Ήταν ασφυκτικά γεμάτα τα έδρανα της αίθουσας Γερουσίας της Βουλής, το απόγευμα της Πέμπτης, στην εκδήλωση μνήμης για τον Γιώργο Παπαδημητρίου, που οργάνωσε το Ίδρυμα του ελληνικού Κοινοβουλίου. Τα δέκα χρόνια από την ημέρα που έφυγε, το 2009, δε στάθηκαν ικανά να σβήσουν τη θέρμη και τη συγκίνηση με την οποία περιέβαλαν την ανάμνησή του οι συγγενείς, οι φίλοι, οι συνεργάτες, οι φοιτητές του – οι προσωπικές φωτογραφίες που εναλλάσσονταν στις οθόνες, τις έκαναν ακόμη πιο έντονες.
Κυρίαρχες φιγούρες στην εκδήλωση, η σύζυγος του, Άννα Παπαδημητρίου – Τσάτσου και ο γιος του Αλέξανδρος, αλλά και ο πρώην Πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης – νομικός σύμβουλος του οποίου υπήρξε ο Γιώργος Παπαδημητρίου. Την πολυσχιδή προσωπικότητα του εκλιπόντος ανέλαβαν να σκιαγραφήσουν – υπό τη συντονιστική μπαγκέτα της Νίκης Μαρωνίτη, γενικής γραμματέως του Ιδρύματος της Βουλής – τέσσερις άνθρωποι που τον γνώριζαν καλά: ο Χρήστος Στυλιανίδης, ο κύπριος επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων, οΚώστας Μενουδάκος, πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ, ο Μιχάλης Πικραμένος, αντιπρόεδρος του ΣτΕ και αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, και ο Τάσος Γιαννίτσης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός.
«Βαθύτατα ευρωπαίο», που «είχε ενστερνιστεί από νωρίς την ευρωπαϊκή ιδέα», χαρακτήρισε τον Γιώργο Παπαδημητρίου, ο κ. Στυλιανίδης. Σε μία εποχή κατά την οποία καιροφυλακτούν οι αρνητές της, όπως είπε, ο κύπριος επίτροπος θύμισε τη συμβολή του νομικού – συνταγματολόγου σε κομβικές στιγμές, το 1998 στο Λονδίνο, το 1999 στο Ελσίνσκι, το 2002 στην Κοπεγχάγη. Στάθηκε ιδιαίτερα στην πρώτη, οπότε η Κύπρος «πήρε» την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της, και κύριο ζητούμενο ήταν μια γερή πρόταση προς τους τουρκοκύπριους. «Είχαμε χαθεί σε πολυσέλιδες προτάσεις…Η πρόταση, στην οποία συνέβαλε ο Παπαδημητρίου (μαζί με τον Κρανιδιώτη και τον Θέμελη, υπό τον Σημίτη), ήταν όλη κι όλη μια σελίδα». Γιατί αυτό κατάφερνε ο εκλιπών, κατά τον κ. Στυλιανίδη: να συμπυκνώνει πολιτικά, χωρίς να υποκύπτει σε νομικισμούς, να συνδυάζει νομικό υπόβαθρο και πολιτική οξυδέρκεια. «Ο Γιώργος δεν είχε πει ποτέ όχι σε μας τους κύπριους. Ήταν πάντα ενεργητικά παρών», ανέφερε χαρακτηριστικά ως προς το Κυπριακό ζήτημα, προσθέτοντας και μια προσωπική πινελιά. «Τον έλεγα άρχοντα, ήταν γενναιόδωρος σε όλα του, άνθρωπος με το «Α» κεφαλαίο».
«Το 2019 είναι διπλό ορόσημο», τόνισε παίρνοντας τη σκυτάλη ο κ. Μενουδάκος. «Συμπληρώνονται δέκα χρόνια απουσίας του, και 25 χρόνια κυκλοφορίας του δημιουργήματός του, του «Νόμος και Φύση», που έχει καθιερωθεί ως έγκυρη πηγή πληροφόρησης, ανοιχτού σε όλες τις απόψεις, όπως ακριβώς το ήθελε εκείνος». Ο επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ τόνισε ότι ο εκλιπών ανήκε στους πολύ λίγους εκείνους που είχαν επισημάνει τη σημασία του άρθρου 24 του Συντάγματος, εξαίροντας τη συμβολή του τόσο στην ανάπτυξη όσο και στην εφαρμογή του Περιβαλλοντικού Δικαίου. Πάντα τόνιζε ως βασική αδυναμία της ελληνικής έννομης τάξης, το έλλειμμα εφαρμογής νόμων – κανόνων δικαίου, θύμισε ο κ. Μενουδάκος – την τόσο πληθωρική παραγωγή τους, χωρίς καμία επιχειρησιακή προοπτική. Ο ίδιος σημείωσε δε ότι στην 15ετή συνεργασία τους, εκτίμησε την ειλικρίνεια, την υπευθυνότητα, την αποτελεσματικότητα του Παπαδημητρίου στην αντιμετώπιση προβλημάτων. «Ήταν απλός, ακόμη και όταν κατέλαβε θέσεις ισχύος, όπως είναι η θέση του νομικού συμβούλου του Πρωθυπουργού», είπε ο επίτιμος πρόεδρος του ΣτΕ, κρίνοντας την απλότητα ως χαρακτηριστικό μιας προσωπικότητας ολοκληρωμένης.
Την εξαιρετικά σημαντική συμβολή του Γιώργου Παπαδημητρίου ως συνταγματολόγου, στο πεδίο των θεμελιωδών αρχών του πολιτεύματος, επέλεξε να αναδείξει ο κ. Πικραμένος, μαθητής και φίλος του εκλιπόντος. Ο αντιπρόεδρος του ΣτΕ έκρινε ως ένα από τα σπουδαιότερα κείμενα του «Το μεθοδολογικό οικοδόμημα της ερμηνείας του Συντάγματος» (δημοσιεύθηκε το 1991), θυμίζοντας ότι ένα από τα προσφιλή θέματα τουΠαπαδημητρίου ήταν η πραγμάτευση του εκλογικού συστήματος.
«Προκρίνει το αναλογικό εκλογικό σύστημα διότι θεωρεί ότι αυτό ευθυγραμμίζεται με την αρχή της ισότητας και πραγματώνει κατά τον καλύτερο τρόπο την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, χωρίς όμως να αποκλείει και λελογισμένες αποκλίσεις», ανέφερε ο κ. Πικραμένος, υπογραμμίζοντας την επιστημονική προσήλωση του εκλιπόντος στη δημοκρατία και τη συμμετοχή των πολιτών: «Ο Παπαδημητρίου επισημαίνει ότι μετά την πτώση της δικτατορίας η λογική της συμμετοχικής δημοκρατίας διαπερνούσε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες που συνειδητοποιούσαν την αξία και τη σημασία της, αλλά οι κυβερνήσεις οι οποίες άσκησαν την εξουσία την περίοδο που εξετάζει, δηλαδή από το 1974 έως το 1995, είτε αναχαίτισαν την ανάπτυξη της συμμετοχής, είτε προώθησαν πολιτικές κενές ουσιαστικού περιεχομένου. Δεν παραλείπει να υπογραμμίσει τη ρευστότητα και την ασυνέχεια των συμμετοχικών θεσμών και πρακτικών στη χώρα μας που τις αποδίδει στην ισχνή ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών, στις δεινές πολιτειακές περιπέτειες, στο βαθμό ανάπτυξης του κοινωνικού σχηματισμού, στις ιδιαιτερότητες του πολιτικού συστήματος και στην ενδημική κρίση των θεσμών». Εντύπωση προκάλεσε η αναφορά Πικραμένου στον λόγο του δασκάλου του, λόγο με λογική συνέπεια, σαφή, λιτό, με ρυθμό και κομψότητα λύσεων, χωρίς ευκολίες στα μοτίβα · με αισθητική ποιότητα και ήθος.
Τις βραδιές που άκουγαν παρέα τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Βούλα Σαββίδη, τον Βασίλη Λέκκα, στους ήχους του Μάνου Χατζιδάκι, θυμήθηκε ο Τάσος Γιαννίτσης, καταθέτοντας τη δική του ανθρώπινη ματιά στην προσωπικότητα του Παπαδημητρίου. «Ό,τι αισθάνομαι δεν οφείλεται στις ιδιότητες του, ως συνταγματολόγου, καθηγητή, βουλευτή (…), όλες αναμφίβολα σημαντικές», είπε ο πρώην υπουργός. «Οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν εξαιρετικά καθαρή προσωπικότητα, προσηνής, ευαίσθητος στα προβλήματα των φίλων του, πραγματιστής, άνθρωπος με χιούμορ και αίσθηση του εθνικού – συλλογικού συμφέροντος». Ο κ. Γιαννίτσης τόνισε ότι ο Παπαδημητρίου αντελήφθη πολύ νωρίς τη δύσκολη σχέση Τεχνολογίας και Ατομικών Δικαιωμάτων, υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα το ενδιαφέρον του για θέματα που άπτονται του «Μεγάλου Αδελφού» και της ασφάλειας των τηλεπικοινωνιών. Ο ίδιος έκρινε επίσης ως σημαντική τη συμβολή του στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ακόμη ήταν στα σπάργανα οι ανεξάρτητες Αρχές, ενώ δε δίστασε να τον χαρακτηρίσει «μαχητή» σε όλα τα επίπεδα. «Έχασες Γιώργο, και χάσαμε όλοι μας», είπε κλείνοντας την ομιλία του συγκινημένος ο πρώην υπουργός.
Το «παρών» στην εκδήλωση έδωσαν μεταξύ άλλων η πρόεδρος του ΣτΕ Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ο γενικός γραμματέας της Βουλής Κώστας Αθανασίου, η πρώην πρόεδρος της Βουλής Άννα Ψαρούδα – Μπενάκη, βουλευτές, ο πρόεδρος της ΔΗΜΑΡ Θανάσης Θεοχαρόπουλος, καθώς και βουλευτές, όπως ο Σπύρος Λυκούδης.
