Στις κραυγαλέες παραβιάσεις των συνταγματικών κανόνων κατά την προκήρυξη και τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος του 2015 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ αναφέρθηκε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, από το βήμα της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο πλαίσιο συζήτησης σχετικά με τους κανόνες που πρέπει να διέπουν τη διεξαγωγή των δημοψηφισμάτων στις χώρες-μέλη.
«Στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 2015 προκηρύχθηκε δημοψήφισμα που διεξήχθη μέσα σε πέντε εργάσιμες ημέρες από την προκήρυξή του και το ερώτημα αφορούσε την αποδοχή ή την απόρριψη πολυσέλιδων τεχνικών προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα αγγλικά, για το περιεχόμενο του τρίτου προγράμματος στήριξης. Οι προτάσεις των ευρωπαϊκών θεσμών απορρίφθηκαν με πλειοψηφία 62%, αλλά σε λίγες ημέρες η κυβέρνηση συμφώνησε στο τρίτο πρόγραμμα με όρους αυστηρότερους από αυτούς που είχαν απορριφθεί με συντριπτική πλειοψηφία», είπε ο πρώην υπουργός.
Ο κ. Βενιζέλος στην ομιλία του ανέφερε μεταξύ άλλων τα εξής:
«Η εποχή της δημοκρατικής «ιερότητας» του δημοψηφίσματος ως άμεσης έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας, πέρασε δυστυχώς προ πολλού. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία βρίσκεται σχεδόν διαρκώς υπό συνθήκες πίεσης. Υφίσταται τις συνέπειες μιας γενικευμένης κρίσης πολιτικής συμμετοχής και αντιπροσώπευσης, δηλαδή μιας γενικευμένη κρίσης νομιμοποίησης.
Το δημοψήφισμα όμως, παρότι είναι θεσμικά βαρυσήμαντο και αναντικατάστατο, δεν συνιστά απάντηση στην κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αντιθέτως συχνά λόγω της διχαστικής και απλουστευτικής τοποθέτησης των διλημμάτων γίνεται το όχημα για τη θεσμική έκφραση του λαϊκισμού. Έχουμε δει σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες τα δημοψηφίσματα να βοηθούν στην εγκαθίδρυση της λεγόμενης αυταρχικής ή μη φιλελεύθερης ( illiberal ) δημοκρατίας.
Όταν μάλιστα τα δημοψηφίσματα είναι όχι απλώς νομοθετικά αλλά συνταγματικά και έχουν ως αντικείμενο την αναθεώρηση του Συντάγματος ή τη θέσπιση νέου Συντάγματος, τότε επειδή το εκλογικό σώμα λαμβάνει αποφάσεις μακράς ιστορικής διάρκειας, μπορεί τα προβλήματα που γεννούνται σε σχέση με τις ευρωπαϊκές συνταγματικές αξίες να είναι πολύ έντονα. Αρκεί να θυμηθούμε το πρόσφατο συνταγματικό δημοψήφισμα στην Τουρκία. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ στην εμπειρία της Ουγγαρίας και της Πολωνίας.
Στρατηγικές εθνικές αποφάσεις που αφορούν τη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έγιναν και γίνονται συχνά αντικείμενο εθνικού δημοψηφίσματος, με τον τρόπο όμως αυτό η άμεση έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας σε ένα κράτος μέλος, μπορεί να προκαλέσει τον κίνδυνο αδιεξόδου χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η βούληση των εκλογικών σωμάτων των άλλων κρατών μελών.
Βλέπουμε τώρα ποσό δύσκολα διαχειρίσιμες είναι οι πολιτικές και νομικές επιπτώσεις του δημοψηφίσματος για το Brexit σε μια χώρα με πολύ μεγάλη δημοκρατική και κοινοβουλευτική παράδοση.
Στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 2015 προκηρύχθηκε δημοψήφισμα που διεξήχθη μέσα σε πέντε εργάσιμες ημέρες από την προκήρυξή του και το ερώτημα αφορούσε την αποδοχή ή την απόρριψη πολυσέλιδων τεχνικών προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στα αγγλικά, για το περιεχόμενο του τρίτου προγράμματος στήριξης. Οι προτάσεις των ευρωπαϊκών θεσμών απορρίφθηκαν με πλειοψηφία 62%, αλλά σε λίγες ημέρες η κυβέρνηση συμφώνησε στο τρίτο πρόγραμμα με όρους αυστηρότερους από αυτούς που είχαν απορριφθεί με συντριπτική πλειοψηφία.
Ο κώδικας δεοντολογίας που επεξεργάστηκε η Επιτροπή Βενετίας είναι συνεπώς απολύτως αναγκαίος, αλλά δυστυχώς το πρόβλημα της κρίσης και των αντιφάσεων της δημοκρατίας είναι πολύ μεγαλύτερο. Γιαυτό είναι θεμελιώδες προαπαιτούμενο το δημοψήφισμα στις χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης να σέβεται τις αξίες της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου και φυσικά την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ώστε να ελέγχεται από το Δικαστήριο του Στρασβούργου».
Στην Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης διεξάγεται σήμερα με πρωτοβουλία του Ευάγγελου Βενιζέλου ως εισηγητή για την εκτέλεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ακρόαση του επικεφαλής της κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας της Τουρκίας για τα προβλήματα που εμφανίζονται στη συμμόρφωση της χώρας του με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, που έχουν εκδοθεί μετά από ατομικές πρόσφυγες, αλλά και μετά από διακρατικές προσφυγές (Κύπρος κατά Τουρκίας). Παρόμοια ακρόαση διεξάγεται σήμερα και με τον επικεφαλής της κοινοβουλευτικής αντιπροσωπείας της Ουκρανίας.
