Γιάνης Βαρουφάκης σύντομα θα γίνει ήρωας στη νέα ταινία του Κώστα Γαβρά, ο οποίος θα μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το αφήγημα του πρώην υπουργού Οικονομικών. Τα τελευταία χρόνια, ο κ. Βαρουφάκης περιφέρεται ανά τον κόσμο και δίνει συμβουλές για τον τρόπο που πρέπει κανείς να αντιστέκεται στο θεριό της ΕΕ με μια σφεντόνα στο χέρι. Η ιστορία βαδίζει στα πρότυπα του Δαβίδ και του Γολιάθ και η αλήθεια είναι ότι βρίσκει ευήκοα ώτα, ειδικά σε ανθρώπους με αριστερά φρονήματα που επιθυμούν να στέκονται στο πλευρό του αδυνάτου. Στη χώρα μας, όμως, αυτό το αφήγημα δεν φαίνεται να έχει ευρεία αποδοχή ακριβώς επειδή, αν δεν υπήρχε εξ αρχής, η Ελλάδα δεν θα είχε υποστεί τη συντριπτική ήττα του πρώτου εξαμήνου του 2015, με επιστέγασμα τα έως σήμερα εν ισχύι capital controls.
Το αφήγημα της κακής μερκελικής Ευρώπης και του καλού ελληνικού λαού δεν το δημιούργησε βέβαια ο Γιάνης Βαρουφάκης αλλά ο Αλέξης Τσίπρας ώστε να ανέλθει στην εξουσία. Με τον αέρα του νέου πρωθυπουργού, ο κ. Τσίπρας βρήκε τον τέλειο εκφραστή της σύγκρουσης με την Ευρώπη, έναν αντισυμβατικό άνθρωπο που μπορούσε να χειριστεί σε άπταιστα αγγλικά τους οικονομικούς όρους. Ο αγώνας ενάντια στον εχθρό δεν ήταν εύκολος αλλά τα πρότυπα των αριστερών επαναστατών ήταν εκεί για να τους καθοδηγήσουν. Στο βίντεο που πρόσφατα έδωσε στη δημοσιότητα ο κ. Βαρουφάκης άλλωστε αναφέρεται στην ΕΕ ως «εχθρό» τις πρώτες πρωινές ώρες της επομένης του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου του 2015.
Οι ήρωες πάντα πολεμούν ενάντια στον εχθρό με περίσσιο θάρρος και με τις πιθανότητες εναντίον τους. Ακόμη κι όταν ηττώνται, γιορτάζουμε και αναγνωρίζουμε την τάση τους να αντιστέκονται και να πολεμούν σθεναρά στη βάση σχεδόν υπερφυσικών ικανοτήτων. Στην περίπτωση του πρώην υπουργού, η υπερφυσική ικανότητα ήταν η στιβαρή κατανόηση του οικονομικού οικοδομήματος της Ευρώπης και της οικονομικής επιστήμης γενικότερα. Ενδεχομένως η συζήτηση αυτή περί του ηρωικού Γιάνη Βαρουφάκη να ήταν πιο πειστική αν πράγματι μιλούσαμε για έναν αληθινό πόλεμο και ο κ. Βαρουφάκης είχε ζωστεί τα άρματα για να πολεμήσει τους οχτρούς.
Η διαπραγμάτευση, όμως, στον πραγματικό κόσμο δεν έχει καμία σχέση με αυτό το αφήγημα. Σε αντίθεση με τον πόλεμο όπου η κατάκτηση εδαφών σημαίνει κέρδος για τη μία πλευρά και απώλεια για την άλλη, στη διαπραγμάτευση δεν χρειάζεται να χάσει η μία πλευρά για να κερδίσει η άλλη. Δεν ήταν καθόλου απαραίτητο να χάσει η κυρία Μέρκελ για να κερδίσει ο κ. Τσίπρας, κάτι που ο τελευταίος κατάλαβε μετά την απομάκρυνση του κ. Βαρουφάκη από την πολιτική σκηνή. Σε μια ριζική αλλαγή στρατηγικής, ο κ. Τσίπρας συνεργάστηκε με την κυρία Μέρκελ ώστε να κερδίζει σε ζητήματα που θεωρούσε σημαντικά (π.χ. ανάκληση του μέτρου της μείωσης των συντάξεων), εξασφαλίζοντας παράλληλα την απαραίτητη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, ενώ η κυρία Μέρκελ κατάφερε να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα δεν θα ζητούσε ξανά δανεικά εφόσον προχωρούσαν οι απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις. Με άλλα λόγια, η κυρία Μέρκελ και ο κ. Τσίπρας, μετά την αποχώρηση του κ. Βαρουφάκη, εισήλθαν σε μια περίοδο κατά την οποία βγήκαν κερδισμένοι από την αλληλεπίδρασή τους.
Στη βιβλιογραφία, αυτού του είδους η αλληλεπίδραση ονομάζεται ενοποιητική ή win-win διαπραγμάτευση. Οι δύο πλευρές αλληλοϋποστηρίζονται, αντί να αλληλοϋπονομεύονται, και αυξάνουν τη διαπραγματευτική πίτα ώστε και οι δύο να καταλήξουν με μεγαλύτερο κομμάτι. Αντί το ένα μέρος της διαπραγμάτευσης να τοποθετεί στην απέναντι πλευρά του τραπεζιού το άλλο μέρος της διαπραγμάτευσης, τα δύο μέρη της διαπραγμάτευσης κάθονται από την ίδια πλευρά και τοποθετούν το πρόβλημα απέναντι. Σε αυτού του είδους τη διαπραγμάτευση δεν τίθεται θέμα ηρωισμών γιατί, αν τα πράγματα φτάσουν σε τέτοιο επίπεδο σύγκρουσης που νοείται η ίδια η έννοια του ηρωισμού, έχει χαθεί κάθε ενδεχόμενο αλληλοϋποστήριξης και αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας.
Στο εξωτερικό πάντα πουλάει μια ρομαντική ιστορία τύπου Δαβίδ – Γολιάθ, ακόμη κι αν ο ήρωας καταποντίζεται παίρνοντας μαζί του όλη τη χώρα. Μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί ένα κινηματογραφικό έργο με αυτό το θέμα θα έκοβε εισιτήρια. Στην προκειμένη περίπτωση, βεβαίως, ο ήρωας ζει και βασιλεύει ενώ η χώρα βυθίστηκε υπό την καθοδήγησή του. Ετσι δικαιολογείται γιατί στο εσωτερικό ο πρώην υπουργός δεν χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης. Το χειρότερο όλων, ωστόσο, για αυτούς που εξακολουθούν να βλέπουν τον κ. Βαρουφάκη ως ήρωα είναι ότι δεν έχουν καταλάβει ότι το 2015 δεν είχαμε εμπλακεί σε πόλεμο με την ΕΕ αλλά σε μια διαπραγμάτευση μαζί της. Για τον πόλεμο χρειάζεται πράγματι ηρωισμός, για τη διαπραγμάτευση χρειάζεται απλά μεθοδικότητα και τεχνογνωσία.
Ο κ. Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας, συγγραφέας του βιβλίου «Πώς να (μη) διαπραγματεύεσαι. Τι μας διδάσκει η διαπραγμάτευση Τσίπρα – Βαρουφάκη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.
