Η σημερινή κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί με τη λέξη αστάθεια. Καθώς η ανθρωπότητα βιώνει μια πρωτοφανή για τα μεταπολεμικά χρόνια κρίση από το 2007, και για να προβλέψουμε τι μας επιφυλάσσει η νέα χρονιά, ας δούμε τον ρόλο του «χαμένου χρόνου» σε όποιες προσπάθειες αντιμετώπισής της, κατά κύριο λόγο από τις δυνάμεις που διαμορφώνουν την παγκόσμια ισορροπία. Δηλαδή τις ΗΠΑ, την Κίνα, την ΕΕ και τη Ρωσία. Οι μεγάλες δυνάμεις που καθορίζουν το παρόν κατόρθωσαν να αναβιώσουν τον Ψυχρό Πόλεμο. Και αυτή τη φορά όχι μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων του παρελθόντος, αλλά όλοι εναντίον όλων. Παλαιοί σύμμαχοι βρίσκονται στα χαρακώματα και περιφερειακά μετατρέπουν τον ψυχρό σε θερμό πόλεμο.
Ποιος είναι όμως ο «χαμένος χρόνος»;
Ας αρχίσουμε από το σπίτι μας. Την Ευρωπαϊκή Ενωση. Η προσπάθεια που άρχισε το 2016 για ενδυνάμωση της ΕΕ και του ευρώ προκειμένου να θωρακιστεί η Ενωση από τις προκλήσεις του μέλλοντος καρκινοβατεί. Καμία από τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις δεν προχωράει στην ώρα της. Η τελευταία συνάντηση κορυφής έσπρωξε τις λύσεις στο μέλλον. Για παράδειγμα, η Τραπεζική Ενωση. Τη στιγμή που απαιτούνται άμεσα και ριζικά μέτρα για την αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης που δεσπόζει από τη Γερμανία(Deutsche Bank – τρίτη χρονιά ζημιές, συζητήσεις για συγχώνευση) και την Ιταλία (τράπεζες στο κόκκινο), μέχρι την Ελλάδα (ζόμπι) και τη Δανία (ξέπλυμα), οι αποφάσεις για ενδυνάμωσή της δείχνουν ότι οδηγούνται σε ένα ασαφές μέλλον σχετικά με τον ρόλο της ΕΚΤ, του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (EMS) και των δύο πυλώνων από τους τρεις: του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (SSM) και του Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης (SRM). Η πολυπλοκότητα του μηχανισμού δείχνει αμηχανία και ίσως αδυναμία. Σε ό,τι αφορά τον τρίτο πυλώνα, τα Συστήματα Εγγύησης Καταθέσεων (DGS), το βασικότερο στοιχείο για την εμπιστοσύνη των καταθετών, βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Πολύ λίγα, πολύ αργά.
Επιλέξαμε να αναφερθούμε στις τράπεζες γιατί μάλλον από εκεί θα ξεκινήσει μια νέα κρίση. Αλλά και άλλα στοιχεία βαραίνουν το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό κλίμα. Οπως η ανάπτυξη και η ανεργία.
Οταν η Ευρώπη βρέθηκε σε μια περίοδο δεκαετούς ανάπτυξης, οι χώρες της αντί να μειώνουν τον δανεισμό τους τον αύξησαν. Τώρα που η ανάπτυξη υποχωρεί λόγω του εμπορικού πολέμου των ΗΠΑ, της μείωσης των κινεζικών εξαγωγών κ.ά. είναι πλέον αργά να εφαρμοστούν εργαλεία ενίσχυσης της ανάπτυξης μέσω δανεισμού. Τώρα ακριβώς που θα έπρεπε να ενισχυθεί ο ρόλος της ΕΚΤ με την ποσοτική χαλάρωση (QE) διακόπτεται. Ο χαμένος χρόνος δεν ανακτάται.
Και σε σχέση με τον χαμένο χρόνο της νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής θα μείνουμε στο Brexit. Αν η Ευρώπη προχωρούσε στη δημιουργία των ομόκεντρων κύκλων, ώστε να βρεθεί μια θέση και για τη Μεγάλη Βρετανία, τότε οι θλιβερές συνέπειες της δίχρονης εξάντλησης σε διαπραγματεύσεις ίσως να μην έφταναν στο σημερινό σημείο, όπου όλες οι προβλέψεις είναι αρνητικές τόσο για την Ευρώπη όσο και για τη Μεγάλη Βρετανία.
Αλλά και η κοινωνική συνοχή θρυμματίζεται λόγω του πλουτισμού των λίγων σε βάρος των πολλών και της ανασφάλειας ή της συρρίκνωσης της μεσαίας τάξης. Να θυμηθούμε τη στάση της ΕΕ απέναντι στις οδηγίες Barnier. Εννέα μόνο χώρες συμφώνησαν για επιβολή φόρων στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Αποτέλεσμα αυτής της χαμένης ευκαιρίας ήταν η ρετσινιά ότι οι ελίτ της Ευρώπης είναι υποχείρια της οικονομίας-καζίνο, και έτσι ο λαϊκισμός βρήκε το έδαφος να θεριέψει και οι πολιτικές δυνάμεις της μετριοπάθειας που στήριξαν το ευρωπαϊκό οικονομικό και κοινωνικό θαύμα να συρρικνωθούν σημαντικά. Ο χαμένος χρόνος των μεταρρυθμίσεων για ένα σύστημα δικαιότερο έχει χαθεί και αυτός. Too little, too late.
Αλλά και οι άλλες υπερδυνάμεις δεν πάνε καλύτερα. Στις ΗΠΑ ένας πρόεδρος που υποτίθεται ότι θα στήριζε τους αδυνάμους θεωρεί «επιτυχία» τη φορολογική μεταρρύθμιση. Που στην πραγματικότητα έδωσε τη δυνατότητα στους λίγους να βγάλουν πολλά και στους πολλούς να στερηθούν την ιατρική περίθαλψη. Και τίναξε στο αέρα τον προϋπολογισμό και στα ύψη τις μετοχές. Για να αντισταθμίσει τις απώλειες η διοίκηση Τραμπ προχώρησε σε εμπορικό πόλεμο και ανάγκασε την κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα επιτόκια και συνεπώς να δανειστεί μέσω ομολόγων τερατώδη ποσά. Ωστόσο αυτή η προσωρινή ανάπτυξη απειλείται άμεσα. Το χρηματιστήριο πέφτει, η διοίκηση ξιφουλκεί με τη Fed για τα επιτόκια και είναι θέμα χρόνου πότε θα ξεσπάσει το κακό.
Στην Κίνα χάθηκε άσκοπα ο χρόνος για να προσαρμοστεί με τις υποχρεώσεις της για ισότιμες σχέσεις με τις αρχές του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου σε σχέση με τις ξένες επενδύσεις. Και έτσι έδωσε αφορμή για την έναρξη του εμπορικού πολέμου. Και εδώ ο χαμένος χρόνος δεν ανακτάται, μια και, απ’ ό,τι φαίνεται, αποφάσισε να αλλάξει πολιτική. Στο μεταξύ η οικονομία συρρικνώνεται, οι εξαγωγές επίσης και το χρέος φτάνει στα ύψη.
Τέλος, η Ρωσία, παγιδευμένη στο πετρέλαιο και κυρίως στη γεωστρατηγική πολιτική της που την απομονώνει, εξαντλεί τους πόρους της σε πολέμους και εξοπλισμούς και οδηγείται σε οικονομική ασφυξία.
Ιράν, Τουρκία και Αργεντινή συμπληρώνουν μια εικόνα του κόσμου, που με όρους θεωρίας συστημάτων θυμίζει ένα σύστημα στο οποίο οι όποιες διορθωτικές κινήσεις (αναδράσεις-feedback) για να διατηρήσει την ισορροπία του αποτυγχάνουν. Λόγω χρονικής υστέρησης και με συνέπεια να καταλήγουμε σε αποτελέσματα που οξύνουν την αστάθεια και οδηγούν σε μη ελέγξιμες χαοτικές καταστάσεις. Και για να είμαστε δίκαιοι σε σχέση με την ΕΕ, η πενταετία της Επιτροπής Γιούνκερ υπήρξε πλούσια σε προτάσεις για την επίτευξη ευστάθειας. Ωστόσο τα κράτη-μέλη, για διαφορετικούς λόγους το καθένα, άφησαν τον χρόνο να περνάει.
Και τότε το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναζητήσουμε τον χαμένο χρόνο και να γυρίσουμε το ρολόι πίσω.
Ωστόσο σήμερα είναι ημέρες ευχών. Και εμείς ευχόμαστε, εκτός από υγεία, να πέσουμε έξω στις προβλέψεις μας. Και η χρονιά που έρχεται να είναι η απαρχή μιας νέας ειρηνικής και ευημερούσας ανθρωπότητας.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ, μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.
