μύθος ο σχετικός με την αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία παραδίδεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, αρχής γενομένης από τον Ομηρο, χωρίς ωστόσο ο ποιητής να αναφέρει το όνομα του κοριτσιού. Ετσι, λ.χ., στη ραψωδία Ξ 312 κ.ε. ακούμε τον ερωτύλο Δία να αναφέρει στη σύζυγό του Ηρα τα ονόματα των κοριτσιών με τα οποία κοιμήθηκε. Ανάμεσα σε αυτά είναι και η κόρη του βασιλιά της Τύρου Φοίνικα, η Ευρώπη, χωρίς πάντως να αναφέρεται ρητά το όνομά της. Ο λόγος για τον οποίο ο Δίας δίδει, τη δεδομένη στιγμή, στη σύζυγό του αυτόν τον μακρύ κατάλογο των αγαπημένων του κοριτσιών είναι για να τη διαβεβαιώσει ότι όλες αυτές οι κυρίες δεν είναι τίποτε μπροστά στα ερωτικά κάλλη εκείνης… Λεπτομέρειες πάντως για τη συνάντηση του Δία με την Ευρώπη μάς δίνει ο Σχολιαστής της Ιλιάδος (Μ 292). Σύμφωνα με αυτά τα Σχόλια, ο Δίας είδε μια μέρα την παρθενική κόρη του βασιλιά Φοίνικα να μαζεύει άνθη σε κάποιον λειμώνα της Τύρου, παρέα με τις φιλενάδες της. Την ηράσθη αυτοστιγμής, κατέβηκε, χωρίς να χάσει καιρό στο ερωτικό λιβάδι, μεταμορφώθηκε σε ταύρο (η ανάσα του μύριζε κρόκο), ξεγέλασε την κοπέλα και εκείνη (αφελής ούσα) ανέβηκε στη ράχη του. Αυτοστιγμής εκείνος (ο πονηρός) διάβηκε το πέλαγος με το πολύτιμο φορτίο στην πλάτη, έφθασε στην Κρήτη (πού αλλού;) και εμίγη μαζί της. Εμεινε έγκυος εκείνη και του γέννησε τρεις γιους, τον Μίνωα, τον Σαρπηδόνα και τον Ραδάμανθη. Τρία διάσημα και αξιόλογα τέκνα. Ταυτόχρονα όμως ο καλός θεός φρόντισε να την παντρέψει με τον βασιλιά των Κρητών Αστερίωνα… Η Ευρώπη, πάντως, ως γεωγραφικός όρος (χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται ακριβώς η έκταση της ηπείρου), είναι ήδη γνωστή στον ομηρικό Υμνο, Εις Απόλλωνα, 251, στον Πίνδαρο, Νεμεόνικος 4.70, στον Ηρόδοτο 1.4.1. και αλλού.
Ανάμεσα στους πολλούς αρχαίους συγγραφείς οι οποίοι ασχολήθηκαν, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, με την αρπαγή της κόρης Ευρώπης, η οποία θα δώσει το όνομά της στην ήπειρό μας, είναι ο βουκολικός ποιητής Μόσχος, που έζησε στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. στην Αλεξάνδρεια. Στο διάσημο ποίημά του Ευρώπη (166 εξάμετροι στίχοι) αφηγείται με τέχνη και τρυφερότητα την αρπαγή της παρθένας κόρης από τον Δία και τη μεταφορά της στην Κρήτη. Ιδού οι τελευταίοι στίχοι (153 κ.ε.) του ποιήματος σε δική μας απόδοση.
«Είμαι ο Δίας ο ίδιος κι ας δείχνω ταύρος πως είμαι. / Αλήθεια μπορώ και εμφανίζομαι όπως θέλω. / Ο δικός μου ο πόθος για σένα μ’ ανάγκασε / να μετρήσω με την όψη του ταύρου τόσο πέλαγος μέγα. / Ομως να! Σε υποδέχεται τώρα η Κρήτη. Αυτή μ’ έχει θρέψει εμένα. / Στον τόπο αυτό θα γίνει ο δικός σου γαμήλιος θάλαμος. / Από εμέ θα γεννήσεις υιούς δοξασμένους / κι όλοι τους βασιλείς θα γενούν των ανθρώπων της γης. /Αυτά είπε. Κι όσα είπε τελειώθηκαν όλα. / Εφαινόταν τώρα η Κρήτη. / Κι ο Δίας άλλαξε πάλι στη μορφή τη δική του. / Ελυσε της παρθένας τη ζώνη και οι Ωρες στολίζαν τη γαμήλια κλίνη / Κι αυτή όπου ήταν κορίτσι παρθένα / ευθύς έγινε του Δία γυναίκα και νύφη. / Παιδιά γεννά στον Κρονίδη και αμέσως γίνεται μάνα».
Αυτά τότε συνέβησαν με την παρθενική κόρη Ευρώπη. Σήμερα τι περιμένουμε από τη γηραιά, πολύβουη, πολυδιάστατη, πολυδιηρημένη και πολυπρόσωπη ήπειρο Ευρώπη; Μπορεί η μάνα μας ήπειρος να φροντίσει όλα τα παιδιά της όπως πρέπει, δεδομένου ότι το πρόσωπό της και μαζί η ψυχή της έχουν σε πολλά αλλοιωθεί; Οι κάτοικοί της είμαστε πάλι διηρημένοι, άλλοι δεξιά, άλλοι αριστερά, άλλοι μιζεροαναρχικοί, άλλοι επικίνδυνα ακραίοι εχθροί της δημοκρατίας, άλλοι πλούσιοι και άπληστοι, άλλοι φτωχοί και επαίτες και κάποιοι, όπως εμείς εδώ κάτω, πτωχαλαζόνες και φαντασμένοι. Χωρίς τα αναγκαία οικονομικά μέσα, χωρίς σοβαρή και οργανωμένη παιδεία, χωρίς αξιόπιστη οικονομία, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο.
Ωστόσο το ποίημα του Μόσχου μένει σταθερό και λαμπρό μέσα στους αιώνες και διδακτικό, όπως κάθε μεγάλη τέχνη. Η αρπαγή της Ευρώπης, με τον τρόπο με τον οποίο εκθέτει το όλον γεγονός ο ποιητής, καταλήγει, όπως μπορούμε να υποστηρίξουμε, σε δρώμενο ιερής τάξεως. Εχουμε και εδώ το μοτίβο ενός είδους ιερού γάμου, δηλαδή την ένωση ενός θεού με μια παρθενική, θνητή κόρη. Τι γεννήθηκε από αυτή την ένωση; Τι ακριβώς σημαίνει αυτή η μεταφυσικής τάξεως ένωση ενός θεού, δηλαδή ενός οργανωμένου νοός, ενός λογικού (υποτίθεται), με μιαν αφελή, εύπιστη, αθώα, παρθενική κόρη; Πολλές αλληγορίες μπορεί κάποιος να διαβάσει μέσα σε αυτό το ποίημα του Μόσχου, το οποίο ωστόσο, όπως κρίνουμε, δεν αφηγείται, εντέλει, (μόνο) την αρπαγή αλλά τη δημιουργία. Η Ευρώπη πάντοτε μπορεί να γεννά και να δημιουργεί. Παιδιά, πολίτες λαμπρούς, ιδέες, τέχνες, πλούτο, επιστήμη. Πώς; Καθοδηγημένη από τους σοβαρούς, από τους δημιουργικούς, από τους εργατικούς, από όλους τους ευγενείς κατοίκους της. Αυτή γεννά τους ευρωπαίους πολίτες. Ομως αυτά τα παιδιά της, οι συνετοί πολίτες, οι δημοκράτες, οι αφανάτιστοι, οι επίμονοι, οι εργατικοί, οι δημιουργικοί είναι αυτοί που οφείλουν να προστατεύουν τη μάνα Ευρώπη. Ολες τις διαχρονικές, λαμπρές της αξίες.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
