Το υπουργείο Εθνικής Ασφάλειας Στάζι ήταν ο πυλώνας καταστολής, το πιο ισχυρό όπλο της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας εναντίον του ίδιου του λαού της. Επί πάνω από 40 χρόνια συνεργάστηκαν δεκάδες χιλιάδων ανατολικογερμανών καταδίδοντας επί πληρωμή στο κομμουνιστικό καθεστώς κινήσεις και απόψεις από συγγενείς τους μέχρι αξιωματούχους σε όλα τα δημόσια πόστα της χώρας.
Μέχρι το 1989 διότι τότε ήταν που το Τείχος του Βερολίνου έπεσε και αποκαλύφθηκε ,όχι μόνο η φρίκη του συστήματος, αλλά ποιος κατέδιδε ποιον στον τόπο εργασίας, τον αθλητισμό, την εκκλησία, παντού. 100.000 ήταν οι λεγόμενοι «ανεπίσημοι συνεργάτες».
Η περίπτωση Αντρέι Χολμ
Ο επιτετρεμένος για τα αρχεία της Στάζι Ρόλαντ ΧανΟι λιγότεροι εξ αυτών αποκάλυψαν στην ενωμένη πλέον Γερμανία, αυτή τη σκιά στο παρελθόν τους. Από ντροπή ή από δικαιολογημένο φόβο μήπως χάσουν τη σίγουρη θέση εργασίας τους. Γιατί υπάρχει ένας απαράβατος κανόνας: αμφιβολίες στην προσήλωση ενός δημοσίου υπαλλήλου, ενός καθηγητή ή ενός δικαστή στις αρχές του συντάγματος δεν επιτρέπεται. Και για να διαφυλαχτεί το κράτος οι εργοδότες μπορούν μέχρι τέλος του 2019 να ζητούν πληροφορίες από την υπηρεσία που διαχειρίζεται τα αρχεία της Στάζι. Έπειτα από επιθυμία της γερμανικής κυβέρνησης η προθεσμία παρατείνεται μέχρι το 2030. Η επικύρωση της απόφασης από την Άνω Βουλή θεωρείται δεδομένη. Κατά τα πρώτα χρόνια μετά την ειρηνική επανάσταση στην Α. Γερμανία όλος ο δημόσιος τομέας βρίσκονταν υπό έλεγχο. Μόνο το 1991/1992 κατατέθηκαν 865.000 αιτήσεις. Επίσημα στοιχεία για απολύσεις πρώην συνεργατών της Στάζι δεν υπάρχουν.
Στη δημοσιότητα έγιναν γνωστές μεμονωμένες περιπτώσεις ειδικού δημόσιου συμφέροντος, όπως η περίπτωση του υφυπουργού της τοπικής κυβέρνησης του Βερολίνου Αντρέι Χολμ, που μετά την ανάληψη των καθηκόντων του το 2017 εξωθήθηκε σε παραίτηση. Αφορμή απετέλεσαν ψεύτικα δεδομένα που έδωσε στο Πανεπιστήμιο Χούμπολντ, όπου εργάζονταν για πολλά χρόνια ως επιστημονικός συνεργάτης. Κατά την πρόσληψη απέκρυψε το παρελθόν του στη Στάζι. Στη συνέχεια έχασε και τη δουλειά και στο Πανεπιστήμιο. Πλήρωσε βαρύ τίμημα για το παρελθόν του. Δικαίως; Ο Ρόλαντ Γιαν που εξελέγη από το κοινοβούλιο ως επιτετραμμένος για τα αρχεία της Στάζι, μιλώντας στην DW υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να απαντήσει με ένα ναι ή ένα όχι.
«Ορισμένοι άνθρωποι που στα νιάτα τους συνεργάστηκαν με τη Στάζι δεν πρέπει να τους το επιρρίπτει κανείς εις τον αιώνα τον άπαντα. Από την άλλη πλευρά, είναι θέμα προσωπικό το πώς διαχειρίζεται το πρόβλημα κανείς αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να λέει ψέματα». Ο Ρόλαντ Γιαν διηγείται την ιστορία ενός ανδρός που ήρθε να τον συμβουλευτεί. Είχε συνεργαστεί με τη Στάζι και ήθελε να βάλει τα χαρτιά του για μια θέση στο δημόσιο. Τι θα έπρεπε να κάνει; Να μιλήσει ανοιχτά για το ατόπημά του ή να το αποκρύψει; Ο Γιαν που ήταν ο ίδιος θύμα της Στάζι του συνέστησε να μην το αφήσει κρυφό.
Το «μυστικό» και η αλήθεια
Ο υφυπουργός της τοπικής κυβέρνησης του Βερολίνου Αντρέι ΧολμΔύο εβδομάδες αργότερα πήγε να τον ευχαριστήσει γιατί πήρε τη θέση. «Τώρα μπορώ να μιλώ ανοιχτά για το παρελθόν μου και γίνομαι αποδεκτός ως μέλος της δημοκρατικής κοινωνίας». Υποδειγματική θεωρεί ο πρώην δημοσιογράφος Γιαν τη συμπεριφορά του βουλευτή Τόμας Νορντ. Αμέσως μετά την πτώση του τείχους μίλησε για το παρελθόν του και παρόλα αυτά, ή μάλλον εξ αιτίας αυτού, εξελέγη το 2009 βουλευτές του κόμματος «Η Αριστερά». «Είναι ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση, θα επιθυμούσα να το κάνουν κι άλλοι» λέει ο Γιαν.
Η αυτοκριτική στάση του αριστερού βουλευτή σε σχέση με το παρελθόν του αποτελεί βέβαια εξαίρεση. Όποιος κράτησε μέχρι σήμερα βαθιά κρυμμένο το «μυστικό» του δεν πρόκειται να το αποκαλύψει τώρα μετά από τόσα χρόνια πολύ περισσότερο μάλιστα που έχουν καταργηθεί οι συστηματικοί έλεγχοι δεδομένου ότι πολλοί πρώην συνεργάτες της Στάζι είναι πλέον συνταξιούχοι. Όμως ο Τόμας Νορντ μπορεί να αντιληφθεί τα θύματα που ακόμη και σήμερα θέλουν να ξέρουν όλη την αλήθεια.
Γι αυτό ακριβώς δεν θα πρέπει να κλείσει η υπηρεσία διαχείρισης του αρχείου της Στάζι. Η γερμανική κυβέρνηση αιτιολόγησε την απόφασή της να συνεχιστούν οι έλεγχοι με το επιχείρημα της εμπιστοσύνης στους δημόσιους θεσμούς και πρόσωπα σε υψηλά αξιώματα. Η επεξεργασία της αδικίας που προκάλεσε το ανατολικογερμανικό καθεστώς θα πρέπει να είναι δυνατή ακόμη και 30 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους. Βέβαια στατιστικά νούμερα δείχνουν ότι με το πέρασμα των χρόνων, έχουν περιοριστεί δραματικά οι έλεγχοι φακέλων στη Στάζι. Οι βουλευτές δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν γιατί με βάση το άρθρο 44 του νόμου για τους βουλευτές ο έλεγχος είναι προαιρετικός. Σε τελική ανάλυση τον τελευταίο λόγο τον έχουν οι ψηφοφόροι.
Μαρσέλ Φυρστενάου / dw
Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου
