντζί περί δημιουργίας μιας Κοινής Επιτροπής για τη διαχείριση των υδρογονανθράκων (το πλήρες κείμενό της βρίσκεται στη διάθεση του «Βήματος») έχει αναμφίβολα δημιουργήσει νέα δεδομένα. Η πρόταση είναι καλογραμμένη και είναι σαφές ότι έχει διαμορφωθεί σε πλήρη συνεννόηση με την Αγκυρα. Το ουσιαστικότερο σημείο της, δηλαδή η από κοινού συνεννόηση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων «για τον σχεδιασμό, την απόφαση και την εφαρμογή μελλοντικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων», καθώς επίσης για την οικονομική αξιοποίηση των πόρων αυτών, υπερβαίνει την κίνηση της Λευκωσίας για σύσταση ενός Ταμείου Υδρογονανθράκων. Επιπλέον, ο κ. Ακιντζί αναφέρει στην πρότασή του ότι μια λύση στο ζήτημα των υδρογονανθράκων δεν επηρεάζει τις «νομικές και πολιτικές θέσεις» των δύο πλευρών στις συνομιλίες για το Κυπριακό.

Ο πρόεδρος Αναστασιάδης απάντησε στην πρόταση Ακιντζί με επιστολή του προς τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, η οποία κοινοποιήθηκε στον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, στην ύπατη εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική της ΕΕ Φεντερίκα Μογκερίνι, αλλά επίσης στον Ντόναλντ Τουσκ και στα υπόλοιπα 27 κράτη-μέλη της Ενωσης. Σε δύο από τα βασικά σημεία της επιστολής του επισημαίνει ότι η τουρκοκυπριακή πλευρά δεν αμφισβήτησε τις συγκλίσεις που έχουν επιτευχθεί σε θέματα ομοσπονδιακών αρμοδιοτήτων επί του Δικαίου της Θάλασσας, ούτε ο κ. Γκουτέρες συμπεριέλαβε το ζήτημα των υδρογονανθράκων στα «6 σημεία» που παρουσίασε στο Κραν Μοντανά. Η τουρκοκυπριακή πλευρά πάντως απέρριψε το περιεχόμενό της διά του εκπροσώπου της Μπαρίς Μπουρτζιού.

Τι θα συζητήσει ο Πρωθυπουργός στην Κύπρο

Υπό αυτές τις συνθήκες, η επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Κύπρο σήμερα, 29 Ιουλίου, αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο νέος έλληνας πρωθυπουργός θα έχει συνάντηση με τον πρόεδρο Αναστασιάδη και όλη την κυπριακή ηγεσία με σκοπό να ενημερωθεί για τις εξελίξεις, να ζητήσει διευκρινίσεις επί συγκεκριμένων θεμάτων και να χαραχθούν τα επόμενα βήματα. Η Αθήνα παρακολουθεί προσεκτικά τις τουρκικές κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο με έμφαση στα όσα συμβαίνουν στην ευρύτερη περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελλορίζου. Προς το παρόν και παρά τις κορόνες από μερίδα του Τύπου, δεν έχει σημειωθεί στην περιοχή αυτή κάποιο επεισόδιο, ενώ διαφαίνεται μια πρόθεση της Αγκυρας και της Αθήνας να μην τροφοδοτηθεί η ένταση εκεί. Ωστόσο, ο κ. Μητσοτάκης και το επιτελείο του ίσως κληθούν να λάβουν σύντομα δύσκολες αποφάσεις, ιδιαίτερα εφόσον προχωρήσει η ιδέα για τη σύγκληση άτυπης πενταμερούς διάσκεψης με τη συμμετοχή των εγγυητριών δυνάμεων στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη τον προσεχή Σεπτέμβριο ή πολυμερούς διάσκεψης λίγο αργότερα. Και τούτο διότι μπορεί ορισμένοι να βαυκαλίζονται πως έβαλαν στο τραπέζι το ζήτημα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, αλλά η εξίσωση είναι πιο περίπλοκη και αγγίζει ζητήματα εξίσου κρίσιμα στις διαπραγματεύσεις, όπως η διακυβέρνηση και ο διαμοιρασμός της εξουσίας στο νησί την επαύριον της λύσης.

Οι κυρώσεις της ΕΕ και οι κινήσεις του ΟΗΕ

Η διακηρυγμένη πρόθεση της Αγκυρας να αμφισβητήσει εμπράκτως και συνολικά το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ίσως αρχικώς να υποτιμήθηκε, αλλά είναι πια γεγονός. Ουσιαστικά, η έλευση του «Fatih» ακύρωσε de facto την κατάθεση των συντεταγμένων της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης από τη Λευκωσία προς τον ΟΗΕ, ενώ η μετάβαση του δεύτερου γεωτρυπάνου, του «Yavuz», στην ανατολική πλευρά του νησιού, σε συνδυασμό με τη σταθερή παρουσία του σεισμογραφικού σκάφους «Barbaros» και προσεχώς (σύμφωνα με τις ανακοινώσεις τούρκων αξιωματούχων) του επίσης σεισμογραφικού «Oruc Reis», καταδεικνύει την πρόθεση της Τουρκίας να μην κάνει βήμα πίσω.

Τα περιοριστικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης κρίνονται ως πολύ χαλαρά (ίσως και ανούσια) και δύσκολα μπορούν να αλλάξουν τους τουρκικούς σχεδιασμούς, ενώ και το νομικό/διπλωματικό οπλοστάσιο των ενταλμάτων σύλληψης για φυσικά και νομικά πρόσωπα που συνεργάζονται με την Τουρκία μοιάζει να έχει φθάσει στα όριά του. Παράλληλα, η επιθετική πολιτική της Aγκυρας έχει λειτουργήσει αποτρεπτικά και για εταιρείες – πλην φυσικά της αμερικανικής ExxonMobil που η Τουρκία απέφυγε επιμελώς να παρενοχλήσει – να κινηθούν δυναμικά εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Δεν είναι μόνο η υπόθεση με το γεωτρύπανο της ιταλικής Eni τον Φεβρουάριο του 2018. Σύμφωνα με ενημερωμένες πηγές, η Αγκυρα έχει καταδείξει επί του πεδίου – δηλαδή στη θάλασσα – προς τη Γαλλία ότι δεν θα διστάσει να δράσει δυναμικά για να αποτρέψει έρευνες της Total σε αμφισβητούμενες περιοχές. Το παρ’ ολίγον σοβαρό επεισόδιο απεφεύχθη, αλλά ουδείς γνωρίζει τι θα μπορούσε να συμβεί στο μέλλον, δεδομένης και της κακής προσωπικής σχέσης του κ. Ερντογάν με τον Εμανουέλ Μακρόν.

Το ερώτημα είναι τι γίνεται στο εξής. Σύμφωνα με άριστα ενημερωμένες πηγές, δεν είναι σαφές ότι ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, ο Αντόνιο Γκουτέρες, έχει πειστεί ότι οι κ.κ. Αναστασιάδης και Ακιντζί έχουν ειλικρινή πρόθεση να επιστρέψουν με εποικοδομητική διάθεση στις συνομιλίες. Αυτή είναι η εκτίμηση που έχει διαμορφώσει από όσα τού έχει μεταφέρει η ειδική απεσταλμένη του Τζέιν Χολ Λουτ. Η αμφιθυμία του κ. Γκουτέρες είναι εμφανής και από το περιεχόμενο τόσο του ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας για την ανανέωση της UNFICYP όσο και από τη δική του έκθεση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας. Ειδικότερα, η αναφορά του στο ζήτημα της «αναγνώρισης» των Κατεχομένων, που δεν πρέπει κατά την άποψή του να αποτελεί τροχοπέδη για ενίσχυση της συνεργασίας και των επαφών των δύο κοινοτήτων, έπεσε ως «κεραυνός εν αιθρία» στη Λευκωσία.

Τριμερής τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη

Η συνάντηση Αναστασιάδη και Ακιντζί ήταν ως φαίνεται κάτι που βόλευε όλες τις πλευρές, καθώς δεν θα είχαν νόημα μονομερείς επαφές του γενικού γραμματέα με κάθε ηγέτη χωριστά. Ο γενικός γραμματέας επικοινώνησε τηλεφωνικά με τους δύο ηγέτες και συμφωνήθηκε μια τριμερής συνάντησή τους τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη με σκοπό να διαγνώσει τις προθέσεις τους. Επιπλέον, έχει αρχίσει και γίνεται κατανοητό στη Λευκωσία ότι μόνο αν ο κ. Αναστασιάδης συμφωνούσε σε μια συνάντηση με τον κ. Ακιντζί θα αυξάνονταν οι πιθανότητες αποχώρησης του «Fatih», καθώς η αρχική θέση ότι αν δεν φύγει το γεωτρύπανο δεν θα υπάρξουν συνομιλίες μοιάζει να έχει εξασθενήσει. Συναφώς, το «Fatih» φαίνεται ότι ολοκληρώνει τις εργασίες του σε δύο-τρεις εβδομάδες και θα φύγει ούτως ή άλλως, οπότε η αποχώρησή του «κουμπώνει» στο χρονοδιάγραμμα για την πραγματοποίηση επαφών – υπό διάφορα σχήματα – στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο.

Πάντως, το «Yavuz» θα παραμείνει και αν δεν βρεθεί κάποια διέξοδος ορισμένοι δεν αποκλείουν την είσοδό του σε οικόπεδο αδειοδοτημένο από την Κυπριακή Δημοκρατία. Ωστόσο, η συνάντηση της 9ης Αυγούστου ευνοεί και τον κ. Ακιντζί, ο οποίος είχε αρχίσει εσχάτως να αισθάνεται εντελώς εκτός παιχνιδιού λόγω των πρωτοβουλιών και των κινήσεων που έχει αναλάβει ο κ. Οζερσάι. Υπενθυμίζεται ότι τον Μάρτιο του 2020 θα διεξαχθούν «προεδρικές εκλογές» στα Κατεχόμενα και ο κ. Ακιντζί καταβάλλει προσπάθεια να ανατρέψει την κατάσταση, αν και προς το παρόν ο κ. Οζερσάι προβάλλει ως το αδιαφιλονίκητο φαβορί.

Η επόμενη μέρα και η κληρονομιά του Κραν Μοντανά

Ο σκληρός «υπουργός Εξωτερικών» του ψευδοκράτους Κουντρέτ Οζερσάι έχει ήδη μιλήσει για άνοιγμα της κλειστής πόλης των Βαρωσίων υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση ενώ ομιλεί πολύ πιο άνετα για την ανάγκη «νέων ιδεών» στο Κυπριακό, π.χ. για μια λύση δύο κρατών. Θα μπορούσαν να υπάρχουν θετικές εξελίξεις στο Κυπριακό πριν από τις εκλογές στα Κατεχόμενα τον Μάρτιο του 2020; Εμπειροι παρατηρητές εμφανίζονται απαισιόδοξοι, καθώς ο ωφέλιμος χρόνος θα είναι το αργότερο μέχρι τα τέλη του 2019 και δεν μοιάζει αρκετός, εκτός κι αν αναζητηθούν ενδιάμεσες λύσεις που θα επιτρέψουν και μια άμεση αποκλιμάκωση στο μέτωπο των υδρογονανθράκων. Σε περίπτωση δε εκλογής του κ. Οζερσάι, δεν αποκλείεται να αναδυθούν πιέσεις για ένα «πάρε-δώσε» μεταξύ Βαρωσίων και ανοίγματος των τουρκοκυπριακών λιμένων ή και αναγνώρισης του αεροδρομίου του Ερτζάν, ενώ η Τουρκία συνεχίζει την κατασκευή δύο μεγάλων στρατιωτικών βάσεων (μία αεροναυτική και μία ναυτική) στα Κατεχόμενα. Επίσης, υπάρχει ξεκάθαρη διαφωνία για τους όρους αναφοράς υπό τους οποίους θα διεξαχθεί ένας νέος γύρος συνομιλιών. Η ελληνοκυπριακή πλευρά επιμένει δημοσίως ότι η αφετηρία πρέπει να είναι το σημείο στο οποίο οι συνομιλίες κατέρρευσαν στη Διεθνή Διάσκεψη του Κραν Μοντανά, η Αγκυρα ομιλεί για την πιθανή ανάγκη νέων ιδεών, ενώ στην τουρκοκυπριακή πλευρά εκφράζονται διαφορετικές απόψεις από τους κ.κ. Ακιντζί και Οζερσάι (στοιχείο που προφανώς ευνοεί την Αγκυρα, η οποία μπορεί εύκολα να μετακινηθεί μεταξύ των δύο απόψεων).

Οι έχοντες καλή μνήμη ενθυμούνται βέβαια ότι την επαύριο της Διεθνούς Διάσκεψης του 2017 είχε υπάρξει αναντιστοιχία αντιλήψεων για το ίδιο το «κεκτημένο Γκουτέρες». Επιπλέον, υπάρχει ένα σημαντικό κομμάτι των διαπραγματεύσεων στο Κραν Μοντανά που καλύπτεται από σκοτάδι, ενώ οι πρόσφατες δηλώσεις Τσαβούσογλου επιτείνουν τη σύγχυση.

Πόσο κοντά είχαν τελικά φθάσει οι εμπλεκόμενοι παίκτες σε συμφωνία; Ηταν όντως έτοιμοι οι – πρώην πλέον πρωθυπουργοί – της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, Μπιναλί Γιλντιρίμ και Τερέζα Μέι, να μεταβούν στην Ελβετία για να συζητήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες και να υπογράψουν μια λύση; Σε ποιο σημείο βρίσκονταν οι συζητήσεις στο θέμα των εγγυήσεων και της ασφάλειας; Μήπως το κλίμα είχε ναρκοθετηθεί πριν από το Κραν Μοντανά, και πιο συγκεκριμένα στο προηγούμενο στάδιο των συνομιλιών σε ένα άλλο όμορφο ελβετικό «θέρετρο», στο Μον Πελεράν; Για ποιον λόγο ο τότε ειδικός απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, ο Εσπεν Μπαρθ Αϊντε, πίεσε την κατάσταση με σκοπό μια λύση, εφόσον εξέλιπαν οι προϋποθέσεις; Τι ρόλο έπαιξε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς σε εκείνες τις συνομιλίες, ιδιαίτερα στη συνάντηση της Γενεύης τον Ιανουάριο του 2017, όπου σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες είχε σημειωθεί και σοβαρό επεισόδιο μεταξύ αυτού και του προέδρου Αναστασιάδη που έγινε μεγάλη προσπάθεια να αποσιωπηθεί; Σε τι είχε δεσμευθεί η Αγκυρα αναφορικά με την αποχώρηση των στρατευμάτων και το σχετικό χρονοδιάγραμμα, πάντα σε σχέση με το ζήτημα της διακυβέρνησης; Πόσο βάρυναν στις αποφάσεις του κ. Αναστασιάδη οι ενδείξεις των δημοσκοπήσεων ότι μια συμφωνία στο Κραν Μοντανά ίσως να απορριπτόταν στο δημοψήφισμα που θα ακολουθούσε; Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό τις εξελίξεις το προσεχές διάστημα.