Τη Μελίνα Μερκούρη, την Ευρωπαία που γεννήθηκε και πέθανε Ελληνίδα, που έλαμψε στο θέατρο και τον κινηματογράφο, που η χούντα της αφαίρεσε την ελληνική ιθαγένεια για τον αντιδικτατορικό της αγώνα, τη γυναίκα που οραματίστηκε την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, άντεξε 16 ανασχηματισμούς ως υπουργός Πολιτισμού των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου και ίδρυσε τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα, τη Μελίνα, όπως έγινε γνωστή εντός και εκτός συνόρων και για χάρη της το Μπρόντγουεϊ κράτησε κλειστά τα θέατρά του, τιμά το υπουργείο Πολιτισμού με σειρά εκδηλώσεων, με αφορμή τα 25 χρόνια από τον θάνατό της, που συμπληρώνονται σήμερα 6 Μαρτίου.
Η Μελίνα Μερκούρη, η Ελληνίδα που συγκίνησε τον κόσμο υπήρξε μία από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες του ελληνικού θεάτρου και κινηματογράφου και ηγετική μορφή του αντιδικτατορικού αγώνα.
Ήταν η γυναίκα που έκανε γνωστή στα πέρατα του κόσμου την Ελλάδα όσο καμία άλλη. Η Μελίνα του «Ποτέ την Κυριακή» που αναστάτωσε τις Κάννες με το συρτάκι, η Μελίνα του αντιδικτατορικού αγώνα που ενόχλησε τους συνταγματάρχες σε βαθμό που της αφαίρεσαν την ιθαγένεια, η Μελίνα των Γλυπτών του Παρθενώνα που διεκδίκησε την επιστροφή τους μέχρι το θάνατο της, η Αμαλία — Μαρία (όπως τη βάφτισαν) Μερκούρη, η υπουργός Πολιτισμού των κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου.
Σπάνια ένας άνθρωπος, μόνο με το μικρό του όνομα, μένει στη συνείδηση του κόσμου και η Μελίνα Μερκούρη το είχε καταφέρει. Ήταν η Μελίνα της «Στέλλας», η Ίλια στα «Παιδιά του Πειραιά», η «Μήδεια», η «Φαίδρα», η παρηκμασμένη σταρ Αλεξάνδρα ντελ Λάγκο στο θεατρικό «Γλυκό πουλί της νιότης».
Πίστευε ακράδαντα ότι «ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία μας». Ότι είναι ένα σοβαρό εξαγώγιμο προϊόν και ότι έχει μεγάλη σημασία και αξία η ανάδειξή του. «Η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστεί για τον Πολιτισμό. Η Ελλάδα αυτό είναι. Η κληρονομιά της, η περιουσία της. Και αν το χάσουμε αυτό δεν είμαστε κανείς» είχε πει η ίδια σε μια συνέντευξη της στην ΕΡΤ.
Ο αγώνας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα
Οραματιζόταν μέχρι τον θάνατό της την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Η ίδια ξεκίνησε την εκστρατεία θίγοντας το θέμα επίσημα στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO τον Ιούλιο του 1982 στο Μεξικό. «Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν τα Γλυπτά του Παρθενώνα για μας», δήλωνε. «Είναι το καμάρι μας. Είναι οι θυσίες μας. Είναι το υπέρτατο σύμβολο ευγένειας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι η φιλοδοξία και το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητάς μας». Και τόνιζε «Αν με ρωτήσετε εάν θα ζω όταν τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακόμη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ».
Προκειμένου να υποβοηθηθεί το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών, το 1989 προκήρυξε διαγωνισμό για την κατασκευή ενός νέου Μουσείου της Ακρόπολης, δίνοντας παράλληλα έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης της Ακρόπολης αλλά και στη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Το 1983 έθεσε το ερώτημα «Πώς είναι δυνατόν μια κοινότητα που στερείται την πολιτιστική της διάσταση να μπορεί να αναπτυχθεί;» ενώπιον των υπουργών Πολιτισμού της τότε ΕΟΚ, σημειώνοντας πως ο πολιτισμός «είναι η ψυχή της κοινωνίας» και πως η ευρωπαϊκή ταυτότητα «βρίσκεται ακριβώς στο σεβασμό της ιδιαιτερότητας και στο να δημιουργήσουμε ένα παράδειγμα ζωντανό μέσα από ένα διάλογο των πολιτισμών της Ευρώπης. Η φωνή μας είναι καιρός να ακουστεί με την ίδια δύναμη όπως αυτή των τεχνοκρατών. Ο πολιτισμός, η τέχνη και η δημιουργία, δεν είναι λιγότερο σημαντικά από το εμπόριο, την οικονομία, την τεχνολογία». Έτσι ξεκίνησε ο θεσμός της «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης», που υλοποιήθηκε το 1985 με πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα την Αθήνα.
«Στέλλα», «Φαίδρα», «Ilya darling»
Γεννημένη τον Οκτώβριο του 1920 η Μελίνα Μερκούρη ήταν η αγαπημένη εγγονή του δημάρχου Αθηναίων Σπύρου Μερκούρη και κόρη του βουλευτή της ΕΔΑ και υπουργού Σταμάτη Μερκούρη.
Σπούδασε θέατρο στη Δραματική Σχολή του Εθνικού (1943-46) και έκανε το ντεμπούτο της στη σκηνή το 1945 με το ρόλο της Λαβίνια στο έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα» (θίασος Κατερίνας, θέατρο «Κεντρικόν»).. Η πρώτη της όμως μεγάλη επιτυχία έρχεται με το «Λεωφορείον ο πόθος» του Τένεσι Ουίλιαμς, παράσταση του «θεάτρου τέχνης», όπου ερμηνεύει τον ρόλο της Μπλάνς Ντιμπουά (1949). Συνεχίζει τη συνεργασία της με τον Κάρολο Κουν και το «Θέατρο Τέχνης» και εμφανίζεται σε έργα των Άλντους Χάξλεϊ, Άρθουρ Μίλερ, Φίλιπ Τζόρνταν και Αντρέ Ρουσέν.
Ακολουθεί μια περίοδος που ζει στο Παρίσι, όπου εμφανίζεται σε μπουλβάρ των Ζακ Ντεβάλ και Μαρσέλ Ασάρ. Εκεί γνωρίζει τον Ζαν Κοκτώ, τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, την Κολέτ και τη Φρανσουάζ Σαγκάν. Το 1953 παίρνει το έπαθλο «Μαρίκα Κοτοπούλη».
Δύο χρόνια αργότερα, με την επιστροφή της στην πατρίδα, της γίνεται η πρόταση να πρωταγωνιστήσει στη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη. Η εμφάνισή της στο φεστιβάλ Καννών το 1956 θα είναι μοιραία, αφού εκεί θα γνωρίσει τον Αμερικανό σκηνοθέτη Ζυλ Ντασσέν, κατοπινό σύντροφό της διά βίου, ο οποίος και τη σκηνοθέτησε στις ταινίες «Ποτέ την Κυριακή» (1960), «Φαίδρα» (1962), «Τοπκαπί» (1964) και «A Dream of Passion» (1978).
Με τον ρόλο της Ίλια στο «Ποτέ την Κυριακή» αλλά και τη θεατρική μεταφορά του έργου στη Νέα Υόρκη – Ilya darling, η Μελίνα Μερκούρη αποκτά πλέον διεθνή φήμη. Για τη συμμετοχή της στην ταινία θα πάρει στις Κάννες το βραβείο γυναικείας ερμηνείας (μαζί με την Ζαν Μορό για το Moderato Cantabile).
Η Μελίνα Μερκούρη πάλεψε για την ανατροπή της χούντας από το εξωτερικό όπου βρισκόταν. Για την αντιδικτατορική της δράση, η χούντα θα της αφαιρέσει την ελληνική ιθαγένεια στις 12 Ιουλίου του 1967. Εκείνη θα απαντήσει με το ιστορικό πλέον: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα».
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας γύρισε στην Ελλάδα και πολιτεύτηκε. Εκλέχθηκε με το ΠΑΣΟΚ το 1981 και ανέλαβε καθήκοντα υπουργού Πολιτισμού, αξίωμα που διατήρησε ως το τέλος της πρώτης οκταετίας των κυβερνήσεων Παπανδρέου.
Στην είδηση του θανάτου της, στις 6 Μαρτίου του 1994, ο διεθνής Τύπος προέβη σε αναλυτικά αφιερώματα για τη ζωή της, ενώ στο Μπρόντγουεϊ τα θέατρα παρέμειναν κλειστά την ώρα που πάνω από ένα εκατομμύριο συγκινημένοι πολίτες την συνόδευαν στην τελευταία της κατοικία, στο Α΄ Νεκροταφείο. Κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους.
25 χρόνια μετά, Μελίνα σε θυμόμαστε – Εκδηλώσεις μνήμης από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
Τη μνήμη της Μελίνας Μερκούρη «από τις πλέον εμβληματικές προσωπικότητες που ταυτίστηκαν με τον ελληνικό πολιτισμό, γνωστή με το μικρό της όνομα εντός και εκτός των συνόρων της χώρας, που διέγραψε μια λαμπερή πορεία από τις οθόνες του σινεμά στην πολιτική σκηνή, φέρνοντας την προσωπική της ακτινοβολία, τη διάθεση ανατροπής και τον ξεχωριστό αυθορμητισμό που τη διέκρινε στην πολιτική του πολιτισμού» τιμά με σειρά εκδηλώσεων το υπουργείο Πολιτισμού.
Οι εκδηλώσεις με τίτλο «25 χρόνια μετά, Μελίνα σε θυμόμαστε» ξεκινούν σήμερα Τετάρτη 6 Μαρτίου με την προβολή της ταινίας «Στέλλα» και συζήτηση με τους «κοντινούς της ανθρώπους», τους συνεργάτες της Μανουέλα Παυλίδου, Χριστόφορο Αργυρόπουλο, Μάνο Ζαχαρία και Στέλλα Χρυσουλάκη. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί από 18:00-21:00 στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας (Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-136).
Στο προσεχές διάστημα το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού θα πραγματοποιήσει δύο ακόμη εκδηλώσεις μνήμης για το έργο που άφησε πίσω της η Μελίνα Μερκούρη: τα ΔΗΠΕΘΕ και το Πρόγραμμα Μελίνα.
Μυρσίνη Ζορμπά: Η Μελίνα παραμένει σύγχρονη. Αναστοχαζόμαστε τις πρωτοποριακές της πρωτοβουλίες
Στις πρωτοποριακές πρωτοβουλίες που ανέλαβε η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισμού, αναφέρεται στο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Μυρσίνη Ζορμπά, που σημειώνει: «Οι πρωτοποριακές για την εποχή πρωτοβουλίες για το σινεμά, για το θέατρο και τα ΔΗΠΕΘΕ, ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, το αίτημα για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μελίνα αποτελούν κεφάλαια, των οποίων τη θεσμική και πολιτική σημασία αξίζει να αναστοχαστούμε».
Όπως χαρακτηριστικά τονίζει η κ. Ζορμπά «η Μελίνα παραμένει σύγχρονη, καθώς υπήρξε η υπουργός που έκανε την πρώτη απόπειρα εκδημοκρατισμού της κουλτούρας, διεύρυνσης του κοινού και του πολιτιστικού του ορίζοντα».
Τέλος, αναφερόμενη στο σημερινό στοίχημα του προοδευτικού χώρου για την πολιτισμική δημοκρατία, που θα συμπεριλάβει τους αποκλεισμένους και τις ευάλωτες ομάδες, η υπουργός σημειώνει: «Μελίνα, 25 χρόνια μετά, σε θυμόμαστε. Βλέπουμε τις συνέχειες, και είναι σημαντικό ότι μετά από ένα τέταρτο του αιώνα αυτές υπάρχουν, ώστε να μας προκαλούν να θέτουμε τα ερωτήματα σε νέες βάσεις κάτω από τις νέες συνθήκες».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
