Τον Νοέμβριο του 2018 γιορτάσαμε τα 100 χρόνια από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μετά το τέλος του οποίου η διεθνής κοινότητα δεν ξεπέρασε τους φοβικούς εθνικούς εγωισμούς και οδηγήθηκε σε έναν δεύτερο πόλεμο εξίσου καταστροφικό, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη περίοδο του μεταψυχροπολεμικού κόσμου, όπου τα δημοκρατικά κράτη απειλούνται από τους άπληστους εθνικισμούς που οδήγησαν στους δύο καταστροφικούς παγκόσμιους πολέμους. Στη μεταπολεμική Ευρώπη, οικοδομήθηκε μέσω της Ευρωπαϊκής Ενωσης μια πρωτοφανής για την παγκόσμια ιστορία συνεργασία κρατών, στη βάση της αποδυνάμωσης των εθνικών διαχωρισμών και της αντικατάστασης της επιθετικότητας και της αντιπαλότητας με τη διαπραγμάτευση και τον συμβιβασμό.
Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει βυθιστεί σε μια μεγάλη κρίση. Δεν ταλανίζεται μόνο από την κρίση χρέους αλλά και από μια κρίση υπαρξιακή που είναι ταυτόχρονα οικονομική, δημογραφική, οικολογική, πολιτική και κρίση θεσμών. Σε αυτή την πολυεπίπεδη κρίση προστέθηκε τα τελευταία χρόνια και η προσφυγική κρίση. Ετσι η ΕΕ βρέθηκε να βιώνει μια μεγάλη εσωτερική σύγκρουση. Οπου από τη μία πλευρά έχουμε αυτούς που ζητούν μια Ευρώπη-«φρούριο» (ο Ορμπαν στην Ουγγαρία, ο Σαλβίνι στην Ιταλία, ο Κατζίνσκι στην Πολωνία και η Λεπέν στη Γαλλία) και από την άλλη πλευρά έχουμε την πρόταση για μια Ευρώπη φιλελεύθερη, με ενισχυμένη προστασία των εξωτερικών συνόρων, που υποστηρίζεται κυρίως από τον Μακρόν και τη Μέρκελ.
Ειδικότερα η εκλογή Μακρόν στην Προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας και η νίκη του απέναντι στον εθνολαϊκισμό έδωσαν μια νέα διάσταση στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης και δημιούργησαν νέες προϋποθέσεις για τη γαλλογερμανική συνεργασία που είναι πάντα απαραίτητη για την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας.
Η Ευρώπη και στο κέντρο της η γαλλογερμανική συνεργασία έχουν καθήκον και υποχρέωση να μην επιτρέψουν τη διολίσθηση του κόσμου στο χάος, ήταν η πρόταση Μακρόν προς τη Μέρκελ. «Είναι αυτό ακριβώς που αισθάνομαι. Γερμανία και Γαλλία έχουν μεγάλη ευθύνη για την Ευρώπη» απάντησε η γερμανίδα καγκελάριος. Στους επόμενους μήνες θα φανεί αν το εννοούσε.
Η πρόσφατη γαλλογερμανική σύνοδος στο Ααχεν και η υπογραφή μιας ανανεωμένης γαλλογερμανικής συμφωνίας φιλίας και συνεργασίας, σε συνέχεια της ιστορικής Συνθήκης των Ηλυσίων Πεδίων του 1963 που είχαν υπογράψει οι Αντενάουερ και Ντε Γκωλ και η οποία σφράγισε τη γαλλογερμανική συμφιλίωση, δεσμεύουν τις δύο χώρες στην υλοποίηση του σχεδίου για μια ισχυρή, βιώσιμη και κυρίαρχη Ευρώπη με ενίσχυση της συνεργασίας στους τομείς της οικονομίας, της ασφάλειας και του περιβάλλοντος. Μέρκελ και Μακρόν συμπληρώνουν και ενισχύουν το έργο των Αντενάουερ και Ντε Γκωλ. Η πρωτοβουλία του γάλλου προέδρου, ο οποίος έχει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, και της γερμανίδας καγκελαρίου, η οποία οδεύει προς το τέλος της θητείας της, έρχεται την περίοδο που κορυφώνεται μια πρωτοφανής πολιτική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο λόγω του Brexit και λίγους μήνες πριν από τις κρίσιμες ευρωεκλογές του Μαΐου.
Ο εθνικός εγωισμός, οι λαϊκισμοί και οι ιδεοληψίες των τελευταίων ετών οδήγησαν το Ηνωμένο Βασίλειο σε μια πρωτοφανή πολιτική κρίση που κορυφώθηκε με την πρόσφατη απόρριψη από τη Βουλή των Κοινοτήτων της Συμφωνίας ΕΕ – ΗΒ του περασμένου Νοεμβρίου.
Προς το παρόν η κρίση της μιας πλευράς (ΗΒ) δεν έχει τροφοδοτήσει την κρίση που ούτως ή άλλως αντιμετώπιζε η ΕΕ. Θα μπορούσε άραγε το Brexit να αφυπνίσει πολιτικά την Ευρώπη και να την κάνει να αλλάξει; Σήμερα, με τη Γερμανία να είναι ο βασικός πρωταγωνιστής της ευρωζώνης, είναι προφανής η ανάγκη για ένα πιο λειτουργικό σύστημα για την ευρωζώνη, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί μέρος του προβλήματος γιατί είναι μια ατελής οικονομική και νομισματική ένωση χωρών-μελών με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Η εμβάθυνση-ολοκλήρωση της ευρωζώνης και η συμπλήρωσή της με το σχέδιο ανάπτυξης της ευρωπαϊκής κοινής άμυνας, προκειμένου η ΕΕ να είναι σε θέση να εξασφαλίζει τη στρατηγική της αυτονομία, να μπορεί να διαχειριστεί τις διεθνείς κρίσεις μόνη της και να εγγυάται τα εξωτερικά σύνορά της, είναι το κλειδί για να ανταποκριθεί η Ευρώπη στις σημερινές και μελλοντικές προκλήσεις και να εξοπλιστεί με την απαραίτητη κυριαρχία. Για να καθορίζει η ίδια η Ευρώπη το μέλλον της, χρειάζεται περισσότερη κυριαρχία.
Η ανανεωμένη γαλλογερμανική συνεργασία που ανακοίνωσαν στις 22 Ιανουαρίου στο Ααχεν Μέρκελ και Μακρόν ήταν χρήσιμη και έρχεται να μας θυμίσει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε στην ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία η Συμφωνία των Ηλυσίων Πεδίων του 1963.
Το σχέδιο για την εξασφάλιση πρώτα της ειρήνης στην ευρωπαϊκή ήπειρο και στη συνέχεια της στενής συνεργασίας κάποιων κρατών, στην αρχή έξι και σήμερα «27», ήταν μια δύσκολη και διαρκής διαδικασία.
Μακρόν και Μέρκελ μάς θυμίζουν πως μπορούμε να επενδύσουμε στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό που έλεγε ο Ζακ Ντελόρ, πως αυτό είναι όπως το ποδήλατο: αν σταματήσεις να γυρίζεις το πεντάλ, θα πέσεις.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Ευρωπαϊκής Ενοποίησης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Πρόσφατα δημοσίευσε το βιβλίο «Η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, η Ελλάδα και ο κόσμος – 60 χρόνια από τις Συνθήκες της Ρώμης» (εκδόσεις Παπαζήση).
