Στις αθέατες πλευρές κάθε δράματος, πίσω από βίαια και ειδεχθή εγκλήματα, όπως ο φόνος της άτυχης φοιτήτριας στη Ρόδο, τα βαθύτερα κοινωνικά και οικογενειακά αίτια, πολλές φορές είναι δυσδιάκριτα.
Η συστημική – οικογενειακή θεραπεία, τις τελευταίες δεκαετίες, μέσα από την έρευνα και την εμπειρία πάνω σε κοινωνικά και οικογενειακά συστήματα, μας βοηθάει να διαπιστώσουμε ότι οι ανθρώπινες συμπεριφορές που θεωρούνται προβληματικές ή ανάρμοστες δηλώνουν και ένα σύμπτωμα που εκφράζει τη δυσλειτουργία ολόκληρου του συστήματος στο οποίο εκδηλώνονται.
Το πρόσφατο αποτρόπαιο έγκλημα στη Ρόδο αποτελεί ένα ακραίο παράδειγμα νοσηρής και διαταραγμένης συμπεριφοράς δύο νέων ανδρών που άρει βαθείς προβληματισμούς και ερωτήματα γύρω από τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζει ο άνδρας σε μια εξελισσόμενη κοινωνία, όπου η σύγχυση και η μοναξιά των νέων κυρίως ανδρών τους οδηγεί σε πράξεις απελπισίας και απόγνωσης.
Φραγμοί στη συναισθηματική ωρίμανση του άνδρα
Ο έλληνας άνδρας εγκλωβισμένος συναισθηματικά στην πατρική του οικογένεια, λόγω της φυσικής ή συναισθηματικής απουσίας του πατέρα από τη ζωή του με την ταυτόχρονη συγχωνευμένη σχέση με τη μητέρα του, δυσκολεύεται σήμερα να αυτονομηθεί, εις βάρος της προσωπικής του ανάπτυξης και εξέλιξης.
Ο σύγχρονος άνδρας, ταυτισμένος και εναρμονισμένος από τη μια με τις κυρίαρχες αντιλήψεις που τον θέλουν σκληρό, ανθεκτικό και δυνατό, αλλά και εν μέσω της σύγχυσης που βιώνει από την άλλη εξ΄αιτίας των ασύμμετρων εξελίξεων στους ρόλους των δύο φύλων, οι οποίες ανέτρεψαν συνήθειες αιώνων, παλεύει να βρει τον δρόμο του. Κοντοστέκεται σαστισμένος μπροστά στο άγνωστο που υψώνεται μπροστά του, αναζητώντας να βρει καινούργιο προσανατολισμό.
Η εξέλιξη του συζυγικού και πατρικού του ρόλου επηρεάστηκε στον πυρήνα του, τις τελευταίες δεκαετίες, από τις αλλαγές που επήλθαν στον ρόλο και στην εξέλιξη της γυναικείας ταυτότητας. Οι νέες κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές συνθήκες, όπως η εκβιομηχάνιση της χώρας, τα νέα φιλοσοφικά ρεύματα της Δύσης, οι διεθνείς συμβάσεις και οι συνεχείς κοινωνικοί αγώνες για την κατοχύρωση των βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων της γυναίκας, επέφεραν δυσκολίες, αμηχανία και ανασφάλεια, που πηγάζει από τον βαθύτερο φόβο απώλειας της εξουσίας, που επί αιώνες προσδιόριζε την ανδρική ταυτότητα.
Σε κοινωνικό επίπεδο, από την άλλη, ένας άλλος επιβαρυντικός παράγοντας στον ψυχισμό και τη συμπεριφορά των ανδρών είναι ο τρόπος που οι οικογενειακές, κοινωνικές και πολιτικές δομές προετοιμάζουν την είσοδό τους στην παραγωγική διαδικασία.
Η εκπαίδευση των ανδρών, από την παιδική ηλικία, βασίζεται στον ανταγωνισμό και την αυτονομία και στοχεύει αποκλειστικά στην επιτυχία με την ένταξή τους στον κόσμο της εργασίας. Αφιερώνοντας τη ζωή τους στο κυνήγι της επιτυχημένης καριέρας, οι άνδρες εξασκούν και ακονίζουν τις επιθετικές τους ικανότητες, συχνά σε βάρος άλλων πιο ανθρώπινων χαρακτηριστικών, όπως η ευαισθησία, η αποδοχή του άλλου και η συνεργασία.
Τα σεξουαλικά προβλήματα ως εκδήλωση βαθύτερων δυσκολιών.
Στις σύγχρονες διαφυλικές σχέσεις, όπου έχουν αντιστραφεί οι ρόλοι των δύο φύλων, με τη γυναίκα να έχει φορέσει την περιβολή του κυρίαρχου αρσενικού, ο άνδρας αισθάνεται συχνά μπερδεμένος και αμήχανος. Δυσκολευόμενος να νιώσει το ΄΄ αρσενικό ΄΄ της δυάδας έρχεται συχνά αντιμέτωπος με την αυτοακύρωση της αρρενωπότητάς του. Μη μπορώντας να νιώσει ισότιμος με τη σύντροφό του επιλέγει να είναι απών σε συναισθηματικό επίπεδο ή σε άλλες περιπτώσεις προσπαθεί απεγνωσμένα να αντλήσει από αλλού την αναγνώριση που χρειάζεται. Την αναζητά σε μια εφήμερη σχέση ή στον αγοραίο έρωτα.
Σε τέτοιου είδους σχέσεις, όπου δεν υπάρχουν συναισθηματισμοί και δεσμεύσεις, οι άνδρες αποκαλύπτουν την πληγωμένη πλευρά τους, ντύνοντάς την με σκληρότητα και κυριαρχία.
Ο πολιτισμός του μισανδρισμού
Ο σημερινός πολιτισμός μας μοιάζει να υπονομεύει την καλλιέργεια και ανάπτυξη της ευαίσθητης και τρυφερής πλευράς του άνδρα στους περισσότερους τομείς της ζωής του. Οι άνδρες στις σύγχρονες κοινωνίες διδάσκονται τον ανταγωνισμό και την επιδίωξη της κυριαρχίας έναντι των άλλων και μεγαλώνουν με την άποψη ότι η σκληρότητα αποτελεί ένδειξη δύναμης και ανδρισμού. Σε αυτό το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο μαθαίνουν για το σεξ από πορνογραφικά περιοδικά, ταινίες και ιστοσελίδες, των οποίων ο κεντρικός άξονας είναι ο έλεγχος και η εξουσία επί του άλλου.
Πολλά νεαρά αγόρια αποκτούν την πρώτη τους σεξουαλική εμπειρία με ιερόδουλη, οδηγούμενη σε αυτήν από έναν φίλο η συγγενή, προκειμένου ο ανδρισμός τους να ΄΄ κατοχυρωθεί ΄΄ εκ του ασφαλούς, εκθέτοντάς τα σε μια διαστρεβλωμένη, ανολοκλήρωτη ερωτική επαφή, βασισμένη σε αναξιοπρεπή ανταλλαγή υπηρεσιών και στερημένη από ανθρώπινα συναισθήματα.
Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα το σεξ θεωρείται ταμπού και δεν συζητιέται ανοιχτά σε πολλές οικογένειες ή στο σχολείο. Έτσι χάνεται η ευκαιρία να αναδειχθεί η σημαντική συναισθηματική του διάσταση, η οποία αφορά τη συνένωση, την τρυφερότητα και την εγγύτητα.
Ο αντίκτυπος
Απόρροια όλων αυτών των καταστάσεων που βιώνει ο άνδρας είναι η συσσώρευση έντονων και αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο φόβος, η αγωνία, η απογοήτευση και η πικρία, η ανασφάλεια και η ματαίωση, καλυμμένα πάντα από το κυρίαρχο συναίσθημα του θυμού ως μια επιτρεπτή κοινωνικά εκδήλωση συναισθήματος, καθόλα ΄΄ανδρική΄΄.
Ο θυμός μπορεί να γίνει χρόνιος και έντονος εάν ο άνδρας δεν κατορθώσει να βρει αποτελεσματικούς τρόπους να τον διαχειριστεί. Έρευνες συνδέουν τον χρόνιο θυμό με καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκίνο, εγκυμονώντας και έναν άλλο σοβαρό κίνδυνο: τη ροπή του άνδρα προς την επιθετικότητα.
Ο θυμός ως παρέκκλιση
Ο θυμός που δεν εκφράζεται μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να εκδηλωθεί με πολλούς επικίνδυνους τρόπους.
Βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές, ψυχικές διαταραχές, κατάθλιψη, εξαρτήσεις, κοινωνική απομόνωση, περιφρόνηση των γυναικών είναι μόνο μερικά από τα συμπτώματα που κάνουν τον άνδρα να υποφέρει.
Σε ακραίες περιπτώσεις ο καταπιεσμένος θυμός μετατρέπεται σε μίσος για τον άλλον, συσκοτίζοντας τον νου, αποδιοργανώνοντας πλήρως την εσωτερική συγκρότηση του ατόμου και ωθώντας το σε πράξεις νοσηρής παθογένειας. Άνδρες που διέπραξαν φόνους και βιασμούς και κάθε λογής ακρότητα, άνδρες που έγιναν πατροκτόνοι, μητροκτόνοι, συζυγοκτόνοι, στον πυρήνα της ύπαρξής τους κατακλύζονταν από έντονα και ανεπεξέργαστα συναισθήματα. Ο βιαστής, για παράδειγμα, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να απωθήσει τη θηλυκή πλευρά του και να αποδείξει την υπεροχή ενός σακατεμένου ανδρισμού στρέφει τη βία, που έχει υποστεί ο ίδιος, στη γυναίκα.
Φρονώ ότι η ψυχοθεραπευτική διαδικασία μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στο να συνειδητοποιήσει ο άνδρας τα συναισθηματικά και ανεξερεύνητα αδιέξοδά του και να αντιμετωπίσει θετικά και δημιουργικά τη ζωή του. Τέτοιου είδους συνειδητοποιήσεις αποτελούν την απαρχή της ευκαιρίας να απεμπλακεί από ρόλους που περιλαμβάνουν δυσβάσταχτα βάρη από την οικογένεια καταγωγής, αποφεύγοντας την ψυχική κατάρρευση και απελευθερώνοντας τις επόμενες γενιές από το ενδεχόμενο να επαναλάβουν και να βιώσουν, με τη σειρά τους, ανάλογες νοσηρές καταστάσεις στη ζωή τους.
Η Eλισάβετ Μπαρμπαλιού είναι Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
