ετά το τέλος του καταστροφικού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μέσα από τις στάχτες του πολέμου προέκυψε μια καινοτόμος πρόταση που θα «λύσει» το γερμανικό πρόβλημα. Η πρόταση αυτή ήταν προϊόν των εργασιών της ομάδας που εργάστηκε γύρω από τον επιθεωρητή Σχεδιασμού της γαλλικής κυβέρνησης, τον Jean Monnet.
Η ιδέα ήταν να τεθούν υπό μία κοινή αρχή η παραγωγή και η διαχείριση του άνθρακα και του χάλυβα, απαραίτητων πόρων για την ανάπτυξη των βιομηχανιών. Tην πρόταση του Jean Monnet ανέλαβε να την προωθήσει πολιτικά ο Robert Schuman, ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας. Εξι κράτη (Γαλλία, Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο) αποδέχτηκαν το σχέδιο μιας «λειτουργικής» κοινότητας που θα είχε «υπερεθνικό» χαρακτήρα.
Στις 9 Μαΐου 1950 (έκτοτε Ημέρα της Ευρώπης) ο Robert Schuman θα παρουσιάσει αυτή την ιδέα με την ιστορική δήλωσή του, η οποία υποστήριζε ότι:
«Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν».
«Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί διαμιάς, ούτε σε ένα συνολικό οικοδόμημα: θα διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη».
«Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί μακρόν ασχολούνταν με την κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν σχεδόν μονίμως τα θύματα».
Στη λογική που περιγράφει η δήλωση Schuman, τα έξι κράτη που συμφώνησαν θα υπογράψουν στο Παρίσι, στις 18 Απριλίου του 1951, τη Συνθήκη που ιδρύει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ).
Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία από το 1950 μέχρι σήμερα εξασφάλισε στην Ευρώπη ειρήνη, ευημερία και συνείδηση κοινότητας προκειμένου να ξεπεραστούν οι αντιθέσεις. Με την ευρωπαϊκή ενοποίηση αντλήσαμε διδάγματα από τις αιματηρές αντιπαραθέσεις του παρελθόντος.
Πέρα από την ειρήνη, τη σταθερότητα και την ευημερία, στις επιτυχίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης συμπεριλαμβάνονται οι αρχές αλλά και η μορφή συνεργασίας στην Ευρώπη: δημοκρατία, ισότητα δικαιωμάτων, διαφάνεια, επικουρικότητα, αξιοπρέπεια του ανθρώπου, ελευθερία, αλληλεγγύη και ανεκτικότητα είναι μερικές από τις βασικές αξίες της ΕΕ, καθώς η ΕΕ δεν είναι απλώς ένας οικονομικός χώρος, αλλά και μια κοινωνία αξιών.
Σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση σηματοδοτεί πρωτίστως την ειρήνη στην ευρωπαϊκή ήπειρο που δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία σημαίνει όμως και ένα πρότυπο ανάπτυξης μοναδικό στον κόσμο, που συνδυάζει κάποιες πολιτικές αλληλεγγύης με αντικειμενικό σκοπό μια ανάπτυξη που πρέπει να συμμεριζόμαστε όλοι.
Τι εξυπηρετεί όμως σήμερα η ΕΕ και ποιο είναι το μέλλον της; Τι έχει ήδη επιτευχθεί προς όφελος των πολιτών της και ποιες νέες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα; Ποιες αλλαγές και καινοτομίες πρέπει να προωθήσει η ΕΕ; Σε μια περίοδο παγκοσμιοποίησης, μπορεί η Ενωση να ανταγωνιστεί με επιτυχία άλλες μεγάλες οικονομίες; Μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή; Θα βαδίσει τελικά η ΕΕ προς ένα σχήμα Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης ή στο τέλος θα παραμείνει ένα πλαίσιο συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, τα οποία απλώς θα συμμετέχουν στο ίδιο οικοδόμημα;
Τα τελευταία χρόνια η «έλλειψη» της Ευρώπης οδήγησε στην «υποχώρηση» της Ευρώπης. Η Ευρώπη «σαν κενός χώρος» είναι η πραγματική παγίδα που η ίδια η Γηραιά Ηπειρος κινδυνεύει να στήσει στον εαυτό της.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι το αν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα και να συνδιαμορφώσει τη νέα ατζέντα της διεθνούς πολιτικής και των διατλαντικών σχέσεων.
Οπως φάνηκε στη μέχρι σήμερα πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη επιβεβαιώνει την αξία της μόνο όταν επιδεικνύει την ικανότητά της να απαντά στις προκλήσεις της Ιστορίας.
Ειδικότερα σήμερα, με την ευρωπαϊκή ενοποίηση να έχει μπλοκαριστεί από μια πολυεπίπεδη κρίση, οικονομική και προσφυγική, στην οποία ήρθε να προστεθεί και η απόφαση της Βρετανίας για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, το βασικό διακύβευμα των ευρωεκλογών του Μαΐου είναι η συνέχιση της ευρωπαϊκής ενοποίησης ως ενιαίας στρατηγικής σε έναν σύνθετο και πολύπλοκο κόσμο.
Ο απερχόμενος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, μας προτρέπει τα τελευταία χρόνια να δούμε την ενωμένη Ευρώπη ως πολιτικό εργαλείο δημιουργίας και ειδικότερα την ΕΕ ως συνολική, αναπτυξιακή, κοινωνική, θεσμική και πολιτική οντότητα.
Το κλειδί για να ανταποκριθεί η Ενωση στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις είναι να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία τόσο στο οικονομικό επίπεδο με την ολοκλήρωση της ΟΝΕ, όσο και στο πολιτικό επίπεδο με την ανάπτυξη μιας κοινής άμυνας που θα της εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία και θα εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της.
Σε αυτή την κρίσιμη καμπή χρειαζόμαστε μια νέα φιλόδοξη Ενωση με μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση και ισχυρή οικονομική αλληλεγγύη.
Ειδικότερα στην Ελλάδα, όπου κάποιοι συνεχίζουν να εμφανίζουν την εθνική κυριαρχία ως έννοια ασύμβατη με το ευρωπαϊκό σχέδιο, θα πρέπει να εξηγηθεί πως η ελληνική κυριαρχία διασφαλίζεται μέσα από την ενίσχυση της συλλογικής ευρωπαϊκής κυριαρχίας. Αυτό πρέπει να το καταλάβουν και αυτοί που στερούνται ευρωπαϊκού οράματος για τη χώρα και θεωρούσαν το ευρώ αιτία της ελληνικής κρίσης και υποστήριζαν στις αρχές του 2015 την αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Και πρέπει να τους θυμίσουμε πως η χώρα δεν κατέρρευσε γιατί η ευρωζώνη λειτούργησε ως δίχτυ ασφαλείας.
Ας αποφύγουμε τους μοιρολατρικούς τρόπους σκέψης και ας πορευτούμε λοιπόν σε μια ευρωπαϊκή κανονικότητα με γνώμονα έναν εξωστρεφή πατριωτισμό που θέλει την Ελλάδα να προκόβει σε μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Από τις εκδόσεις Παπαζήση κυκλοφορεί το βιβλίο του H «δύσκολη» Ευρώπη. Σε αναζήτηση της νέας ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
