Tην Κυριακή 17/2/2019 ο Τάκης Θεοδωρόπουλος (Τ.Θ.) σε κείμενό του στην «Καθημερινή» αποπειράθηκε να απαντήσει σε ένα έωλο, όπως πιστεύω, ερώτημα: «Μπορείς να θεωρείσαι διανοούμενος αν δεν είσαι αριστερός;». Το ερώτημα είναι μάλλον ρητορικό, μολονότι στη μεταπολιτευτική Αριστερά του 2,5%-3,1% υπήρχαν και άνθρωποι σοβαροί που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «διανοούμενοι», ή και «ελίτες» όπως θα έλεγε και ο μακαριστός Ανδρέας. Ομως σήμερα εκείνο το υποτιθέμενο άλας της παλαιάς Αριστεράς έχει τόσο μωραθεί μέσα στον πολτό της συριζαϊκής πραγματικότητας, ώστε οι όροι «αριστερός διανοούμενος» ή «αριστερός προοδευτικός» ηχούν ειρωνικά, αν όχι προσβλητικά. Οι όποιοι «αριστεροί διανοούμενοι» της σήμερον αργοσαλεύουν μέσα στην ιλύ της συριζαϊκής πολιτικής. Οι υπουργοί Παιδείας των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ είναι καλά παραδείγματα.
Παρά ταύτα, ο Τ.Θ. έκρινε πως αξίζει να συζητηθεί, πάλι, τη σήμερον ημέρα αυτή η ανύπαρκτη και ψευδώς προβαλλόμενη σχέση της καθ’ ημάς «Αριστεράς» με τους διανοούμενους, οτιδήποτε και αν σημαίνει πλέον αυτός ο χαρακτηρισμός. Προκειμένου λοιπόν να καταδείξει τη διαφορά ενός «δεξιού» από έναν «αριστερό» πνευματικό άνθρωπο, καταφεύγει στο παρελθόν και φέρνει δύο εμβληματικά παραδείγματα: τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Γιάννη Ρίτσο. Ο πρώτος έχει πεθάνει το 1994, ο άλλος το 1990, είχαν δηλαδή ζήσει σε χρόνια ολωσδιόλου διαφορετικά από τα δικά μας, τα σακάτικα. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Τ.Θ., το έργο του Χατζιδάκι μας θυμίζει ότι «η Ελλάδα κάποτε έβγαζε ποιότητες (sic) που απαιτούσαν κάτι καλύτερο από τον εαυτό της. Στους αντίποδες είναι η συμπεριφορά του λεγόμενου αριστερού διανοούμενου. Πώς καταδέχθηκε ο Ρίτσος, ο ποιητής του «Επιτάφιου» και της «Ελένης», να γράψει ένα ποίημα για να υμνήσει τα σοβιετικά τανκς που «χόρευαν» στην Πράγα το 1968; Και το άλλο για τα «παιδιά της ΚΝΕ που λένε στη ζωή το μέγα ναι»; Δεν είναι απλώς κακή ποίηση. Είναι δήλωση υποταγής…».
Ομολογώ ότι το στιχούργημα για τα παιδιά της ΚΝΕ είναι όντως ένα κακό και αχρείαστο, τελικά, κείμενο. Αλλά ο ποιητής αυτό έκρινε τότε και αυτό έκανε. Αρα παραμένει υπόλογος προς τον εαυτό του ή και στην ιστορία του… Ομως τι γίνεται με αυτά τα τανκς της Πράγας; Πότε και σε ποιο, άραγε, έντυπο έχει δημοσιευθεί ένα ποίημα του Ρίτσου στο οποίο υμνείται η εισβολή στην Πράγα; Και μάλιστα με τα τανκς να χορεύουν; Μπορεί κάποιος να μας πει πού έχει δημοσιευθεί αυτό το «ποίημα» του Ρίτσου; Το κακό είναι ότι το «ποίημα» αυτό έχει αποδοθεί στον Ρίτσο, παλαιότερα, και από τον κ. Στ. Κασιμάτη, γνωστό δημοσιογράφο, σε εκτενές κείμενό του γι’ αυτό το υποτιθέμενο «ποίημα» του Ρίτσου. Είχε μάλιστα τότε δημιουργηθεί θέμα και γι’ αυτό ανέλαβαν να απαντήσουν διεξοδικώς άνθρωποι που γνωρίζουν αρκετά καλά το έργο του Ρίτσου. Ο Ν. Σαραντάκος και η Α. Κώττη. Χωρίς, υποθέτω, να πάρουν απάντηση.
Κρίνω, όμως, ότι θα ήταν προτιμότερο να ερωτήσει κάποιος τον Γιώργο Λιάνη, ο οποίος το 1977 συζητεί με τον Ρίτσο που είχε πρόσφατα τιμηθεί στη Μόσχα με το βραβείο Λένιν. Σε αυτή τη συζήτηση ο Ρίτσος, σύμφωνα με τον Λιάνη, περιγράφει μια παρέλαση στη Μόσχα (του 1977) και εκφράζει τον θαυμασμό του. «Τα τανκς», φαίνεται να λέει ο Ρίτσος, «πέρασαν κι αυτά μ’ ένα ρυθμό χορευτικό. Ισως ήταν το δικό μου αίσθημα που τους έβλεπα με αγάπη και φιλία κ.λπ.». Αυτά, άραγε, είναι τα τανκς που χόρευαν στους δρόμους της Πράγας το 1968. Ή όχι; Επειδή υπάρχουν και άλλοι ερμηνευτές αυτού του υποτιθέμενου ποιήματος του Ρίτσου, από τους οποίους άλλοι υποστηρίζουν ότι ο χορός των τανκς γίνεται στη Βουδαπέστη, άλλοι στη Μόσχα…
Ομως, παρά ταύτα, το κρίσιμο ερώτημα επανεμφανίζεται: υπάρχει κάποιο ποίημα του Ρίτσου με το οποίο δοξολογεί το 1968 (εξόριστος όντας σε κάποιο νησί, μαζί με άλλους συντρόφους του) την εισβολή των Σοβιετικών στην Πράγα; Ευρίσκεται κάπου δημοσιευμένο αυτό το ποίημα; Οχι, εξ όσων γνωρίζουμε. Ομως έχουμε και μια άλλη εκδοχή. Το 2013, σε έναν ακροδεξιό ιστότοπο δημοσιεύεται σε στίχους (!) το σημείο εκείνο της συνέντευξης του Ρίτσου που περιγράφει στον Γ. Λιάνη την παρέλαση της Μόσχας (1977)! Αυτή η περιγραφή δημοσιεύεται σε αυτόν τον ιστότοπο και μάλιστα αρθρωμένη σε 4 στίχους! Ιδού! «Τα τανκς πέρασαν κι αυτά μ’ ένα ρυθμό χορευτικό / Ισως ήταν το δικό μου αίσθημα που τους έβλεπα με αγάπη και φιλία. / Καθώς οι στρατιώτες ήταν λευκοί και με το κρύο είχαν κοκκινίσει / έμοιαζαν παιδιά που είχαν βγει μόλις άπονα σχολείο / κάνοντας παρέλαση χαμογελαστοί μπροστά στους δασκάλους τους…». Τα γνωρίζουν όλα αυτά όσοι κατά καιρούς επανέρχονται σε εκείνα τα παμπάλαια fake news; Και ύστερα από όλα αυτά, μπορούμε, άραγε, να επιμένουμε ακόμη και σήμερα ότι ο Ρίτσος υμνεί τα σοβιετικά «τανκς που χόρευαν βαλς (!) στους δρόμους της Πράγας», ενώ ο ποιητής, με αυτά τα λόγια, απλώς περιγράφει στον Γ. Λιάνη μια ειρηνική παρέλαση στους δρόμους της Μόσχας;
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
