Ημουν σε μια συνάντηση υποστηρικτών και στελεχών του ΚΙΝΑΛ, όπου ένας νέος ζήτησε να καταργηθεί η αναφορά στον πολιτικό φιλελευθερισμό που υπάρχει στη Διακήρυξη του κόμματος. Τώρα που έφυγαν «αυτοί της ΔΗΜΑΡ και του Ποταμιού» είναι καιρός να καταργήσουμε τον «πολιτικό φιλελευθερισμό» από το πρόγραμμά μας, ανέφερε. Δεν εξεπλάγην, απλώς διαπίστωσα, για μια ακόμη φορά, ότι η αντίληψη που έχουμε στην Ελλάδα για τη σοσιαλδημοκρατία πόρρω απέχει από αυτό που στην Ευρώπη είναι η σοσιαλδημοκρατία. Αν την παραπάνω άποψη τη συνδυάσουμε και με τις αδολεσχίες ορισμένων στα καθ’ ημάς και στην Εσπερία (Κόρμπιν) περί «αριστερής» σε αντιδιαστολή με τη «δεξιά», περί «ριζοσπαστικής» σε αντιδιαστολή με τη «φιλελεύθερη» σοσιαλδημοκρατία, κατανοούμε πως ο δρόμος ακόμη και προς αυτή την παλιά σοσιαλδημοκρατία, που και αυτή αν δεν αλλάξει θα εξαφανιστεί, είναι πολύ μακρύς και δύσβατος.
Η συζήτηση για τη σχέση της σοσιαλδημοκρατίας με τον φιλελευθερισμό είναι πολύ παλιά. Πρώτος που έθεσε το ζήτημα ήταν ο Εντουαρντ Μπερνστάιν, τον ακολούθησε ο Ιταλός Κάρλο Ροσέλι. «Ο φιλελευθερισμός είναι η ιδεατή δύναμη που εμπνέει, ο σοσιαλισμός η πρακτική δύναμη που υλοποιεί» έγραφε ο Ροσέλι. Και οι δυο όμως αντιμετώπισαν τη σοσιαλδημοκρατία και τον φιλελευθερισμό ως εξωτερικές ιδεολογίες που χρειάζεται να συναντηθούν. Ηταν οι Σουηδοί Σοσιαλδημοκράτες και ο Ζαν Ζορές που υπερέβησαν αυτή την αντίληψη. Για τον Ζορές ο σοσιαλισμός ήταν η φυσική συνέχεια της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για δε τους Σουηδούς Σοσιαλδημοκράτες ο σοσιαλισμός ήταν η ολοκλήρωση του φιλελευθερισμού και όχι ο φιλελευθερισμός συμπληρωματικό στοιχείο του σοσιαλισμού.
Δεν υπάρχει εδώ χώρος για να σταθώ εκτενώς σε αυτή τη συζήτηση, αλλά κατ’ εμέ σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός ως πολιτικές φιλοσοφίες δεν χρειάζεται να συναντηθούν. Είναι τέκνα της ίδιας φιλοσοφικής μήτρας: του Διαφωτισμού. Απαντούν από κοινού στα ερωτήματα που θέτει στη νεωτερική κοινωνία αφενός το αίτημα της ελευθερίας και αφετέρου το κοινωνικό ζήτημα. Οι δυο έννοιες δεν αποτελούν η μία συμπλήρωμα της άλλης. Ούτε χρειάζεται καν να συντεθούν. Οι δυο έννοιες αλληλοπροϋποτίθενται. Εχουν ανάγκη η μία την άλλη. Αποτελούν μια ενότητα.
Σοσιαλδημοκρατία χωρίς φιλελευθερισμό δεν είναι σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός χωρίς κοινωνικές αναφορές και ανησυχίες είναι αντιδημοκρατικός φιλελευθερισμός. Η ελευθερία δεν οδηγεί αυτόματα στη δημοκρατία. Η δημοκρατία αναπτύσσεται μόνο εκεί όπου η προτεραιότητα του ατόμου (φιλελευθερισμός) συναντιέται με το κοινωνικό αίσθημα ένταξης σε μια κοινότητα αλληλοεξαρτώμενων ατόμων (σοσιαλδημοκρατία). Αυτό το κοινωνικό αίσθημα των ανεξάρτητων και αυτοτελών ατόμων καλείται σήμερα να ανακαλύψει εκ νέου το πρωτείο της δημοκρατίας και πάνω σ’ αυτό οφείλει να εφαρμόσει τις πολιτικές της η σοσιαλδημοκρατία. Το πραγματικό ζήτημα επομένως δεν είναι η συνάντηση των δύο ρευμάτων, αλλά η ενότητά τους χωρίς να χάνουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Δεν υπάρχει καν φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία. Μόνο σοσιαλδημοκρατία με φιλελευθερισμό υπάρχει.
Η συζήτηση αυτών των ζητημάτων, όπως έδειξε και το αστείο περιστατικό που ανέφερα στην αρχή αυτού του άρθρου, δεν έχει «φιλολογικό» χαρακτήρα. Αντιθέτως είναι βαθύτατα πολιτική. Αφορά το μέλλον της σοσιαλδημοκρατίας όχι πλέον ως παράταξης που μεγαλούργησε στο πλαίσιο της πολιτικής εντός των εθνικών κρατών, αλλά ως παράταξης που καλείται να δώσει απαντήσεις στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και στο φόντο της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Παρά τα φληναφήματα που ακούμε περί αριστερής στροφής ως τον λόγο της νίκης των Φινλανδών και των Ισπανών Σοσιαλδημοκρατών, αυτοί δεν ανέκαμψαν γιατί «έστριψαν αριστερά», αλλά γιατί μίλησαν με ρεαλισμό για τα πραγματικά προβλήματα της δημοκρατίας σε χώρες ενταγμένες στον πυρήνα της ΕΕ.
Σήμερα πλέον η σοσιαλδημοκρατία καλείται να μην περιορίζει τον άξονα δράσης της μόνο στο πεδίο της εθνικής αναδιανεμητικής πολιτικής, αλλά να επεκταθεί στον κόσμο της παγκόσμιας παραγωγής. Η παγκόσμια μεταρρύθμιση του κόσμου της εργασίας μέσα από την εξατομικευμένη προσέγγιση των συντελεστών της και με την ιδιαίτερη συμμετοχή σ’ αυτό ενός ανανεωμένου αντισυντεχνιακού συνδικαλισμού, αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα του νέου κοινωνικού συμβολαίου, το οποίο καλείται να συνάψει η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία με τις δυνάμεις της εργασίας, της επενδυτικής επιχειρηματικότητας και της οικολογίας. Αυτή η προσέγγιση αφορά τους μισθούς, την κατάρτιση, τις πολλαπλές εργασιακές και επαγγελματικές ταυτότητες, την κινητικότητα, την εθελούσια ευελιξία, την αξιοκρατία παράλληλα με την εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας για κάθε άτομο, ανεξαρτήτως προσόντων και γνώσεων, την περιβαλλοντική διάσταση στην παραγωγή, την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τον αναπροσανατολισμό του ελεύθερου χρόνου, την αναδιανομή των πολιτικών μέσων. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν μπορεί να γίνει χωρίς την ενότητα της σοσιαλδημοκρατίας με τον φιλελευθερισμό.
Αντί όμως μιας τέτοιας κίνησης κάποιοι ευαγγελίζονται τη μετατροπή της σοσιαλδημοκρατίας σε κίνημα ή σε ριζοσπαστική παράταξη. Παραγνωρίζοντας ότι αυτή γεννήθηκε, αναπτύχθηκε και πέτυχε ως παράταξη ερχόμενη σε ευθεία σύγκρουση με την κινηματική Αριστερά, αυτοί που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο την εγκλωβίζουν σε ψευτοδιλήμματα του τύπου «νεοφιλελευθερισμός ή επιδοματικές πολιτικές». Στην Ελλάδα μάλιστα, χώρα που ποτέ της δεν γνώρισε νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ούτε καν την περίοδο 1990-1993, αυτό το δίλημμα «μεταφράζεται» σε στασιμότητα ή τίποτα. Η ιδεολογική και πνευματική, τουλάχιστον, ήττα τέτοιων απλοϊκών διλημμάτων είναι προϋπόθεση για την αναγέννηση τόσο της ελληνικής όσο και της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Κοινωνικές υπηρεσίες ως μοχλός ανάπτυξης ή επιδόματα και δίχτυ ασφαλείας, αυτές είναι οι δύο εναλλακτικές προτάσεις.
Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι δρ Κοινωνιολογίας. Το βιβλίο του «Το πρωτείο της Δημοκρατίας. Η σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια παρουσιάζεται στις 14 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής, στον πολυχώρο «Λίλιαν Βουδούρη», στις 19.30.
Ομιλητές:
Ν. Ανδρουλάκης, Γ. Βούλγαρης, Τ. Γιαννίτσης, Ν. Δερμετζής, Θ. Μαργαρίτης. Συντονιστής: Π. Τσίμας.
