Μπορεί ένα κολλύριο να δείξει τον δρόμο για τη θεραπεία ενός από τους πιο επιθετικούς καρκίνους του αίματος; Και όμως μπορεί, απαντούν επιστήμονες στη Βρετανία με έλληνες και κύπριους ερευνητές επικεφαλής. Τι ακριβώς εννοούμε; Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Wellcome Sanger, του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ ανακάλυψαν, όπως ανέφεραν σε δημοσίευσή τους τη 19h Δεκεμβρίου στην επιθεώρηση «Nature Communications», ότι ένα ενεργό συστατικό ενός κολλυρίου δίνει θεραπευτικές υποσχέσεις ενάντια στην οξεία μυελογενή λευχαιμία, μια μορφή καρκίνου του αίματος με «φτωχή» πρόγνωση, στοχεύοντας ένα γονίδιο-«κλειδί» για την ανάπτυξή της.

Μια «δύσκολη» νόσος που χτυπά και μικρά παιδιά

Η οξεία μυελογενής λευχαιμία είναι μια μορφή αιματολογικού καρκίνου που εμφανίζεται σε άτομα όλων των ηλικιών – ακόμη και σε μικρά παιδιά, γεγονός που ευαισθητοποίησε ιδιαιτέρως τους ερευνητές. Η αντιμετώπισή της συχνά απαιτεί πολύμηνες εντατικές χημειοθεραπείες και μεγάλα διαστήματα νοσηλείας. Αναπτύσσεται σε κύτταρα του μυελού των οστών τα οποία «παίρνουν τα ηνία» από τα υγιή κύτταρα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται εν δυνάμει επικίνδυνες για τη ζωή λοιμώξεις και αιμορραγίες. Οι θεραπείες για αυτή τη λευχαιμία έχουν παραμείνει οι ίδιες εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια – η πρώτης γραμμής θεραπεία είναι η χημειοθεραπεία η οποία στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν προσφέρει απαλλαγή από τη νόσο. Ενας υπότυπος της οξείας μυελογενούς λευχαιμίας μάλιστα, που σχετίζεται με αναδιατάξεις του γονιδίου ΜLL, έχει πολύ κακή πρόγνωση.

Σε προηγούμενη μελέτη τους ερευνητές του Ινστιτούτου Sanger είχαν αναπτύξει μια προσέγγιση η οποία τους βοήθησε να εντοπίσουν περισσότερα από 400 γονίδια που μπορούν να αποτελέσουν θεραπευτικούς στόχους για διαφορετικούς υπότυπους της οξείας μυελογενούς λευχαιμίας. Σημειώνεται ότι η προσέγγιση των ερευνητών βασίστηκε στη χρήση του διάσημου πλέον στα εργαστήρια ανά τον κόσμο μοριακού «ψαλιδιού» CRISPR το οποίο προσφέρει κατά βούληση επεξεργασία του γονιδιώματος. Eνα από τα γονίδια που εντόπισαν οι ερευνητές, το SRPK1, αποδείχθηκε ότι είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της άκρως «δύσκολης» λευχαιμίας που αφορά τις αναδιατάξεις του MLL. Το SRPK1 εμπλέκεται σε μια διαδικασία που ονομάζεται συναρμογή (ή μάτισμα) του RNA – ουσιαστικώς κατά τη διαδικασία αυτή το RNA προετοιμάζεται ώστε να μεταφραστεί σε πρωτεΐνες οι οποίες αποτελούν τους «ενορχηστρωτές» των κυτταρικών διεργασιών, συμπεριλαμβανομένης της κυτταρικής ανάπτυξης. Eνα σημαντικό παράδειγμα γονιδίου που επηρεάζεται όταν μπλοκαριστεί το SRPK1 είναι το γονίδιο BRD4, το οποίο βοηθά τη λευχαιμία να «θεριεύει». Η αναστολή της δράσης του SRPK1 κάνει το BRD4 να λαμβάνει μια άλλη μορφή, η οποία αντιθέτως καταστέλλει την ανάπτυξη της λευχαιμίας.

Το γονίδιο-«κλειδί» και η υποσχόμενη θεραπεία

Στη νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε τώρα στο «Nature Communications» οι ερευνητές του Sanger και οι συνεργάτες τους διερεύνησαν αν η αποσιώπηση του γονιδίου SRPK1 θα μπορούσε να οδηγήσει στον θάνατο τα κύτταρα της οξείας μυελογενούς λευχαιμίας. Εδειξαν αρχικώς ότι η παρέμβαση στο συγκεκριμένο γονίδιο σταμάτησε την ανάπτυξη των κυττάρων της λευχαιμίας που αφορά αναδιατάξεις του ΜLL. Στη συνέχεια μελέτησαν την ουσία SPHINX31, έναν αναστολέα του γονιδίου SRPK1, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη ενός κολλυρίου ενάντια σε μια μορφή αμφιβληστροειδοπάθειας στην οποία αναπτύσσονται νεοαγγεία στην επιφάνεια του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του ματιού που μπορούν να αιμορραγήσουν και να οδηγήσουν σε απώλεια όρασης.

Η ερευνητική ομάδα είδε ότι η ουσία αυτή ανέστειλε την ανάπτυξη κυτταρικών σειρών της οξείας μυελογενούς λευχαιμίας και μάλιστα της «δύστροπης» οξείας μυελογενούς λευχαιμίας που συνδέεται με τις αναδιατάξεις του MLL, χωρίς να επιδρά όμως στην ανάπτυξη των φυσιολογικών βλαστικών κυττάρων του αίματος. Σε δεύτερη φάση προχώρησε σε πειράματα σε ποντίκια: μεταμόσχευσε στα πειραματόζωα ανθρώπινα κύτταρα οξείας μυελογενούς λευχαιμίας τα οποία είχαν ληφθεί από ασθενείς και μετά τους χορήγησε την ουσία. Οπως προέκυψε, το SPHINX31 σταμάτησε την ανάπτυξη των λευχαιμικών κυττάρων χωρίς να εμφανίζονται παρενέργειες στα ζώα.

Ο Ελληνοκύπριος Γιώργος Βασιλείου, επικεφαλής της έρευνας από το Ινστιτούτο Sanger και το Ινστιτούτο για τα Βλαστικά Κύτταρα Wellcome-MRC Cambridge, ανέφερε στο «Βήμα» ότι «ανακαλύψαμε πως η αποσιώπηση ενός γονιδίου-«κλειδιού» σε ό,τι αφορά την οξεία μυελογενή λευχαιμία με χρήση μιας ουσίας που αναπτύχθηκε για μια οφθαλμοπάθεια μπορεί να σταματήσει την ανάπτυξη μιας επιθετικής μορφής οξείας μυελογενούς λευχαιμίας χωρίς να βλάπτει τα υγιή κύτταρα. Η προσέγγιση αυτή είναι υποσχόμενη για τη θεραπεία αυτής της επιθετικής λευχαιμίας στους ανθρώπους».

Ελπίδα και για άλλους καρκίνους

«Η μελέτη μας περιγράφει έναν νέο μηχανισμό που απαιτείται για την επιβίωση των λευχαιμικών κυττάρων και δείχνει τη θεραπευτική δυναμική της αποσιώπησης του γονιδίου SRPK1 σε μια επιθετική μορφή οξείας μυελογενούς λευχαιμίας» σημείωσε στο «Βήμα» ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης, ερευνητής του Ινστιτούτου Sanger και του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ δρ Κωνσταντίνος Τζελέπης. Πρόσθεσε ότι «η στόχευση αυτού του μηχανισμού μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματική και για άλλους καρκίνους στους οποίους εμπλέκονται τα γονίδια BRD4 και SRPK1, όπως οι μεταστατικοί καρκίνοι του μαστού και του προστάτη». Ισως λοιπόν οι ερευνητές να έπιασαν με έναν σμπάρο πολλά… θεραπευτικά τρυγόνια, αλλά αυτό μένει να φανεί στο μέλλον.

Σε σχετικό δελτίο Τύπου σχετικά με τη νέα μελέτη ο καθηγητής Ντέιβιντ Μπέιτς από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ και συνιδρυτής της εταιρείας βιοτεχνολογίας Exonate, η οποία αναπτύσσει κολλύρια για παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, εξιστόρησε πώς οι σταγόνες για τα μάτια που δημιουργεί δίνουν υποσχέσεις για την αντιμετώπιση του καρκίνου. «Οταν ο δρ Βασιλείου μου είπε ότι το γονίδιο SRPK1 είναι απαραίτητο για την επιβίωση μιας μορφής οξείας μυελογενούς λευχαιμίας, θέλησα αμέσως να συνεργαστώ μαζί του προκειμένου να ανακαλύψω αν οι αναστολείς μας μπορούν πράγματι να σταματήσουν την ανάπτυξη των λευχαιμικών κυττάρων. Το γεγονός ότι το συστατικό του κολλυρίου μας ήταν τόσο αποτελεσματικό δείχνει ότι μπορεί να αποτελέσει πιθανώς μια νέα θεραπεία για τη λευχαιμία. Θα πάρει κάποιον χρόνο, ωστόσο υπάρχει αληθινή υπόσχεση για μια νέα θεραπεία για τους ασθενείς με αυτόν τον επιθετικό καρκίνο». Ας κλείσουμε με αυτή την υπόσχεση και ας ευχηθούμε να γίνει το συντομότερο δυνατόν πραγματικότητα…