Πολλοί διατείνονται ότι η μόνη διπλωματική επιτυχία που έχει να επιδείξει η ΕΕ εδώ και χρόνια είναι η επίλυση του ονοματολογικού μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, όπως μετονομάστηκε η ΠΓΔΜ μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών. Η διευθέτηση μιας μακροχρόνιας κρίσης στην εύθραυστη περιοχή των Βαλκανίων χάρισε στους πρωθυπουργούς Αλ. Τσίπρα και Ζ. Ζάεφ το βραβείο Έβαλντ φον Κλάιστ στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια. Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων είναι ραγδαίες με κορυφαία την υπογραφή του πρωτοκόλλου εισδοχής της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, βάσει της οποίας η χώρα θα γίνει το 30ό μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας μέχρι τις αρχές του 2020. Τι σημαίνουν αυτά στην πράξη για την ασφάλεια;

«Για να εδραιωθεί μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα η ασφάλεια της περιοχής θα χρειαστούν διαρκείς αμοιβαίες προσπάθειες προσέγγισης και ένας σαφώς πιο αποφασιστικός και ένθερμος ρόλος της ΕΕ στα δυτικά Βαλκάνια» ανέφερε σε συνέντευξή του στη DW o Γιώργος Κολλιαράκης, σύμβουλος στρατηγικών μελετών και ειδικός σε θέματα ασφάλειας στο Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής (DGAP) που αποτελεί ανεξάρτητο think tank. Εκτιμά ότι μολονότι τα βλέμματα της διεθνούς πολιτικής και των ΜΜΕ εστιάζουν στο ΝΑΤΟ, πιο σημαντικά αποτελέσματα θα είχε η προοπτική ένταξης στην ΕΕ λόγω της αναγκαίας σύγκλισης σε ευρύ φάσμα πεδίων. Για τον Γ. Κολλιαράκη η Ελλάδα «μπλόκαρε τόσα χρόνια τόσο τη συμμετοχή στο ΝΑΤΟ όσο και της ευρωπαϊκής προοπτικής της μικρής βαλκανικής χώρας ενώ η ίδια ήθελε να αποτελεί και όντως αποτελούσε πόλο σχετικής σταθερότητας, με ΑΕΠ ακόμη και εν καιρώ κρίσης μεγαλύτερο από το συνολικό ΑΕΠ των δυτικών Βαλκανίων». Ο ίδιος μάλιστα θεωρεί ότι η γραμμή του πρώην υπ.Εξ. Νίκου Κοτζιά, την οποία χαρακτηρίζει ως «μοντέλο επίλυσης διαφορών μέσω λήψης μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης και τόνωσης των συναλλαγών» ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση.

Η σύνθετη γεωπολιτική των Βαλκανίων και η έλευση του ΝΑΤΟ

«Στα Βαλκάνια συμπλέκονται πολλά γεωπολιτικά συμφέροντα σε ένα μακροεπίπεδο», αναφέρει ο Γ. Κολλιαράκης. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη ανάμειξη της Ρωσίας, της Κίνας, της Τουρκίας ακόμη και της Σ. Αραβίας. «Σε αυτό το πλαίσιο προσπαθούν όλες οι δυνάμεις να θέσουν υπό την επιρροή τους αυτή την πολύ μικρή χώρα των Βαλκανίων. Την κατάσταση στα Σκόπια παρακολουθούν στενά Ουάσιγκτον, Βρυξέλλες, Μόσχα και Άγκυρα. Αν το δει κανείς από τη δυτική ματιά, αυτή του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, στην οποία ανήκει και η Ελλάδα, το όλο βήμα έχει νόημα. Ωστόσο παραμένω επιφυλακτικός. H επίλυση του ονοματολογικού και η ένταξη στο ΝΑΤΟ παραμερίζει ένα σημαντικό εμπόδιο ωστόσο δεν είναι αυτοματισμός που οδηγεί από μόνος του στην σταθερότητα της περιοχής μακροπρόθεσμα.

Η συμφωνία της Ελλάδας με τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας πέρα από την στρατηγική της σημασία δίνει ένα σημαντικό μήνυμα σε άλλα κράτη της περιοχής, όπως τη Σερβία, το Κοσσυφοπέδιο, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Μακροχρόνιες διενέξεις και εμπάθειες που λειτουργούν ως τροχοπέδη της ανάπτυξης και εμπέδωσης της δημοκρατίας είναι πάντα επιλύσιμες όταν υπάρχει πολιτική θέληση και ευνοϊκό διεθνές κλίμα», σημειώνει ο ειδικός. Η υπογραφή άλλωστε του πρωτοκόλλου ένταξης στο ΝΑΤΟ είναι κάτι εντελώς διαφορετικό στην πράξη από την μακροπρόθεσμη συμμετοχή σε αυτό. Για παράδειγμα, ακόμη και η Ελλάδα που είναι μέλος του ΝΑΤΟ, έχει ανοιχτά θέματα με την Τουρκία, που είναι επίσης μέλος του ΝΑΤΟ. «Η ένταξη στο ΝΑΤΟ από μόνη της δεν σημαίνει προς το παρόν πολλά πέρα από τον συμβολισμό που εμπεριέχει. Μπορεί για παράδειγμα μελλοντικά να αλλάξει το κλίμα στις διμερείς σχέσεις από άλλες πολιτικές ηγεσίες. Το ΝΑΤΟ δεν είναι πανάκεια ώστε να διορθώσει λάθη εθνικών πολιτικών ασφάλειας. Ας είμαστε λίγο πιο μετριοπαθείς στις προσδοκίες μας» επισημαίνει ο Γ. Κολλιαράκης.

Ο Έλληνας ειδικός δεν θεωρεί πάντως πιθανή ανάφλεξη νέων εχθροπραξιών στην περιοχή, κάτι που θα έδινε τη δυνατότητα στο ΝΑΤΟ να παρέμβει. Πιο πιθανή θεωρεί την οικονομική και γεωπολιτική απειλή για άσκηση επιρροής. Για τον λόγο αυτό θεωρεί σημαντική την πιο ενεργό εμπλοκή της ΕΕ. «Αυτό, πιστεύω, θα έφερνε περισσότερους καρπούς για την σταθερότητα σε μια εποχή που οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις έχουν έναν έντονο τεχνοοικονομικό παράγοντα. Αυτοί οι ανταγωνισμοί έχουν να κάνουν πλέον περισσότερο με την αγορά τεχνολογίας, με το εμπόριο. Ειδικότερα η διείσδυση της Κίνας στην Ευρώπη έχει ξεκινήσει με πολύ ισχυρό τρόπο ήδη από την Ελλάδα. Και η Ρωσία διεκδικεί ισχυρή θέση στα Βαλκάνια» αναφέρει ο Γ Κολλιαράκης. Ο νέος ρόλος του ΝΑΤΟ, λοιπόν στη Βόρεια Μακεδονία, πέρα από τον χαρακτήρα της στρατιωτικής επαγρύπνησης, λειτουργεί περισσότερο ως εγγύηση έναντι νέων μορφών κινδύνων για την ασφάλεια και τη σταθερότητα.

Η Ελλάδα ως πόλος σταθερότητας στην περιοχή

Πέρα όμως από την ένταξη στο ΝΑΤΟ πολλές είναι οι φωνές που ζητούν περισσότερη δέσμευση της ΕΕ για τον θεσμικό εκσυγχρονισμό στα δυτικά Βαλκάνια. «Πολλά κράτη της περιοχής, όπως η Σερβία, η Βοσνία, η Βόρεια Μακεδονία, έχουν αυτή τη στιγμή δυτικότροπες κυβερνήσεις και επιθυμούν μια πιο ενεργό ανάμειξη της ΕΕ. Η σταθεροποίηση δεν γίνεται μόνο με υπογραφή πρωτοκόλλων. Η πολιτική σταθερότητα έχει να κάνει και με εσωτερικούς παράγοντες», αναφέρει ο εμπειρογνώμονας. Συγκεκριμένα, σταθεροποίηση στην περιοχή των Βαλκανίων θα σήμαινε βαθύτερη οικονομική και πολιτική διασύνδεση. Θα σήμαινε επίσης την κατάκτηση του επιπέδου δημοκρατικής ωριμότητας, στο οποίο έχει φτάσει η ΕΕ, εκτιμά ο Γ. Κολλιαράκης παρατηρώντας ότι «το όλο πρότζεκτ της ΕΕ στα Βαλκάνια δεν είναι πολύ διαφορετικό από τη διαδικασία ένταξης της Ελλάδας το 1981 στην ΕΕ ή της Ισπανίας ή της Πορτoγαλίας, μετά από μακροχρόνιες δικτατορίες. Στην περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας και των δυτικών Βαλκανίων πρόκειται για ένα γεωπολιτικό πρότζεκτ μέσω της σταθεροποίησης της οικονομίας και των πολιτικών θεσμών. Βέβαια, όπως εξηγεί, ένα άλλο σημείο που θα πρέπει να αναλυθεί περαιτέρω είναι οι φυγόκεντρες δυνάμεις που παρατηρούνται σε διεθνείς οργανισμούς όπως το ΝΑΤΟ ή την ΕΕ. «Ειδικά για την ΕΕ σίγουρα δεν είναι η περίοδος της μεγάλης εξωστρέφειας» σημειώνει.

Πώς πρέπει να σταθεί η Ελλάδα απέναντι στις εξελίξεις; «Η Ελάδα θα πρέπει να ακολουθήσει ως προς τα Βαλκάνια την ίδια σταθερή εξωτερική πολιτική των τελευταίων ετών» εκτιμά ο Γ. Κολλιαράκης, παίζοντας το ρόλο του πόλου σταθερότητας. «Κι αυτό λόγω της ακριτικής θέσης της Ελλάδας στην ΕΕ και την ανατολική Μεσόγειο. Αυτό απαιτεί μια πολιτική επαγρύπνησης, πολύ προσεκτικούς διπλωματικούς χειρισμούς και μια πολύ ισχυρή γραμμή μέσα στο πλαίσιο διεθνών οργανισμών» αναφέρει, προσθέτοντας ότι πλέον η πλειοψηφία των ειδικών συγκλίνει στο ότι η Βόρεια Μακεδονία δεν αποτελεί κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια της Ελλάδας. Το «focus» της Ελλάδας βρίσκεται και πρέπει να βρίσκεται σε ένα φάσμα άλλων απειλών ή κινδύνων στην περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου, όπως σημειώνει.

Δήμητρα Κυρανούδη