Οι τεχνικές για την in vitro (δηλαδή, στον δοκιμαστικό σωλήνα) ανάπτυξη των ανθρώπινων εμβρύων ανοίγουν νέους ορίζοντες για τη δημιουργία και τη βελτίωση βιώσιμων και γενετικά υγιών εμβρύων. Παράλληλα νέες μέθοδοι δοκιμάζονται για την ωρίμαση των ωαρίων προσφέροντας έτσι νέες δυνατότητες στην κλινική εφαρμογή, ακόμα και χωρίς τη χρήση φαρμάκων.
Οι επιστήμονες εν τούτοις δεν σταματούν να ερευνούν διάφορα και εξίσου σημαντικά πεδία της εξωσωματικής γονιμοποίησης, σε μια προσπάθεια να δώσουν περαιτέρω λύσεις στην υπογονιμότητα. Συχνά όμως ανακύπτουν ηθικά και νομικά διλήμματα που αφορούν την αναπτυσσόμενη ανθρώπινη αναπαραγωγή, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με την πιθανή παραγωγή αρχέγονων κυτταρικών σειρών (stem cells) προερχόμενων από πολυδύναμα εμβρυικά κύτταρα – μια μέθοδος που βρίσκεται στο ξεκίνημά της.
Ειδικότερα, τα ανθρώπινα έμβρυα μπορούν να αναπτυχθούν σε καλλιέργειες μέχρι το στάδιο της βλαστοκύστης (τα έμβρυα φτάνουν στο στάδιο αυτό την 5η ή την 6η ημέρα μετά τη γονιμοποίηση) και στη συνέχεια με ειδικούς χειρισμούς να γίνει η διαφοροποίησή τους προς κάποιον συγκεκριμένο ιστό (π.χ. πάγκρεας). Με δεδομένες κάποιες ειδικές πολυπαραγοντικές επιδράσεις στη διαμόρφωσή τους, θα μπορούσε να γίνει η ελεγχόμενη διαφοροποίηση των stem cells σε διαφόρους τύπους σωματικών κυττάρων που θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν για χρήση στην αξιολόγηση φαρμάκων, στη μεταμόσχευση και για γενετικούς χειρισμούς.
Εν τω μεταξύ, σε πειραματικό στάδιο βρίσκεται και μία ακόμα τεχνική, που αναμένεται να διευρύνει τους ορίζοντες στην αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. Κατά τη διερευνητική αυτή μέθοδο λαμβάνονται από τις ωοθήκες μέσω βιοψίας αρχέγονα ωάρια, εντελώς δηλαδή ανώριμα, και καλλιεργούνται για διάστημα 15 ημερών σε ειδικές συνθήκες μέχρι να ωριμάσουν.
Η τεχνική αυτή πιθανόν να έχει εφαρμογή σε περιπτώσεις νεαρών γυναικών με γυναικολογικούς καρκίνους, αιματολογικά νοσήματα ή άλλες νόσους, των οποίων η θεραπευτική προσέγγιση θα θέσει σε κίνδυνο την αναπαραγωγική τους δυνατότητα, όπως η χορήγηση χημειοθεραπείας. Μάλιστα σε αυτές τις περιπτώσεις προηγούνται αφαίρεση και κρυοσυντήρηση των ωοθηκών, ενώ αργότερα, κάτω από ειδικές συνθήκες και τεχνικές και όταν η γυναίκα αποφασίσει να κάνει οικογένεια, γίνεται αυτομεταμόσχευση στο χέρι, στο πόδι ή στην κοιλιά και στη συνέχεια πρόκληση πολλαπλής ωορρηξίας, είτε in vitro ανάπτυξη των αρχέγονων ωοθυλακίων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερη έμφαση δίδεται και στον τομέα της ωρίμασης των ανθρωπίνων ωαρίων. Πιο συγκεκριμένα, τα ωάρια που συλλέγονται από αναπτυσσόμενα ωοθυλάκια προερχόμενα από ωοθήκες που δεν έχουν υποστεί διέγερση μπορούν να ωριμάσουν in vitro, να γονιμοποιηθούν και να αναπτυχθούν κατά την εμβρυομεταφορά σε ασθενείς. Τελευταία καταβάλλεται προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες ωρίμασης των ανθρωπίνων ωαρίων λόγω της μειωμένης ικανότητάς τους να αναπτύσσονται σε έμβρυα.
Είναι επίσης πιθανό τα καλλιεργητικά μέσα της in vitro ωρίμασης να σχεδιαστούν έτσι ώστε να διατηρηθεί η ικανότητα ανάπτυξης των ανθρώπινων ανώριμων ωαρίων προερχόμενων από μικρού μέχρι μεσαίου μεγέθους ωοθυλάκια. Αυτές οι τεχνικές θα βρουν εφαρμογή σε γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες, πτωχές απαντήτριες ή ασθενείς στις οποίες απαγορεύεται να χορηγηθούν φαρμακευτικά σχήματα. Από αυτές μπορεί να συλλεχθεί μεγάλος αριθμός ωαρίων από ωοθυλάκια διαμέτρου 5-15 mm χωρίς να απαιτείται χορήγηση FSH (ορμόνη) για τη διέγερση των ωοθυλακίων.
Μάλιστα, η επιτυχής εφαρμογή της in vitro ωρίμανσης σε αυτή την ομάδα ασθενών που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να αναπτύξουν σύνδρομο υπερδιέγερσης ωοθηκών θα μπορούσε να οδηγήσει επίσης σε περαιτέρω εφαρμογές σε ασθενείς χωρίς πολυκυστικές ωοθήκες που επιθυμούν να αποφύγουν τις παρενέργειες των υψηλών δόσεων φαρμάκων γονιμότητας.
Για την ακρίβεια, φαίνεται ότι το ερευνητικό εύρος για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας είναι ανεξάντλητο, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια ακόμα και για τη δημιουργία τεχνητού σπέρματος ή ωαρίου (δηλαδή, γαμέτες) στο εργαστήριο.
Στόχος είναι σωματικά κύτταρα να μπορούν εξ ολοκλήρου να αναπρογραμματιστούν καλλιεργούμενα σε κυτταρικές σειρές και στη συνέχεια να μπορεί να τοποθετηθεί ο πυρήνας τους μέσα σε αδρανοποιημένα ωάρια. Προσφάτως προπυρήνας και κυτταρόπλασμα με στοιχεία μιτοχονδριακά έχουν τοποθετηθεί σε αδρανοποιημένο ωάριο και το ωάριο αυτό παρουσιάζει λειτουργικώς φυσιολογική έκφραση των μιτοχονδρίων. Με βάση τα σημερινά δεδομένα δεν αποτελεί καθιερωμένη θεραπεία γονιμότητας, ούτε αναγνωρισμένη μέθοδο ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
*Ο καθηγητής κ. Δ. Λουτράδης είναι διευθυντής Κλινικής ΕΚΠΑ, ΓΝΑ «Αλεξάνδρα» και πρόεδρος της Ελληνικής Μαιευτικής Γυναικολογικής Εταιρείας.
