Είναι το παλαιότερο γνωστό στέμμα που έχει βρεθεί στην Ευρώπη και είναι χωρίς αμφιβολία ο «παππούς» εκείνου που φορά ακόμη και σήμερα η βασίλισσα Ελισάβετ. Τριάντα επτά αιώνες μετά τη γέννησή του και 29 χρόνια μετά την περιπετειώδη ανάδυσή του από τα έγκατα της μεσσηνιακής γης, το χάλκινο αυτό στέμμα με το χρυσό αστέρι στην κορυφή και την ασημένια διακόσμηση παρουσιάζεται για πρώτη φορά ενώπιον κοινού και μάλιστα κάνει διεθνές ντεμπούτο, καθώς αποτελεί ένα από τα πιο πολυσυζητημένα εκθέματα της μεγαλύτερης και πλέον φιλόδοξης έκθεσης που έχει οργανωθεί εκτός Ελλάδος για τον μυκηναϊκό πολιτισμό και φιλοξενείται στο Κρατικό Μουσείο της Βάδης στην Καρλσρούη της Γερμανίας υπό τον τίτλο «Μυκήνες: ο μυθικός κόσμος του Αγαμέμνονα».

Η αντίστροφη μέτρηση για την αποκάλυψη του εκ των κορυφαίων εκθεμάτων – του στέμματος – ξεκίνησε ένα Σάββατο του Ιουλίου του 1989. Ηταν η ώρα που οι εργάτες της ανασκαφής στον Ρούτση Μυρσινοχωρίου, στη Μεσσηνία, ετοιμάζονταν να αφήσουν κάτω τα εργαλεία τους για τη συγκεκριμένη μέρα. Είχαν επιστρέψει ύστερα από 33 χρόνια στον συλημένο θολωτό μυκηναϊκό τάφο του 16ου αιώνα π.Χ. καθώς ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Κορρές είχε αντιληφθεί ότι δεν είχε φανεί το δάπεδο του τάφου, τον οποίο είχε ανασκάψει ο θρύλος της αρχαιολογίας – γνωστός μεταξύ άλλων από την ανασκαφή και τον τραγικό του θάνατο στο Ακρωτήρι της Θήρας – Σπυρίδων Μαρινάτος. Ενας λάκκος που εμφανίστηκε κάτω από τα θεμέλια του θόλου κράτησε τους πάντες στη θέση τους. Μια λάμπα λουξ, ο ανασκαφέας, ο αρχιεργάτης κι αστυνομικοί για λόγους ασφαλείας πέρασαν το βράδυ προσπαθώντας να απομακρύνουν ένα ακέραιο παραλληλεπίπεδο χώματος (50×20 εκ.), μέσα στο οποίο υπήρχαν συμπιεσμένα διάφορα αντικείμενα. «Δεν γνωρίζαμε τι ακριβώς περιείχε όλη αυτή η μάζα χώματος. Βλέπαμε χάλκινες ταινίες, κομμάτια από χρυσό και ασήμι και μια οργανική ύλη, πιθανόν ύφασμα, που έλαμπε διασκορπισμένη σε όλη τη μάζα» λέει στα «ΝΕΑ» ο Γεώργιος Κορρές.

Η χωμάτινη αυτή μάζα αποκάλυψε το περιεχόμενό της όταν έφτασε στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και στα χέρια του συντηρητή Τάσου Μαγνήσαλη, ο οποίος κατάφερε να ξεχωρίσει ένα εντελώς λυγισμένο – για να μην επαναχρησιμοποιηθεί – μινωικό χάλκινο ξίφος (16ος αιώνας π.Χ.) μήκους 80 εκ., μια οστέινη περόνη, μικρογραφία σκήπτρου από δόντι ιπποπόταμου, ένα αμφίστομο χάλκινο μαχαίρι, μια χάλκινη φιάλη με περίτεχνη λαβή και το χάλκινο στέμμα μαζί με τις χάλκινες περόνες που υποθέτουν οι αρχαιολόγοι ότι το συγκρατούσαν πάνω σε ένα μάλλινο ή δερμάτινο πίλημα, δηλαδή σκούφο, που υπήρχε προφανώς στο εσωτερικό του.

Το είχαν κρύψει

Τι γύρευε ο θησαυρός αυτός θαμμένος μέσα σε έναν απλό λάκκο στα θεμέλια του θολωτού τάφου; Εκτιμάται ότι ανήκε στους πρώτους ενοίκους του κι όταν χρειάστηκε να ξαναχρησιμοποιηθεί, οι απόγονοί τους τύλιξαν τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα πιθανόν μέσα σε κάποιο ύφασμα και τα έκρυψαν ώστε να τα σώσουν από τη σύληση, κάτι που συνέβαινε από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια. Και φαίνεται πως είχαν δίκιο αν αναλογιστεί κάποιος πως ο συγκεκριμένος τάφος όντως είχε πέσει θύμα αρχαιοκαπήλων, σε αντίθεση με τον διπλανό, στον οποίο ο Σπυρίδων Μαρινάτος είχε εντοπίσει μεταξύ άλλων πολύτιμα σκεύη, όπλα, χάλκινα εγχειρίδια με εμπίεστη διακόσμηση και σφραγιδόλιθους, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι ανήκε σε ηγεμόνα μεγαλοκτηματία της περιοχής, η οποία στα μυκηναϊκά χρόνια εντασσόταν στην επικράτεια του σοφού βασιλιά Νέστορα.

Γιατί όμως από τον θησαυρό αυτό ξεχωρίζει το στέμμα; «Διότι πλέον καταλαβαίνουμε τον ρόλο των ατρακτοειδών χρυσών και χάλκινων ταινιών και όλων των αποσπασματικώς σωζόμενων τμημάτων τους που υπάρχουν στις αποθήκες των μουσείων μας ως άγνωστης χρήσης αντικείμενα. Προέρχονται από στέμματα και κατά συνέπεια υπολογίζουμε ότι υπήρχαν τέσσερα ή πέντε στον διπλανό τάφο στον Ρούτση, στους τάφους της Περιστεριάς στην Κυπαρισσία και της Κουκουνάρας, αλλά και στους ταφικούς κύκλους Α και Β των Μυκηνών» υποστηρίζει ο Γεώργιος Κορρές.

Η σημασία του ωστόσο είναι μεγάλη και για έναν ακόμη λόγο: διότι η μορφή του επιβιώνει μέχρι σήμερα στους βασιλικούς οίκους της Ευρώπης, με αποκορύφωμα στις περιόδους της Αναγέννησης και του Μεσαίωνα, αλλά και ανά ζεύγη και στην ελληνική παράδοση μέχρι τον 20ό αιώνα στα στέφανα γάμου της ορθόδοξης εκκλησίας.

Τα αντικείμενα

Το χάλκινο στέμμα του 16ου αιώνα π.Χ. μπορεί να παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο ευρύ, αλλά και επιστημονικό κοινό (μετά την αποκατάσταση που δέχθηκε από τη συντηρήτρια του ΕΑΜ Γεωργία Καραμαργιού), όμως δεν είναι το μοναδικό σπουδαίο από τα 412 μοναδικά αντικείμενα, τα οποία ταξίδεψαν στο γερμανικό μουσείο από 12 περιφέρειες της Ελλάδας και δύο μουσεία – το Εθνικό Αρχαιολογικό και το Αρχαιολογικό Ηρακλείου -, γεγονός που αναδεικνύει τη διασπορά του μυκηναϊκού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού στο πλαίσιο του οποίου, σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο, ρίχτηκε ο σπόρος για τη δημιουργία των πόλεων – κρατών, γεννήθηκαν οι πρώτες μεγάλες βιοτεχνίες και οργανώθηκε η στρατιωτική και διοικητική δύναμη σε τόσο μεγάλο βάθος χρόνου ώστε να αποτελέσει τροφή για τη γέννηση των ηρώων της μυθολογίας.

Ανάμεσα στα αντικείμενα που αναδεικνύουν τη σημασία του μυκηναϊκού πολιτισμού στην έκθεση που συνδιοργανώνεται από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού και το Κρατικό Μουσείο της Βάδης ξεχωρίζει η χρυσή νεκρική προσωπίδα που βρήκε ο Ερρίκος Σλήμαν στον τάφο V του ταφικού κύκλου Α των Μυκηνών – η ασφαλιστική αξία της οποίας ξεπερνά το ένα εκατ. ευρώ, καθιστώντας τη ως το πολυτιμότερο από οικονομικής πλευράς έκθεμα -, η οποία στην Καρλσρούη παρουσιάζεται ότι ανήκει σε γυναίκα και όχι σε άνδρα, όπως θεωρούνταν ώς τώρα. Επίσης ο σφραγιδόλιθος από αχάτη με παράσταση μονομαχίας και τέσσερα χρυσά δακτυλίδια από τον «τάφο του πολεμιστή» στον Εγκλιανό, ταφές πολεμιστών από τα Χανιά, την Αχαΐα, την Αιτωλοακαρνανία και την Ηλεία και η μικρογραφική τοιχογραφία πομπής γυναικών από τοιχογραφία της Θήβας.

Μέχρι το καλοκαίρι
Η έκθεση «Μυκήνες: ο μυθικός κόσμος του Αγαμέμνονα» θα φιλοξενείται στο Μουσείο της Βάδης στην Καρλσρούη έως τις 2 Ιουνίου 2019.