Με «Το Βήμα της Κυριακής», Αριστοτέλης: «Πολιτικά», Γευσιγνώστης & BHMAgazino

Το αξεπέραστο έργο του οικουμενικού φιλοσόφου και δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Με «Το Βήμα της Κυριακής», Αριστοτέλης: «Πολιτικά», Γευσιγνώστης & BHMAGAZINO

Αριστοτέλης

Το αξεπέραστο έργο του οικουμενικού φιλοσόφου και δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τα αυθεντικά κείμενα με τη μετάφρασή τους, σχόλια και αναλύσεις, σε πολυτελείς σκληρόδετες εκδόσεις.

Αυτή την εβδομάδα,

Πολιτικά
Ο πρώτος τόμος με τα βιβλία I και II

Το πρώτο έργο που γράφτηκε παγκοσμίως για την πολιτική και παραμένει πάντα επίκαιρο

Η αναστοχαστική προσέγγιση της κλασικής γραμματείας παρατηρείται σε κάθε εποχή ανάλογα με τα δεδομένα και τα διακυβεύματά της. Αδιάλειπτη παρουσία σε αυτή έχει ο Αριστοτέλης και αυτό δηλώνει η μεγάλη σειρά των σχολιαστών του από την αρχαιότητα ως σήμερα.

Τα «Πολιτικά», έργο ωριμότητας του Αριστοτέλη, είναι η πρώτη πραγματεία που γράφεται στην ιστορία της φιλοσοφίας για την πολιτική ad hoc και κεφαλαιοποιούν τα εξής τέσσερα βασικά ερωτήματα:

1) Πού θεμελιώνεται το πολιτικό; Στο πρώτο και δεύτερο βιβλίο ο Αριστοτέλης δέχεται ότι ο άνθρωπος διαθέτει έμφυτη πολιτικότητα, η οποία ωστόσο εκδηλώνεται ιστορικά. Χαρακτηριστικές στο πλαίσιο αυτού του ερωτήματος είναι οι αναλύσεις του για την πολιτική φύση του ανθρώπου, τη σχέση πολιτικής και ηθικής, τη δουλεία, την οικονομία (η νομή των δραστηριοτήτων στην οικογένεια) και τη χρηματιστική (πολιτική οικονομία).

2) Τι είναι πολίτευμα (και κατ’ επέκταση τι είναι πόλις και πολίτης), ποια τα γνωρίσματά του και ποια τα είδη του; Στο τρίτο και τέταρτο βιβλίο εισέρχεται ο Αριστοτέλης στην ουσία της πολιτικής φιλοσοφίας και διερευνά τα θεμελιώδη ερωτήματα για την έννοια της πόλης, του πολίτη, της πολιτικής αρετής και των πολιτευμάτων. Ταξινομεί τα πολιτεύματα, αναλύει την ολιγαρχία και τη δημοκρατία και εξετάζει πτυχές του πολιτικού φαινομένου, όπως ο σκοπός της πόλης, τα γνωρίσματα των διεκδικητών της εξουσίας και το περιεχόμενο της πολιτικής δικαιοσύνης. Στο τέταρτο βιβλίο ο Αριστοτέλης προσδίδει πραγματολογική διάσταση στις αναλύσεις του για τα είδη των πολιτευμάτων και τη βασική αιτία της ποικιλομορφίας τους. Παρουσιάζει τη δημοκρατία, την ολιγαρχία, την αριστοκρατία, την πολιτεία και την τυραννία, προτείνει το άριστο πολίτευμα, το εφικτό όμως στην πράξη, και τελειώνει με τη διάκριση των εξουσιών σε βουλευτική, εκτελεστική και δικαστική.

3) Τι μεταβάλλει τα πολιτεύματα και τι τα διατηρεί; Στο πέμπτο και έκτο βιβλίο εξετάζονται τα πολιτεύματα ως προς τα αίτια των μεταβολών τους και τους τρόπους εδραίωσης τους, με φιλοσοφικό, ιστορικό, κοινωνιολογικό και ανθρωπολογικό ενδιαφέρον.

4) Ποιο είναι το ιδεώδες πολίτευμα και με ποιες προϋποθέσεις εγκαθιδρύεται; Στο έβδομο και όγδοο βιβλίο των Πολιτικών προκαταρκτικά υποστηρίζει ο Αριστοτέλης ότι το ιδεώδες πολίτευμα προϋποθέτει τον καθορισμό του άριστου βίου. Στη συνέχεια εξαρτά την άριστη πόλη από μια σειρά γνωρισμάτων, όπως η εδαφική έκταση, η γεωγραφική θέση, η οργάνωση και ο χαρακτήρας των πολιτών. Συνεχίζει με το θέμα της εκπαίδευσης, υποστηρίζοντας ότι είναι καθήκον της πολιτείας να καλλιεργεί το ήθος των πολιτών με την κατάλληλη εκπαίδευση, γιατί το πολίτευμα διαμορφώνεται από το ήθος των πολιτών. Γι’ αυτό ακριβώς η εκπαίδευση πρέπει να είναι αντικείμενο πολιτικής ρύθμισης, να είναι δημόσια και όχι ιδιωτική και να καλλιεργεί διαδοχικά το σώμα, τις ορέξεις και το νου.

Ηδη φαίνεται ότι ο Αριστοτέλης επιχειρεί α) να δώσει απάντηση στην προέλευση της πολιτικότητας του ανθρώπου, β) να εξετάσει τις ιστορικές εκφάνσεις της πολιτικότητας, γ) να διερευνήσει την εκδήλωση του πολιτικού φαινομένου ως προς την αιτία του, το περιεχόμενό του και τον σκοπό του.
Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται την πολιτική φιλοσοφία όχι μόνο ως γνώμονα πολιτικής πράξης αλλά και ως επιστημονική γνώση και αιτιολογική εξήγηση της πολιτικής πράξης. Συμπυκνώνει την «περὶ ἕκαστον ἀλήθειαν» της πολιτικής σε διεισδυτικές και πολυσχιδείς παρατηρήσεις και σχόλια που αντιστοιχούν σε επιστημονικά πεδία τα οποία εμφανίστηκαν μόλις τα τελευταία διακόσια χρόνια, όπως η κοινωνιολογία της πολιτείας, η εξελικτική κοινωνιολογία, η κοινωνική ψυχολογία, η επιστήμη των ηθών, η μορφολογική κοινωνιολογία και η πολιτική ανθρωπολογία.

Παραμένει επίκαιρος ο Αριστοτέλης, γιατί ακολουθώντας την ελληνική παράδοση μιλάει για την «πόλη», όχι για το κράτος, που σημαίνει ωμή βία της εξουσίας. Το κράτος συνιστά απρόσωπο γραφειοκρατικό μηχανισμό, όχι οργανική ολότητα ανθρώπων. Και ο Αριστοτέλης στο τρίτο βιβλίο των «Πολιτικών» δείχνει ότι η ζωή μέσα στην πόλη και τον πολιτισμό συνιστά συγκεκριμένη εκδήλωση φυσικής ορμής, υψωμένη όμως σε ανθρώπινο τρόπο ζωής, πλαισιωμένο με την πολιτική αρετολογία της μεσότητας, δια του λόγου και χάρη του «εὖ ζῆν».

Επιπλέον η επικαιρότητα της αριστοτελικής πολιτικής φιλοσοφίας οφείλεται στον ίδιο τον πυρήνα της σύλληψης του πολιτικού. Το διακύβευμα του πολιτικού, όπως συνάγεται από τα αριστοτελικά κείμενα, δεν είναι να βρεθεί η ιδανική θέσμιση της πολιτικής με τη βοήθεια της σκέψης, αλλά αντίθετα να κατακτηθεί η πολιτική θέσμιση της σκέψης. Αυτό σημαίνει ότι στο κέντρο του πολιτικού βρίσκεται η ανθρώπινη νοητικότητα/ο λόγος που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτύξει σχέσεις ωφέλειας και δικαιοσύνης με τον συνάνθρωπό του είτε τις αντίθετες. Ο χώρος της αριστοτελικής πολιτικής είναι ο χώρος του ανθρώπου όπου αναζητεί ο Αριστοτέλης την ουσία του πολιτικού και όχι την ερμηνεία απλώς ενός πολιτικού φαινομένου. Αυτό την καθιστά διαρκώς επίκαιρη.