Οι επικείμενες εκλογές, που αφορούν κάθε επίπεδο (ευρωεκλογές, εθνικές, περιφερειακές, δημοτικές), θέτουν αναμφισβήτητα στη δημόσια συζήτηση, συχνά μάλιστα με τρόπο απολύτως διλημματικό, τις πολιτικές προτεραιότητες των διεκδικητών της εξουσίας. Οι προτεραιότητες αυτές συνοδεύονται συνήθως από αυτοτιτλοφορούμενα πολιτικά πρόσημα, που επιχειρούν να κάνουν τις διαφορές περισσότερο διακριτές, ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο. Έτσι οι πολιτικές χαρακτηρίζονται προοδευτικές ή συντηρητικές, μεταρρυθμιστικές ή αναχρονιστικές, δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη ή στο κοινωνικό κράτος, επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα περισσότερο ή λιγότερο κράτος ή αντίστοιχα περισσότερη ή λιγότερη αγορά, κ.λπ.
Συχνά, το πολιτικό πρόσημο που κάθε κόμμα επιλέγει να θέσει μπροστά από τις προτεινόμενες λύσεις και πολιτικές, είναι αρκετό για να χαρακτηρίσει καθοριστικά τις πολιτικές αυτές στο δημόσιο διάλογο. Η πραγματικότητα όμως απέχει από μια επικοινωνιακού χαρακτήρα διαχείριση συνθημάτων. Αυτό που επίσης δεν είναι πάντα ορατό, είναι ο τρόπος που οι διεκδικητές της εξουσίας αντιλαμβάνονται τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους για να εφαρμόσουν τις επιμέρους σχεδιαζόμενες πολιτικές.
Βασικότερο όλων, κατά την άποψη μου, είναι η δημόσια διοίκηση. Αν και ο όρος ακούγεται απλός και κατανοητός, πρόκειται για ένα σύνθετο και πολύπλοκο εργαλείο, ο χειρισμός του οποίου απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητες. Η δημόσια διοίκηση στη χώρα μας συντίθεται από μια σειρά κεντρικών και περιφερειακών υπηρεσιών, ανεξάρτητων (και μη) αρχών, νομικών προσώπων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ημικρατικών φορέων που επιβαρύνουν όμως σημαντικά τον κρατικό προϋπολογισμό, κ.α. Το συνονθύλευμα αυτό υπηρεσιών και νομικών προσώπων, λειτουργούν μέσα σε ένα αχαρτογράφητο θεσμικό και πραγματικό πλαίσιο και παρουσιάζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις σε νομικό, διοικητικό, λειτουργικό και δημοσιονομικό επίπεδο.
Προκειμένου να προετοιμαστούν τα κόμματα που διεκδικούν την εξουσία για την «επόμενη μέρα», επιχειρούν μια χαρτογράφηση του πεδίου της δημόσιας διοίκησης, δίνοντας έμφαση όμως στις θέσεις των επικεφαλής των υπηρεσιών και φορέων και συμπληρώνοντας ονοματεπώνυμα δίπλα στις θέσεις ευθύνης. Αυτή η προσέγγιση ανταποκρίνεται στη λογική του «κράτους λάφυρο» που για δεκαετίες δημιουργεί παθογένειες όχι μόνο στη λειτουργία του κράτους, αλλά και της οικονομίας και της κοινωνίας.
Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η χώρα, δεν επιτρέπει τη συνέχιση αυτού του φαύλου κύκλου, αλλά και δεν παρέχει ούτε στοιχειώδη περίοδο χάριτος στην κυβέρνηση που θα προκύψει μετά τις επικείμενες εκλογές. Σημαντικά ζητήματα που θα πρέπει να ξεκαθαριστούν έγκαιρα και να τεθούν υπόψη του εκλογικού σώματος, ώστε να αποτελέσουν κριτήριο πολιτικής επιλογής εκ μέρους των πολιτών είναι: α) ποιος ο ρόλος της δημόσιας διοίκησης στη διαδικασία αναπτυξιακής ανασυγκρότησης της χώρας και β) ποια τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει η νέα κυβέρνηση από την επόμενη κιόλας μέρα.
Για παράδειγμα, επιθυμούμε μια δημόσια διοίκηση που δεν εκτελεί απλώς, αλλά συμμετέχει στον σχεδιασμό δημόσιων πολιτικών προτείνοντας λύσεις; Μια δημόσια διοίκηση που υποστηρίζει τα δικαιώματα των πολιτών, αλλά ταυτοχρόνως και την ανάπτυξη της χώρας; Τη μετάβαση από το πελατειακό κράτος, σε ένα κράτος που προωθεί την απλούστευση των διαδικασιών και υπηρετεί στρατηγικές αναπτυξιακές προτεραιότητες; Σε ένα κράτος που για να χρησιμοποιήσω προκλητικά την τετριμμένη εξ’ αριστερών κριτική, θα αποτελεί «μοχλό για την καπιταλιστική κερδοφορία»; Ας μην μας διαφεύγει ότι χωρίς ανάπτυξη, χωρίς την αύξηση της «πίτας» των δημοσίων εσόδων, δεν είναι δυνατό να χρηματοδοτηθεί ούτε το κοινωνικό κράτος, ούτε η παιδεία, η ασφάλεια και κάθε επιμέρους δημόσια πολιτική.
Δεδομένου ότι η «επόμενη μέρα» θα είναι δύσκολη και κατά μια άποψη υπονομευμένη από νοσηρές νοοτροπίες και αντιλήψεις, είναι σημαντικό να τεθούν ορισμένες επιγραμματικές σκέψεις άμεσων παρεμβάσεων.
α) Δημιουργία μιας ισχυρής δομής υπό τον πρωθυπουργό, με στόχο μεταξύ άλλων την οριζόντια επίλυση προβλημάτων που σχετίζονται με την οργάνωση και λειτουργία της κρατικής μηχανής. Η σημερινή λειτουργία τριών αυτοτελών γενικών γραμματειών (γ.γ. πρωθυπουργού, γ.γ. της κυβέρνησης, γ.γ. συντονισμού), μάλλον προσθέτει γραφειοκρατικό βάρος και δεν επιλύει προβλήματα.
Η δομή αυτή θα πρέπει να ξεπεράσει τις σημερινές αγκυλώσεις και να προσφέρει γρήγορες και λειτουργικές λύσεις. Πρέπει επιτέλους να ξεπεραστεί η νοοτροπία νομικισμού που σήμερα επικρατεί σε υπηρεσίες όπως π.χ. η γ.γ. της κυβέρνησης και να δοθεί έμφαση στην επίλυση προβλημάτων και όχι στην προσθήκη γραφειοκρατίας.
β) Η παταγώδης αποτυχία του σημερινού συστήματος επιλογής γενικών γραμματέων των υπουργείων και γενικότερα των επικεφαλής των φορέων και οργανισμών της δημόσιας διοίκησης, δεν θα πρέπει να οδηγήσει στην επιστροφή στην εποχή που οι αποτυχόντες πολιτευτές ανταμείβονταν με μια θέση ευθύνης. Η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να θέσει άμεσα αμετακίνητους στόχους διοικητικών μεταρρυθμίσεων και να τους υπηρετήσει με συνέπεια σε όλη τη διάρκεια της κυβερνητικής θητείας. Αυτό προϋποθέτει ανθρώπους με γνώση, που θα επιλεγούν αξιοκρατικά στην αρχή της κυβερνητικής θητείας και όχι στο τέλος. Ταυτοχρόνως προϋποθέτει την έγκαιρη συγκρότηση επιτελείων που θα ενισχύσουν τους ανθρώπους που θα αναλάβουν θέσεις γενικών γραμματέων ή γενικότερα επικεφαλής δημοσίων οργανισμών. Δεν υπάρχει χρόνος μηνών που συνήθως απαιτείται για να συγκροτηθούν τα επιτελεία αυτά, με δυσάρεστα αποτελέσματα στο πεδίο της αποτελεσματικότητας.
γ) Άμεση ενεργοποίηση δύο σημαντικών θεσμών της δημόσιας διοίκησης, στην υπηρεσία των νέων μεταρρυθμιστικών στόχων.
Πρόκειται για το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης με αποστολή την εκπαίδευση των στελεχών του δημόσιου τομέα και τα ελεγκτικά σώματα της διοίκησης (ενικός επιθεωρητής και σώματα επιθεωρητών δημόσιας διοίκησης). Η εκπαίδευση θα πρέπει να απευθύνεται όχι μόνο στους μονίμους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά και σε όσους στελεχώσουν τα επιτελεία των υπουργών, γενικών γραμματέων, διοικητών, κ.λπ. Συχνά η άγνοια των προσώπων αυτών σε ζητήματα οργάνωσης και λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην επιτυχία των επιτελικών δομών τις οποίες στελεχώνουν. Επίσης είναι σημαντικό να έχουν κατανοήσει τους στρατηγικούς στόχους που καλούνται να υπηρετήσουν. Από την άλλη πλευρά, η άμεση ενεργοποίηση των ελεγκτικών μηχανισμών, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε κάθε πιθανή διάθεση υπονόμευσης του μεταρρυθμιστικού έργου που πρέπει να ξεκινήσει από την πρώτη κιόλας μέρα.
Φυσικά τα παραπάνω αποτελούν απλώς επιγραμματικές σκέψεις για τις προτεραιότητες που θα κρίνουν την επιτυχία του εγχειρήματος αναπτυξιακής ανασυγκρότησης της χώρας, από την πλευρά της δημόσιας διοίκησης. Πολλά ακόμα θα πρέπει να γίνουν. Σε πραγματικό και σε συμβολικό επίπεδο. Ο φαύλος κύκλος της ανομίας θα πρέπει να αποτελέσει οριστικά παρελθόν στην διαμόρφωση της νοοτροπίας τόσο στη δημόσια διοίκηση όσο και στην κοινωνία. Αυτό όμως προϋποθέτει άμεσες οργανωτικές και διοικητικές παρεμβάσεις, οι οποίες αν και δεν είναι πομπώδεις, αποτελούν την αναγκαία συνθήκη επιτυχίας. Υπό αυτή την έννοια, η δημόσια διοίκηση αποτελεί ενόψει των επικείμενων εκλογών, σημαντικό πολιτικό διακύβευμα.
Ο Γεώργιος Δίελλας είναι Διδάκτωρ διοικητικής επιστήμης Παντείου Πανεπιστημίου
