Το Ιράν, που γιορτάζει σήμερα 40 χρόνια Ισλαμικής Επανάστασης, εμφανίζεται ως ο μεγάλος, σιιτικός, αντίπαλος της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας στη Μέση Ανατολή.
Από τη δυναστεία στην Επανάσταση
Κληρονόμος της Περσικής Αυτοκρατορίας, μοναρχία υπό το σάχη, το Ιράν κυβερνήθηκε τον 20ό αιώνα από τη δυναστεία Παχλεβί.
Το 1925 ο Ρεζά Χαν, νέος σάχης του Ιράν, παίρνει το όνομα Παχλεβί. Το 1941 αναγκάζεται να παραιτηθεί υπέρ του γιου του Μοχάμεντ Ρεζά.
Το 1953 ο πρωθυπουργός, Μοχάμεντ Μοσαντέχ, ο οποίος εθνικοποίησε την πετρελαϊκή βιομηχανία, ανατρέπεται από πραξικόπημα που είχε ενορχηστρωθεί από την Ουάσινγκτον και το Λονδίνο.
Ο αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί αναλαμβάνει το 1963 την ηγεσία της εξέγερσης κατά των μεταρρυθμίσεων του σάχη, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα στέλνει στην εξορία τον ηγέτη της θρησκευτικής αντιπολίτευσης.
Τον Ιανουάριο του 1978 ξεκινούν εχθρικές προς το καθεστώς διαδηλώσεις και απεργίες και σε λίγους μήνες το κίνημα διογκώνεται.
Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο σάχης δραπετεύει. Την 1η Φεβρουαρίου ο Χομεϊνί επιστρέφει στο Ιράν έπειτα από 14χρονη εξορία. Την 1η Απριλίου κηρύσσεται η Ισλαμική Δημοκρατία.
Το Σεπτέμβριο του 1980 το Ιράκ του Σαντάμ Χουσέιν κηρύσσει τον πόλεμο κατά του Ιράν. Θα διαρκέσει οκτώ χρόνια και θα αφήσει πίσω του 680.000 νεκρούς και αγνοουμένους (180.000 από την ιρακινή πλευρά και 500.000 από την ιρανική πλευρά), σύμφωνα με το γάλλο ιστορικό Πιερ Ραζού.
Ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης
Το Σύνταγμα δίνει την ύπατη εξουσία στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη, τον αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος διαδέχτηκε τον Χομεϊνί μετά το θάνατό του, το 1989.
Η Συνέλευση των σοφών επιφορτίζεται με τον ορισμό, την εποπτεία και, ενδεχομένως, την παύση του ανώτατου ηγέτη.
Ο πρόεδρος εκλέγεται με καθολική και άμεση ψηφοφορία και διορίζει την κυβέρνηση. Ο Χασάν Ροχανί εξελέγη πρόεδρος το 2013 και επανεξελέγη το 2017.
Οι εξουσίες του Κοινοβουλίου είναι περιορισμένες σε σχέση με άλλους θεσμούς που έχουν την πρωτοκαθεδρία, όπως το Συμβούλιο των Φρουρών του Συντάγματος, εν μέρει αποτελούμενο από ιερωμένους, που διορίζεται από τον θρησκευτικό ηγέτη.
Οι Φρουροί της Επανάστασης αποτελούν τον ιδεολογικό στρατό της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Ο μεγάλος αντίπαλος του Ριάντ
Το Ιράν είναι ο μεγάλος αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι δύο περιφερειακές δυνάμεις υποστηρίζουν αντίπαλα στρατόπεδα στις περιφερειακές συρράξεις.
Από την έναρξη του πολέμου στη Συρία, το 2011, η Τεχεράνη, με τη βοήθεια της λιβανικής σιιτικής οργάνωσης Χεζμπολάχ, είναι το κύριο στρατιωτικό στήριγμα του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, που ανήκει στην αλαουιτική θρησκευτική μειονότητα, η οποία αποτελεί πτέρυγα του σιιτισμού. Η Σαουδική Αραβία υποστηρίζει τους αντάρτες.
Το Ιράν κατηγορείται επίσης από το Ριάντ και την Ουάσινγκτον ότι υποστηρίζει στρατιωτικά τους αντάρτες Χούτι στην Υεμένη. Η Τεχεράνη το διαψεύδει.
Πυρηνική συμφωνία
Το 2015 το Ιράν και έξι μεγάλες δυνάμεις υπογράφουν συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ένα ζήτημα που δηλητηριάζει τις διεθνείς σχέσεις επί δώδεκα και πλέον χρόνια. Στόχος της συμφωνίας, η εξασφάλιση του μη στρατιωτικού χαρακτήρα του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, με αντάλλαγμα την προοδευτική άρση των διεθνών κυρώσεων κατά της Τεχεράνης.
Όμως, το Μάιο του 2018 η Ουάσινγκτον υπό τον Ντόναλντ Τραμπ, που κατέστησε την Τεχεράνη υπ΄αριθμόν 1 εχθρό της, αποσύρεται από τη συμφωνία, κρίνοντάς την υπερβολικά επιεική.
Μαρασμός
Το Ιράν, ιδρυτικό μέλος του ΟΠΕΚ, διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα σε όγκο (μετά τη Ρωσία) αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και τα τέταρτα αποθέματα παγκοσμίως σε πετρέλαιο.
Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το ιρανικό ΑΕΠ θα υποχωρήσει κατά 3,6% το 2019, κυρίως εξαιτίας της μείωσης των πετρελαϊκών εξαγωγών.
Το σιιτικό ισλάμ, κρατική θρησκεία
Το σιιτικό ισλάμ, που αναγνωρίζει 12 ιμάμηδες, είναι η κρατική θρησκεία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, χώρας 80 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων, κατά 90% σιιτών. Το Σύνταγμα προβλέπει ότι οι σουνίτες, το 10% σχεδόν του πληθυσμού, «είναι ελεύθεροι να εκπληρώνουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, σύμφωνα με τους θρησκευτικούς τους κανόνες».
Ιστορία πολλών χιλιετιών
Στο Ιράν υπάρχουν περί τα είκοσι μνημεία του Καταλόγου της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Ανάμεσά τους, οι αρχαίες πρωτεύουσες Ισπαχάν και Σιράζ ή Περσέπολις, η επιβλητική πρωτεύουσα της περσικής αυτοκρατορίας της δυναστείας των Αχαιμενιδών, η οποία ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ.
