Πρώτο ποίημα: «Οι σκέψεις είναι ελεύθερες… Ακόμα κι αν με κλείσουν σε σκοτεινό κελί, οι σκέψεις… γκρεμίζουν τα Τείχη» («Die Gedanken sind frei»).
Είναι ένα τραγούδι που διά μέσου των αιώνων ψιθυρίζουν Γερμανοί σε στιγμές πολιτικής καταπίεσης. Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στις φυλακές των ναζί, κάθε είδους διωκόμενοι ανά τους αιώνες, γερμανοί αντιστασιακοί. Oι σκέψεις, οι ιδέες, τα πιστεύω τους «γκρεμίζουν τα Τείχη» και σαν «νυχτερινές σκιές» πετούν προς την ελευθερία.
Η ομιλία της καγκελαρίου Μέρκελ προς τους αποφοίτους του Harvard ξεσήκωσε τους χιλιάδες ακαδημαϊκούς, αποφοίτους, φοιτητές κ.ά. Η ομιλία της, με τη γνωστή επίπεδη, πεζή, σχεδόν ντροπαλή φωνή, κράτησε όσο τα χειροκροτήματα των ακροατών.
Αρχισε με μια εικόνα της καθημερινής της ζωής στο Ανατολικό Βερολίνο. Τότε που όπως οι γονείς της έζησαν τη δικτατορία του ναζισμού, έτσι κι εκείνη έζησε μιαν άλλη δικτατορία. Το σπίτι της βρισκόταν δύο τετράγωνα από το Τείχος που έχτισαν στη Λαϊκή Δημοκρατία. Πριν στρίψει τη γωνία για το σπίτι, αντίκριζε το Τείχος. Αυτό που χώριζε τη ζωή της από την ελευθερία. Μαθήτρια, φοιτήτρια Φυσικής κατόπιν και μετά εργαζόμενη, η ίδια εικόνα την πάγωνε. Ομως… όμως η φαντασία της, οι σκέψεις της δεν φυλακίζονταν. Ονειρευόταν την ελευθερία, τη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού, το τέλος των διωγμών των αντιφρονούντων, των εκτελέσεων όσων προσπαθούσαν να περάσουν στην άλλη πλευρά. «Οι σκέψεις, η φαντασία, δεν φυλακίζονται» – όπως λέει και το ποίημα που είπαμε -, και κάλεσε τους αποφοίτους να κρατήσουν την ανθρωπιά τους, την αλληλεγγύη στους κατατρεγμένους, και να γκρεμίζουν τα Τείχη που υψώνονται γύρω τους. Μέχρι να γκρεμιστούν, όπως συνέβη στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Γύρω από αυτή την ιδέα, παρουσίασε τα σημαντικότερα μαθήματα από την πολύχρονη πολιτική και κυβερνητική της καριέρα. Σταχυολογώ μερικά από αυτά:
- Η δημοκρατία και η ελευθερία δεν είναι δεδομένες.
- Δεν πρέπει να αντιδρούμε αυθόρμητα, όταν αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Οφείλουμε να σωπαίνουμε, να σκεφτόμαστε και μετά να δίνουμε λύσεις.
- Οι ηγέτες πρέπει να μιλούν με ειλικρίνεια και να μην παρουσιάζουν τις αλήθειες ως ψέματα και τα ψέματα ως αλήθειες.
- Να σκεφτόμαστε παγκόσμια (globaly), γιατί οι προκλήσεις είναι παγκόσμιες (Μεταναστευτικό, πόλεμοι και τρομοκρατία, κλιματική αλλαγή).
- Τα ανοιχτά σύνορα, η παγκοσμιοποίηση, είναι πηγή ευημερίας. Ο προστατευτισμός, όχι.
Και τέλειωσε με την παρότρυνση: «Γκρεμίστε τα τείχη της άγνοιας και της στενοκεφαλιάς, γιατί τίποτε δεν πρέπει να μείνει όπως είναι».
Χωρίς να αναφέρει το όνομα του προέδρου των ΗΠΑ, ήταν φανερό ότι σε αυτόν αναφερόταν.
Ποίημα δεύτερο: Ο ποιητής Dieter Leisegang «έφυγε» νωρίς – αυτοκτόνησε – στα τριάντα του, το 1973. Οι λιγοστές ποιητικές συλλογές του ανακαλύφθηκαν δέκα χρόνια μετά τη δημοσίευσή τους από μικρό εκδοτικό οίκο. Λιτότητα, σχεδόν πεζογραφική γραφή, κυνισμός και δύναμη τον ξεχώρισαν ως έναν από τους σημαντικότερους της γενιάς του. Ανάμεσα στα ποιήματα του Γερμανού διαβάζουμε και ένα με τίτλο «10 Μαΐου 1631». Σε πέντε στροφές σαν κανονιές περιγράφει την καταστροφή της πόλης Μαγδεβούργο και τη σφαγή των κατοίκων της στην κορύφωση του Τριακονταετούς Πολέμου. Ο πανευρωπαϊκός πόλεμος που ξεκλήρισε ολόκληρη την Ευρώπη άρχισε με το πρόσχημα της διαμάχης καθολικών και προτεσταντών και εξελίχθηκε σε αλλαγή συνόρων, εκδίκησης και ισχύος. Και η Μέρκελ, τι δουλειά έχει με αυτόν τον πόλεμο;
Σε πρόσφατο ρεπορτάζ του περιοδικού «Der Spiegel» η καγκελάριος φέρεται να περιγράφει με μελανά χρώματα το μέλλον της Ευρώπης και του κόσμου. Κύρια αιτία θεωρεί ότι είναι η κατάρρευση των πυλώνων της παγκόσμιας ισορροπίας.
«Η καγκελάριος απέναντι στις δυνάμεις του σκότους» είναι ο τίτλος του ρεπορτάζ. Αυτή λοιπόν η «πιο μετριοπαθής πολιτικός του κόσμου», αφού περιγράφει προς το αυταρχικότερο τις εξελίξεις στην Τουρκία, στη Σαουδική Αραβία, στην Κίνα και στη Ρωσία, αντιπαραβάλλει τη θεμελιώδη αξία της ΕΕ: τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Και καταφεύγει σε ιστορικά παρόμοιες καταστάσεις που διαμορφώθηκαν την περίοδο της Βαϊμάρης και του Τριακονταετούς Πολέμου.
Τον Ιούλιο του 2018 η κυρία Μέρκελ ζήτησε και είδε στην Καγκελαρία τον πολιτικό επιστήμονα και καθηγητή Herfried Münkler, ο οποίος σε βιβλίο του περιέγραψε τις πραγματικές αιτίες που οδήγησαν στον πόλεμο – την πρώτη σημαντική καταστροφή στην ήπειρό μας. Ο πόλεμος δεν προκλήθηκε μόνο από τον θρησκευτικό φανατισμό, αλλά από ένα μείγμα ηγεμονικών φιλοδοξιών και αμφισβήτησης εδαφών από τις όμορες χώρες. Από τη Σουηδία μέχρι την Ισπανία η Ευρώπη βάφτηκε στο αίμα, με αποκορύφωμα την εξαφάνιση από προσώπου γης της πόλης του Μαγδεβούργου. Ακόμα ένας πόλεμος που προέκυψε μετά από την Ειρήνη του Αουγκσμπουργκ που υπεγράφη το 1555 και άρκεσε μια γενιά για να ξεχαστούν όλα, και η νέα γενιά πολιτικών άρχισε να ανατρέπει βήμα-βήμα τα θεμελιώδη. Οπως ο Χίτλερ αργότερα.
Οι αφορμές για μια τέτοια εξέλιξη είναι πολλές. Αρχής γενομένης από τη Συρία και την προσάρτηση της Ουκρανίας, πολλές εστίες είναι έτοιμες να εκραγούν. Από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας μέχρι την Αυστραλία, και μέχρι τη γειτονιά μας, ηγεμονικές επιδιώξεις, οικονομικοί ανταγωνισμοί και εδαφικές ή άλλες διεκδικήσεις θυμίζουν ιστορικές στιγμές στις οποίες αναφέρθηκε η κυρία Μέρκελ. Φαίνεται ότι η πιο επικίνδυνη πολιτική για την ανατροπή των ισορροπιών είναι ο αμερικανός πρόεδρος, με τον εμπορικό του πόλεμο και την αμφισβήτηση της πολυμερούς συνεργασίας.
Θα ήταν ευχής έργον αν η φυσικός μας αποδεχόταν να αναλάβει την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η Ευρώπη που βάλλεται από παντού, ακόμα και εσωτερικά, είναι ένα καταφύγιο ασφάλειας. Και με αυτή την έννοια, η παρουσία της στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι είναι απαραίτητη.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις, πρώην στέλεχος της ΕΕ.
