Ωρίμασε πολιτικά η Ελλάδα; Την ημέρα της εκλογής του Κυριάκου Μητσοτάκη και της Νέας Δημοκρατίας σε νέα κυβέρνηση της χώρας με το υψηλό ποσοστό του 39,85% των ψήφων, ο «Economist» κυκλοφορούσε με ένα γυμνό κόκκινο εξώφυλλο και με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η παγκόσμια κρίση του συντηρητισμού» («Τhe global crisis of conservatism»). Στο σχετικό άρθρο-ανάλυση τόνιζε εμφατικά ότι, αντίθετα με ό,τι ισχυρίζεται ο Βλαντίμιρ Πούτιν, ότι δηλαδή η ιδέα του φιλελευθερισμού (liberalism) είναι ξεπερασμένη και σε κρίση, η πραγματική ιδέα που όντως βρίσκεται σε κρίση και υπό την απειλή εξαφάνισης είναι αυτή του συντηρητισμού. Βεβαίως, τονίζει πως σε δύο χώρες, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία, συντηρητικοί δεξιοί είναι στην εξουσία, αλλά βρίσκονται στην εξουσία γιατί εγκατέλειψαν όλες σχεδόν τις αξίες τους που θα τους προσδιόριζαν ως συντηρητικούς. Παράλληλα, σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία τα παραδοσιακά συντηρητικά κόμματα τείνουν σχεδόν να εξαφανιστούν από το πολιτικό προσκήνιο, ενώ σε κάποιες άλλες, όπως η Γερμανία και η Ισπανία, απειλούνται με βαθιά συρρίκνωση. Από την άλλη, στην Ουγγαρία η πολιτική Δεξιά προσχώρησε πλήρως στον πρωτόγονο λαϊκισμό και αυταρχισμό χωρίς καν να δοκιμάσει να εφαρμόσει τις αξίες του πολιτικού συντηρητισμού.
Και ποιες είναι οι αξίες αυτές; Σύμφωνα με τον «Economist», ορισμένες από τις αξίες είναι: η αποδοχή δέσμης φιλελεύθερων αξιών (ανεκτικότητας, ατομικών δικαιωμάτων, κράτους δικαίου κ.ά.), ο πραγματισμός και όχι ο τυφλός δογματισμός, η προσήλωση στην προσωπική ακεραιότητα (στον χαρακτήρα) των κυβερνώντων και η αμφισβήτηση όλων των μορφών των δήθεν χαρισματικών ηγετών. Αλλά αυτό που παρατηρείται είναι ότι οι μεν ΗΠΑ έχουν ως πρόεδρο τον Ντόναλντ Τραμπ, ο χαρακτήρας και η ακεραιότητα του οποίου αμφισβητούνται από πολλές πλευρές, το δε Ηνωμένο Βασίλειο ετοιμάζεται να αναδείξει ως πρωθυπουργό τον Μπόρις Τζόνσον, που το σύνολο του σοβαρού Τύπου περιγράφει ως «κλόουν» με αμφίβολο χαρακτήρα και ακεραιότητα. Και ενώ αυτά συμβαίνουν στις χώρες της Ευρώπης και επέκεινα που πιστοποιούν τη βαθιά κρίση του συντηρητισμού, έρχεται η εκλογή Μητσοτάκη/ΝΔ στην Ελλάδα και στέλνει ένα εντελώς διαφορετικό μήνυμα: ότι ο συντηρητισμός, με λίγο-πολύ ισχυρές τις κεντρικές αξίες που τον ορίζουν, όχι μόνο δεν βρίσκεται σε κρίση, αλλά μπορεί να κερδίζει μεγάλες πλειοψηφίες, τις μεγαλύτερες οπωσδήποτε στην Ευρώπη. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα δείγμα πολιτικής ωρίμανσης που φέρνει την Ελλάδα σε ξεχωριστή, πρωτοποριακή θέση στον ευρωπαϊκό χώρο. Και που μπορεί να προσφέρει ένα μάθημα για το πώς μπορεί ο συντηρητισμός να ξεπεράσει την κρίση του. Είναι εμφανές από την άποψη αυτή, και όχι μόνο, ότι η Ελλάδα κινείται σε κάπως διαφορετική πολιτική τροχιά τάσεων από την υπόλοιπη Ευρώπη. Και τούτο καθώς, αντίθετα με την Ελλάδα, στην Ευρώπη μεταξύ άλλων παρατηρείται:
1) Συρρίκνωση των συντηρητικών κομμάτων ή ολική εξαφάνισή τους όπως ήδη αναφέραμε.
2) Κατακερματισμός του κομματικού συστήματος, ενώ στην Ελλάδα έχουμε σχεδόν αναβίωση του δικομματισμού, καθώς τα δύο πρώτα κόμματα συγκεντρώνουν πάνω από το 70% του συνόλου των ψήφων (το εκλογικό σύστημα εν μέρει ερμηνεύει την τάση αυτή). Τα δύο πρώτα κόμματα, ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ, είναι αυτή τη στιγμή τα ισχυρότερα στις συγγενικές ή παρεμφερείς πολιτικές τους οικογένειες στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, βέβαια, οι τελευταίες εκλογές «έστειλαν» στην Ευρωπαϊκή Ενωση σοσιαλδημοκράτες πρωθυπουργούς και κυβερνήσεις (Σουηδία, Φινλανδία, Δανία, Ισπανία), ενώ η Ελλάδα «στέλνει» ένα συντηρητικό με την κλασική έννοια του όρου a la «Economist».
Ετσι η Ελλάδα εμφανίζεται να βρίσκεται σε μια οιονεί ευρωπαϊκή απόκλιση αλλά και πρωτοπορία στη λογική που ειχε περιγράψει παλαιότερα ο M. Mazower. Και από πολλές απόψεις σε ένα προηγμένο καθεστώς πολιτικής ωρίμανσης. Εφερε τον ΣΥΡΙΖΑ της αμφίβολης πολιτικής ταυτότητας (λαϊκισμού, νεοαριστερισμού;) στην αντιπολίτευση, έστω και με ισχυρή πολιτική παρουσία αλλά έβγαλε και τη Χρυσή Αυγή από το Κοινοβούλιο . Αλλά να σημειώσουμε ότι σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις εμφανίστηκαν πολύ πιο ώριμες στον χειρισμό ακραίων μορφών κινδύνου για τη χώρα. Μετά το δημοψήφισμα-φιάσκο του 2015 π.χ. μπόρεσαν να καθίσουν γύρω από ένα τραπέζι και να συνεννοηθούν για να αποτρέψουν το Grexit. Αυτό δηλαδή που δεν μπορούν να κάνουν οι δυνάμεις στο Ηνωμένο Βασίλειο για το Brexit! (Το γεγονός βέβαια ότι ο αρχιτέκτονας-δημιουργός του κινδύνου Grexit επανέρχεται στη Βουλή δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως δείγμα ωριμότητας.)
Ωστόσο οι μεγάλες προκλήσεις βρίσκονται μπροστά. Η ΝΔ ως κυβέρνηση θα πρέπει να πετύχει σε δύο άξονες για να επιστρέψει η Ελλάδα στην πλήρη κανονικότητα (αν και δεν είναι πλέον πλήρως σαφές τι σημαίνει ο όρος αυτός ): πρώτον, στον άξονα των πολιτικών και στρατηγικής για ανασύνταξη/εκσυγχρονισμό της χώρας και της ολικής εξόδου από την κρίση και, δεύτερον, στον άξονα του ήθους, αισθητικής, χαρακτήρα και κουλτούρας που οφείλει να διαχέει μια κυβέρνηση δημοκρατικής ευρωπαϊκής χώρας.Τα πρώτα δείγματα είναι ενθαρρυντικά Για τον ΣΥΡΙΖΑ το μείζον ζητούμενο θα είναι ο προσδιορισμός, αποσαφήνιση της ταυτότητάς του και εάν θα μπορέσει τώρα στην αντιπολίτευση να την εννοιολογήσει.
Αλλά πάνω απ’ όλα ως δείγμα υψηλής πολιτικής ωριμότητας μπορεί και πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι οι εκλογές και η ομαλή εναλλαγή στη εξουσία επιβεβαίωσαν ότι το δημοκρατικό σύστημα της Μεταπολίτευσης – παρά την κρίση, τη λαϊκιστική επίθεση, τους πολιτικούς αυτοσχεδιασμούς και τυχοδιωκτισμούς – όχι μόνο άντεξε, αλλά επιστρέφει τη χώρα σε μια κανονικότητα και μια προοπτική. Two Cheers for Democracy (E.M. Forster) λοιπόν.
Ο Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του FEPS.
