Στον σύντομο χρόνο ανάμεσα σε ευρωεκλογές και εθνικές εκλογές είναι μικρές οι πιθανότητες για μεγάλες ανατροπές. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων των ευρωεκλογών δείχνει τις «σταθερές» που δύσκολα αλλάζουν και τα σημεία όπου μπορεί να υπάρξουν σημαντικές μεταβολές.
Συγκρίνονται τα αποτελέσματα των εθνικών εκλογών του Σεπτεμβρίου 2015 με τις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 και παράγονται πίνακες με τις μετακινήσεις του εκλογικού σώματος. Πόσοι δηλαδή μεταξύ Σεπτεμβρίου 2015 και Μαΐου 2019 ψήφισαν διαφορετικό ή ίδιο κόμμα.
Σήμερα η πλειονότητα των πολιτικών αναλυτών χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα αυτών των αναλύσεων ως κύρια πηγή στοιχείων έναντι δημοσκοπήσεων και exit poll. Οντως τα ευρήματα, όπως θα δούμε παρακάτω, διαφέρουν, πολλές φορές σημαντικά, από τις δημοσκοπήσεις και τα exit poll. Το κυριότερο, δίνουν την εικόνα μιας κοινωνίας πιο πολύπλοκης όπου τα συνολικά αποτελέσματα είναι συνισταμένη πολλών διαφορετικών, φαινομενικά αντιθετικών συνιστωσών. Οι ερμηνείες δεν είναι μονοδιάστατες ή απλές.
Αλλάξαμε εποχή. Περισσότεροι από 4 στους 10 ψηφοφόρους του 2015 (44,6%) άλλαξαν την επιλογή τους το 2019. Το ποσοστό είναι ασυνήθιστα υψηλό και δηλωτικό της ανατροπής. Μόνο το 2012, όπου το κομματικό σύστημα υπέστη τη μέγιστη μεταπολιτευτικά αναδιάταξη, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 51%.
Tι προκύπτει όμως με βάση τα στοιχεία του πίνακα 1:
Ψήφος απογοήτευσης αλλά χωρίς προσανατολισμό. Μόνο οι 5 στους 10 ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 τον ξαναψήφισαν το 2019 (ποσοστό 51,64%). Με άλλα λόγια, ένας ψηφοφόρος του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 είχε πιθανότητα 51,64% να το επαναλάβει το 2019. Μόνο 1 στους 10 ωστόσο (9,31%) ψηφίζει τώρα ΝΔ. Δεν πρόκειται λοιπόν για φαινόμενο που περιορίζεται μεταξύ κομμάτων που διεκδικούν διακυβέρνηση (κόμματα εξουσίας) και φυσικά ανήκουν σε ενάντιους ιδεολογικούς χώρους. Ούτε υπάρχει σημαντική μεταφορά ψήφων στο όμορο πολιτικά ΚΙΝΑΛ (2,98%). Το σημαντικό είναι πως οι τρεις στους δέκα προτιμούν οποιοδήποτε άλλο μικρό κόμμα (29,99%), δηλαδή απλά αρνούνται να ψηφίσουν πάλι ΣΥΡΙΖΑ. Πρόκειται για ψήφο αποδοκιμασίας που ενισχύεται από τη φύση της αναμέτρησης (η κακώς και άκρως υποτιμητικά λεγόμενη «χαλαρή» ψήφος); Ας μη βιαστούμε για το συμπέρασμα.
Η νέα εποχή. Μετά τον ΣΥΡΙΖΑ η ΝΔ του 2015. Περισσότεροι από 8 στους 10 ψηφοφόρους της του 2015 την ψηφίζουν και το 2019. Οι πιθανότητες να ψηφίσει κανείς άλλο κόμμα είναι συνεπώς από μικρές (ΣΥΡΙΖΑ 4,2% και άλλο 4,4%) έως ασήμαντες. Η συσπείρωση υποδηλώνει την ελκτική δύναμη του κόμματος σε κάθε κατεύθυνση στη συγκεκριμένη στιγμή.
Το μίσος φούντωνε την Ακροδεξιά. Η Χρυσή Αυγή έχει σχεδόν ταυτόσημο ποσοστό συσπείρωσης, συνακόλουθα αποσυσπείρωσης, με τον ΣΥΡΙΖΑ (51,61%). Ομως εδώ σχεδόν δύο στους δέκα ψηφοφόρους της του 2015 (17,69%) ψήφισαν ΝΔ και άλλοι τόσοι Ελληνική Λύση (19,28%). Χαρακτηριστικό το ποσοστό 5,43% των μικρών κομμάτων με κύριο αποδέκτη τη Νέα Δεξιά.
Ανήμπορη Κεντροαριστερά. ΟΙ 7 στους δέκα ψηφοφόρους της ΔΗΣΥ επιλέγουν το διάδοχο σχήμα του ΚΙΝΑΛ. Ομως εδώ παρατηρούμε μια αμφίπλευρη αιμορραγία προς τα δύο κυβερνητικής πνοής κόμματα. Ενας στους 10 ψηφοφόρους της ΔΗΣΥ επιλέγει ΣΥΡΙΖΑ (10,18%) και περίπου άλλος ένας (7,23%) τον αντίθετο πόλο της ΝΔ. Πρόκειται για «φυσική» συνέπεια για ένα κόμμα του ενδιάμεσου χώρου όταν δεν ηγεμονεύει (οι πιθανότητες να το ψηφίσουν ψηφοφόροι ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ είναι πολύ μικρές, 2,98% και 1,57% αντίστοιχα).
Κλειστό σύστημα. Το ΚΚΕ μοιάζει αρκετά, κατά το ήμισυ, με το ΚΙΝΑΛ. Τόσο στα ποσοστά συσπείρωσης (78,87%) όσο και στη διαρροή προς ΣΥΡΙΖΑ (6,11%). Αργοσβήνει, μιας και οι πιθανότητες να το ψηφίσουν ψηφοφόροι άλλων κομμάτων είναι σχεδόν μηδενικές (1,1% ΣΥΡΙΖΑ, 0,93% ΝΔ, 1,32% ΚΙΝΑΛ).
Χωρίς ταυτότητα. Το Ποτάμι του 2015 χάνεται στον θολό χώρο των άλλων μικρών κομμάτων όπου 6 στους 10 ψηφοφόρους τού 2015 δίνουν την ψήφο τους. Από αυτούς τους τελευταίους, μόνο οι 6 στους 10 ψηφίζουν Ποτάμι, τελικά δηλαδή περίπου 4 στους 10 ψηφοφόρους του 2015. Ομως ελάχιστοι μεταφέρονται στο ΚΙΝΑΛ (3,1%), το οποίο συνίδρυσε και εγκατέλειψε μήνες πριν. Ο ένας στους 10 (11,54%) ψηφίζει ΝΔ και περίπου το ίδιο (12,57%) τη ΜΕΡΑ25. Συνιστώσα προγραμματικής γειτνίασης η μεν και συνιστώσα αντισυστημικότητας με στυλ η άλλη.
Κόμμα ειδικού σκοπού. Η μη κάθοδος των ΑΝΕΛ στις επικείμενες εκλογές επιβεβαιώνει τα στοιχεία της ανάλυσης. Οι ΑΝΕΛ εκλογικά διαλύονται (λίγο περισσότερο από έναν στους 10 το ξαναψηφίζει). Δύο στους 10 ΝΔ (17,67%) – πρόκειται για επιστροφή στο κόμμα καταγωγής – ένας στους δέκα ΕΛ.ΛΥΣΗ (10,76%) – εδώ οι Πρέσπες έλκουν ένα ιδιόμορφο κοινό – και ΜΕΡΑ25 (10,94%) – κατάλοιπο ενός αντιμνημονιακού αντιευρωπαϊκού λόγου. Και μόνο 5,81% στον κυβερνητικό εταίρο ΣΥΡΙΖΑ.
Χωρίς νόημα. Τη μοίρα των ΑΝΕΛ ακολουθεί η Ενωση Κεντρώων. Οι ψηφοφόροι της επιλέγουν ΝΔ (12,38%) ( κυβερνητική επιλογή), ΕΛ. ΛΥΣΗ (12,39%) (συγγένεια σε τηλεοπτική σχέση και Πρέσπες) και ΜΕΡΑ25 (8,45%) (αντικομφορμισμό), αλλά όχι ΕΝ. ΚΕΝΤΡΩΩΝ, όπου μόνο οι 4 στους 10 ξαναψηφίζουν.
Εχει σημασία να τελειώσουμε την ανάλυση με το «άλλο κόμμα 2015» γιατί εκεί μέσα συμπεριλαμβάνονται οι νέοι ψηφοφόροι. Τρία ποσοστά αξίζουν σχολιασμό. Η σχεδόν ισοδυναμία ΝΔ – ΣΥΡΙΖΑ (34,61% έναντι 31,13%) σε έναν χώρο όπου θα περιμέναμε σημαντική πλειοψηφία του ΣΥΡΙΖΑ και το 10,8% του ΚΙΝΑΛ που εν πολλοίς μεταφράζει τη συμβολή του ΚΙΔΗΣΟ του 2015 και τίποτε περισσότερο.
Μερικά γενικά συμπεράσματα προκύπτουν από τα ευρήματα που σχολιάσαμε: Πρόκειται για κομβικές εκλογές, από αυτές που αλλάζουν το τοπίο.
Η ΝΔ κυριαρχεί καθολικά επικρατώντας και στον κεντρώο, κεντροδεξιό χώρο, όπως αυτός ορίζεται στο πεδίο του κομματικού ανταγωνισμού.
Απόρριψη ΣΥΡΙΖΑ. Η άμεση προκήρυξη εκλογών αρκεί για να μη χρειάζονται επιθετικοί προσδιορισμοί στην ήττα του κυβερνώντος κόμματος. Αν αφαιρεθούν οι νέοι ψηφοφόροι, ο ΣΥΡΙΖΑ έλκει από τα υπόλοιπα κόμματα μόνο 150.000 ψηφοφόρους, ποσοστό 2,6% του εκλογικού σώματος. Τον εγκαταλείπουν 920.000 ψηφοφόροι, ποσοστό 16,2% στο εκλογικό σώμα. Εχει δηλαδή αρνητικό ισοζύγιο εισροών-εκροών περίπου δεκατεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων. (Τα αντίστοιχα ποσοστά για τη ΝΔ είναι 6,4% και 4% δημιουργώντας θετικό ισοζύγιο 2,5 ποσοστιαίων μονάδων.) Η πλέον χαρακτηριστική αποδοκιμασία είναι οι περισσότεροι από μισό εκατομμύριο ψηφοφόροι του, που απλώς αρνούνται να τον ψηφίσουν, χωρίς να προσχωρούν σε ανταγωνιστικό κόμμα. Η μη προσχώρηση είναι το μόνο σημείο που ανοίγει δίοδο διαφυγής και σκιαγραφεί τις θεμελιακές αλλαγές πλεύσης που χρειάζονται στον μακρύ, επίμονο δρόμο του ΣΥΡΙΖΑ.
Ανατροπή συσχετισμών, εξαφάνιση κομμάτων μνημονίου. Οι συσχετισμοί στο κομματικό σύστημα που δημιουργήθηκαν στην κρίση ανατρέπονται. Τα κόμματα του μνημονίου, κυρίως ΑΝΕΛ, ΕΚ αλλά και Χρυσή Αυγή σε μεγάλο βαθμό και από την πέρα όχθη το Ποτάμι δεν επιβιώνουν της συγκυρίας που τα γέννησε.
Οι προσδοκίες κατευθύνονται στη ΝΔ. Από τις μετακινήσεις ψηφοφόρων όλων αυτών των κομμάτων προς τη ΝΔ σε πολλαπλάσια ποσοστά απ’ ό,τι στον ΣΥΡΙΖΑ συνάγονται ότι: η ΝΔ καταφέρνει μέχρι στιγμής να απορροφήσει και να ενσωματώσει τα πιο μετριοπαθή στοιχεία ενός ταυτοτικού λαϊκισμού (Πρέσπες) ενώ ταυτόχρονα πείθει περισσότερο σε ζητήματα οικονομίας και φιλελεύθερης λειτουργίας των θεσμών, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διαχείριση προσδοκιών για αυτό που αποκαλείται κανονικότητα.
Οι νέοι παίκτες. Στη θέση των κομμάτων που αποσύρονται δύο νέα ασταθή σχήματα εμφανίζονται. Η ΕΛ. ΛΥΣΗ που συνδυάζει τηλεοπτική διείσδυση (όπως άλλωστε και η ΕΚ) με σαφέστατη εκμετάλλευση των αντιθέσεων που γέννησε η συμφωνία των Πρεσπών σε ένα ιδιόμορφο ακροατήριο, και η ΜΕΡΑ25, που όπως το Ποτάμι διεκδικεί μιας μορφής ενταγμένη αντισυστημικότητα του επικεφαλής, με δάφνες όμως ιδιόμορφης Αριστεράς και αντιμνημονίου.
Η έρημος της Κεντροαριστεράς. Η μόνη βαθύτερη διεργασία που δεν φαίνεται να αλλάζει είναι η προϊούσα σμίκρυνση του ΠαΣοΚ – ΔΗΣΥ – ΚΙΝΑΛ και η συρρίκνωση του ΚΚΕ. Η αδυναμία ανανέωσής τους στο Κέντρο και στην Αριστερά αντίστοιχα σταθεροποιούν τον ΣΥΡΙΖΑ ως μεγάλο κόμμα του αντιδεξιού χώρου. Για το ΚΙΝΑΛ, που από το 2015 και μετά ακολούθησε μια πορεία προσπαθειών διεύρυνσης με αποκορύφωμα τις εσωκομματικές εκλογές του 2017, αξίζει μια πιο αναλυτική ματιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι, παρά τις σημαντικές απώλειες του ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΙΝΑΛ δεν καταφέρνει να επαναπατρίσει ψηφοφόρους, ενώ η διατήρηση των ποσοστών του οφείλεται στην προσμέτρηση του ΚΙΔΗΣΟ του Γ. Παπανδρέου. Ενδεικτικό της πολιτικής αδυναμίας του κόμματος είναι η περίπτωση των περιφερειακών εκλογών στην Αττική. Παρά τη χαμηλή αποδοχή της Ρένας Δούρου αλλά και τις ενστάσεις για τον Γ. Πατούλη το ΚΙΝΑΛ δεν κατόρθωσε να διεκδικήσει αξιόμαχα την Περιφέρεια. Η είσοδος του υποψηφίου του στον β’ γύρο θα συγκέντρωνε το σύνολο των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς.
Επάνοδος ισχυρού δικομματισμού. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι ο κομματικός ανταγωνισμός γίνεται μονοδιάστατος, δεν υπάρχει δηλαδή δυναμική 3ου κόμματος. Αναμένεται να κινηθεί στον παραδοσιακό άξονα Αριστεράς – Δεξιάς, με όσα σημαινόμενα επικαιροποιούν αυτές τις ιστορικές πολιτικές ταυτότητες. Σε επίπεδο ποσοστών κάτι τέτοιο θα σημάνει τη σημαντική αύξηση του αθροίσματος ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ, του λεγόμενου δικομματισμού.
Τι ρόλο έπαιξε το Μακεδονικό
Πόσο επηρέασε η συμφωνία των Πρεσπών τις εκλογές; Οχι τόσο όσο εικαζόταν, τα ίδια τα αποτελέσματα το μαρτυρούν. Επηρέασε παρ’ όλα αυτά. Είναι ενδεικτικά τα αποτελέσματα των μετακινήσεων στην Κεντρική Μακεδονία. Πίνακας 2.
Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 2 η συσπείρωση του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται στο 42,4% μόνο. Η ΝΔ δεν εισπράττει τόσο από τη ΧΑ (μόνο 9,8%) αλλά η Ελληνική Λύση απορροφά το 27,9%. Στο «Αλλο κόμμα» 15, που όπως προαναφέρθηκε περιλαμβάνονται οι νέοι ψηφοφόροι, η ΝΔ εισπράττει το 40,2% έναντι μόλις 11,2% του ΣΥΡΙΖΑ.
Θα επιβιώσουν Ελληνική Λύση και ΜέΡΑ25;
Ας ασχοληθούμε με τους δύο νέους παίκτες του πολιτικού σκηνικού. Θα επαναλάβουν τις επιδόσεις τους στις επικείμενες εθνικές εκλογές; Εκφράζουν κάτι μονιμότερο ή θα απορροφηθούν σύντομα στον αυξανόμενο δικομματισμό;
Ισχυρές ενδείξεις απαντήσεων παρέχει η σύνθεση των ψηφοφόρων του Πίνακα 3.
Παρατηρούμε ότι η σύνθεση στα δύο κόμματα είναι δομικά παρόμοια: περίπου 30 στους 100 ψηφοφόρους προέρχονται από ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ, περίπου 20 από ΑΝΕΛ και ΕΚ, δεν υπάρχει για κανένα από τα δύο ουσιαστική επαφή με ΔΗΣΥ και ΚΚΕ. Από εκεί και πέρα οι διαφοροποιήσεις οφείλονται στην πολιτική ταυτότητα των δύο. Οι 31 στους 100 ψηφοφόρους της Ελληνικής Λύσης προέρχονται από τη Χρυσή Αυγή, ενώ στον αντίποδα 16 στους 100 του ΜέΡΑ25 από το Ποτάμι και 22 από τους νέους ψηφοφόρους και υπόλοιπα μικρά κόμματα του 2015.
Η πολυσυλλεκτικότητα που χαρακτηρίζει και τα δύο κόμματα συνηγορεί κατ’ αρχήν υπέρ της διατήρησής τους στις εθνικές εκλογές. Για την Ελληνική Λύση όμως αποτελεί σαφές μειονέκτημα η μονοδιάστατη πολιτική της ταυτότητα, απόλυτα συσχετισμένη με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Είναι πολύ αμφίβολο λοιπόν αν οι ψηφοφόροι της θα αντέξουν στις επιθέσεις φιλίας και ενσωμάτωσης από τη ΝΔ, η οποία έχει και τον αέρα του νικητή.
Αντίθετα το ΜέΡΑ25 συνδυάζει ταυτοτικά στοιχεία (νέοι και ψηφοφόροι από Ποτάμι) με πολιτική πλατφόρμα, γεγονός που του προσδίδει μεγαλύτερη σταθερότητα. Για το ΜέΡΑ25 ο κίνδυνος προέρχεται από το μεγάλο του ατού: τον επικεφαλής, ο οποίος μπορεί να γοητεύσει και να απογοητεύσει το ίδιο γρήγορα και εύκολα. Τι θα κατορθώσει από τα δύο στις 30 ημέρες που απομένουν, ιδίως όταν ο ΣΥΡΙΖΑ, του οποίου διετέλεσε υπουργός, χρειάζεται τις ψήφους του και ο ίδιος αρέσκεται στο να καλλιεργεί το παράδοξο ως ροδόσταμο του ριζοσπαστισμού;
