Η εμφάνιση των «κίτρινων γιλέκων» απασχολεί την επικαιρότητα τις τελευταίες μέρες σε όλη της Ευρώπη. Εντάσσεται σε μία μάλλον μακρά πορεία κοινωνικής διαμαρτυρίας που από καιρού εις καιρόν κάνει την εμφάνισή της με διαφορετικές αφορμές, σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της ηπείρου.
Αν και θα ήταν παρακινδυνευμένο να εντάξουμε όλη την κοινωνική διαμαρτυρία και τις πολιτικές επιλογές των ευρωπαϊκών κοινωνιών σε ένα σχήμα, εντούτοις η αίσθηση που υπάρχει είναι πως πάνω από την Ευρώπη πλανάται ένα φάντασμα. Το φάντασμα της αποδιάρθρωσης του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου με όλες τις κολοσσιαίες μεταβολές που αυτό επιφέρει.
Με συμβατικό σημείο εκκίνησης την παγκόσμια οικονομική κρίση το 2008, που ξεκίνησε να θυμίσουμε από τις Η.Π.Α και όχι από την Ευρώπη, παρατηρούμε πως είναι η τελευταία που κλονίζεται ενώ οι άλλοι παγκόσμιοι παίκτες έχουν βρει ένα σημείο ισορροπίας.
Τι σημαίνει αυτό;
Αυτό σημαίνει πως τα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ήπειρός μας είναι μάλλον δομικά. Δοκιμάζεται το μεταπολεμικό status quo καθώς οι αλλαγές είναι κατακλυσμιαίες. Η Ευρώπη δεν είναι πλέον αυτή που ήταν πριν από 50 χρόνια. Είναι αντιμέτωπη με το φάσμα της γήρανσης του πληθυσμού, της δημογραφικής αποψίλωσης που επιδρά σε όλα τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας. Είναι αντιμέτωπη με τις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που δοκιμάζουν όλες τις κρατικές δομές αλλά και τις ευρωπαϊκές πολιτικές διαχείρισης του προβλήματος. Είναι αντιμέτωπη με την φυγή παραγωγικών δομών, κεφαλαίων, γνώσης και τεχνογνωσίας στην Ανατολή εδώ και μία 20ετία. Δείτε για παράδειγμα την κινητή τηλεφωνία – προ 20ετίας όλοι είχανε ΝΟΚΙΑ στην τσέπη τους ενώ τώρα το πιθανότερο είναι μία συσκευή από την Κίνα.
Η πολιτική και οι επιλογές
Οι εξελίξεις αυτές δεν έχουν έρθει ως κεραυνός εν αιθρία. Ήταν ήδη ορατές εδώ κι πολλά χρόνια αλλά η πολιτική και οι επιλογές δεν κατάφεραν να απαντήσουν έγκαιρα στις προκλήσεις. Το όραμα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, της σύγκλισης των κρατών, της ενοποίησης ήταν – και πιθανώς παραμένει – το καλύτερο σχέδιο που έχουμε ως Ευρωπαίοι πολίτες σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Αυτή η κεντρική όμως παραδοχή δεν επαρκεί. Η υπόσχεση έχει θολώσει. Οι πολίτες κρίνουν ως ανεπαρκή τη σημερινή κατάσταση. Επιθυμούν ξανά την προστασία και τη μέριμνα που απολάμβαναν στα πλαίσια του έθνους κράτους. Την αίσθηση της ασφάλειας, τη σιγουριά και κάποιους ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς που αναπτύσσονται μαζί με το αίσθημα του «ανήκειν».
Αναμφίβολα υπάρχει μία παγιωμένη απόσταση ανάμεσα στις ευρωπαϊκές και εθνικές ελίτ και τις κοινωνίες. Ο παλιότερος διαχωρισμός της κοινωνίας 2/3 κοντεύει να αντιστραφεί και να περάσουμε σε σχήματα όπου μία πολύ μικρή, πολύ περιορισμένη κοινωνική τάξη θα απολαμβάνει τις παροχές της παγκοσμιοποίησης και του κοσμοπολιτισμού, θα είναι ενταγμένη σε όλα τα δίκτυα της γνώσης, του πλούτου, των ευκαιριών και όλοι οι υπόλοιποι θα προσπαθούνε απλά να επιβιώσουνε.
Αυτά που εγγυόταν το εθνικό κράτος τις προηγούμενες δεκαετίες, δηλαδή την υγεία, την παιδεία, την ασφάλεια και τις ευκαιρίες ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας, σήμερα φαντάζουν ζητούμενα.
Λαϊκισμός ή υπαρκτά αιτήματα;
Σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο είναι αναμενόμενη η άνοδος λαϊκιστικών πολιτικών δυνάμεων καθώς υπόσχονται εύκολες λύσεις σε σύνθετα ζητήματα. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό για την απονομιμοποίησή τους καθώς αναδεικνύουν – ή εκμεταλλεύονται πραγματικά υπαρκτά προβλήματα. Οι λαϊκιστές της Δεξιάς και της Αριστεράς μπορεί να μην έχουν εφαρμόσιμη λύση για τα δυναμικά αυτά προβλήματα όμως από την άλλη έχουν αναφορές στην πραγματική ζωή των ανθρώπων. Εμφανίζονται ως κοινωνοί, ως εκπρόσωποι αυτών των αιτημάτων σε αντίθεση με τις αποκομμένες ελίτ των συστημικών πολιτικών δυνάμεων που φαίνεται να αγνοούν την πραγματικότητα και να σχεδιάζουν επί χάρτου. Η λύση θα προκύψει μόνον εάν οι παραδοσιακές πολιτικές οικογένειες που έχτισαν όλον τον μεταπολεμικό κόσμο αντιληφθούν την πραγματικότητα και σκύψουν στα πραγματικά ζητήματα των κοινωνιών. Ιδανικά αυτό μπορεί να γίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθώς η επιστροφή στο έθνος κράτος – για εμάς τους Ευρωπαίους και ιδιαίτερα τους Έλληνες – θα σημάνει ραγδαία υποβάθμιση όλων των δυνατοτήτων μας στο μέλλον.
* Ο Αντώνης Σαουλίδης είναι μέλος της Κ.Ε του ΚΙΝΑΛ και αντιδήμαρχος Τεχνικών Έργων Δήμου Νεαπόλεως Συκεών
