Οι ΜΚΟ, οι πρόσφυγες και η διαμάχη για το «Aquarius»

Στο επίκεντρο διαμάχης βρίσκεται μονίμως το «Aquarius», το μοναδικό πλοίο από ΜΚΟ που περιπολεί πλέον στα ανοιχτά της Λιβύης, στη λεγόμενη «δίοδο της Κεντρικής Μεσογείου». Μέχρι τη συμφωνία ανάμεσα στην ΕΕ και στη Λιβύη, που περιλαμβάνει την ενίσχυση της λιβυκής ακτοφυλακής ώστε να σταματάει τα πλοία των διακινητών προτού απομακρυνθούν από τα χωρικά ύδατα της Λιβύης, τουλάχιστον 10 πλοία από ΜΚΟ περιπολούσαν στην Κεντρική  Μεσόγειο.

Σιγά-σιγά όλα παροπλίστηκαν, πλην του «Aquarius», «είτε γιατί δεν βρίσκουν χορηγούς είτε γιατί δεν υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες να διασώσουν. Υπάρχει και η πολεμική εναντίον τους, ειδικά από την Ιταλία» λέει στο «Βήμα» ο Γιάννης Μπεχράκης, φωτορεπόρτερ του Reuters και κάτοχος του βραβείου Πούλιτζερ του 2015 για τις φωτογραφίες του από το προσφυγικό κύμα στο Ανατολικό Αιγαίο.

Ενδεικτικό είναι ότι το «Aquarius» – που το λειτουργούν οι ΜΚΟ SOS Méditerranée και Γιατροί Χωρίς Σύνορα -, αν και σάλπαρε από τη Μασσαλία πριν από μία εβδομάδα, έχει διασώσει «μόνο» 58 πρόσφυγες (οι περισσότεροι Λίβυοι και Πακιστανοί, ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά) και αναζητεί λιμάνι για να τους αποβιβάσει. Τα πιο κοντινά, της Ιταλίας και της Μάλτας, δεν δέχονται πια τέτοια πλοία, τα οποία ο υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας και αρχηγός της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι αποκαλεί ειρωνικά «ταξί για πρόσφυγες» και κατηγορεί τις ΜΚΟ που τα λειτουργούν για συνεργασία με τους διακινητές.

Ο κ. Μπεχράκης έχει σαλπάρει επανειλημμένως με το πλοίο «Golfo Azzuro» της ισπανικής ΜΚΟ Open Arms, το οποίο σήμερα παραμένει μπλοκαρισμένο σε λιμάνι της Σικελίας. Εξηγεί στο «Βήμα» πώς ακριβώς λειτουργούν τα πλοία αυτά: «Εχουν χορηγούς – άλλος τούς αγοράζει ένα φουσκωτό, άλλος τούς νοικιάζει σκάφος με καπετάνιο για έξι μήνες… Το «Golfo Azzuro» συνήθως αγκυροβολούσε στη Μάλτα και όταν ετοιμάζονταν τα έγγραφα για τον απόπλου σάλπαρε για την αποστολή έρευνας και διάσωσης. Πήγαινε στα 20-25 μίλια από τις ακτές της Λιβύης και περιπολούσε σε αυτό το όριο».

Το «Golfo Azzuro» ήταν πρώην ψαράδικο που το μετέτρεψαν σε πλοίο έρευνας και διάσωσης. «Η κυριότερη μετατροπή ήταν ότι το αμπάρι έγινε νοσοκομείο. Το πλοίο χωρούσε γύρω στους 350-400 μετανάστες στοιβαγμένους στο κατάστρωμα και, μόλις γέμιζε, αναζητούσε ένα λιμάνι για να τους αποβιβάσει». Πώς τους εντόπιζε; «Είχε ραντάρ και όταν έπιανε ένα στίγμα που έμοιαζε με βάρκα με πρόσφυγες έστελνε τα φουσκωτά του να τους περιμαζέψουν οποιαδήποτε ώρα της ημέρας – συνήθως προς την κατεύθυνση της Λιβύης, ως και 15 μίλια από τις ακτές – και εν τω μεταξύ το «Golfo Azzuro» ακολουθούσε, με πιο αργό ρυθμό, προς το ίδιο σημείο. Το στίγμα μπορεί να ήταν ένα λυβικό ψαροκάικο αλλά μπορεί να ήταν και ένα φουσκωτό 30 ατόμων φορτωμένο με 100-150 άτομα. Τους μετέφεραν 10-10, 20-20 από το δικό τους φουσκωτό, που συχνά ήταν σε άθλια κατάσταση, γεμάτο νερό ή τρύπες, στα δικά μας φουσκωτά και τους πήγαιναν στο «Golfo Azzuro». Οταν γέμιζε το «Golfo Azzuro», ύστερα από περίπου τρεις διασώσεις, αναζητούσε λιμάνι για να τους αποβιβάσει».

Οι Ιταλοί κυρίως αλλά και άλλοι στην Ευρώπη άρχισαν να κατηγορούν τις ΜΚΟ που λειτουργούσαν τα πλοία αυτά για συνεργασία με τους διακινητές. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα τελευταίως έχουν συλληφθεί μέλη ΜΚΟ με την κατηγορία της διακίνησης – στα τέλη Αυγούστου συνελήφθη στη Μυτιλήνη η 23χρονη Σύρα Σάρα Μαρντίνι μαζί άλλα 29 μέλη ΜΚΟ με την κατηγορία της παράνομης διακίνησης μεταναστών (η Σάρα και η αδελφή της Γιούσρα είναι οι σύρες πρωταθλήτριες κολύμβησης που είχαν γίνει γνωστές παγκοσμίως όταν κολύμπησαν για ώρες ρυμουλκώντας μια βάρκα με 18 άλλους πρόσφυγες από την Τουρκία ως τη Λέσβο το 2015).

Οταν άρχισε να εφαρμόζεται η συμφωνία που υπέγραψε η ΕΕ με τη Λιβύη, η λιβυκή ακτοφυλακή πήρε το «πάνω χέρι» στη δίοδο της Κεντρικής Μεσογείου. «Η Λιβύη άρχισε να στέλνει μεγάλα σκάφη της ακτοφυλακής για να σταματούν τα πλοία των ΜΚΟ» συνεχίζει ο κ. Μπεχράκης. «Σε μια περίπτωση ήμουν κι εγώ πάνω στο «Golfo Azzuro» όταν ένα σκάφος της λιβυκής ακτοφυλακής άρχισε να κάνει μανούβρες δίπλα μας και μας διέταξε να πάμε στη Λιβύη. Τελικά μας άφησαν».

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει αυτές τις μέρες με το «Aquarius», το πλήρωμα του οποίου περιγράφει στον γαλλικό Τύπο τις παρενοχλήσεις που υφίσταται από τη λιβυκή ακτοφυλακή.

Οι ιταλοί εισαγγελείς

«Μετά και οι Ιταλοί μάς δυσκόλευαν» προσθέτει ο κ. Μπεχράκης. «Υπήρχε ένας εισαγγελέας στη Σικελία ο οποίος ήταν πεπεισμένος ότι οι ΜΚΟ βοηθούσαν τους διακινητές. Μας απέκλεισε σε ένα λιμάνι για κάποιον γελοίο λόγο – ότι δεν είχαμε κάποιο φάρμακο, ενώ μπορούσαμε να κάνουμε ακόμα και εγχειρίσεις στο πλοίο! Ανέβηκαν οι μυστικές υπηρεσίες και ζητούσαν να δουν τις φωτογραφίες μου, ήρθε και η Frontex. Τους είπα ότι έπρεπε να πάνε μέσω εισαγγελέα για να τους τις δείξω. Οι ιταλοί εισαγγελείς πίστευαν ότι οι ΜΚΟ λειτουργούσαν σαν κίνητρο: αν δεν περιπολούσαν στην Κεντρική Μεσόγειο, δεν θα ξεκινούσαν οι μετανάστες το ταξίδι από τη Λιβύη για την Ιταλία γιατί θα πνίγονταν. Σταματούσαν τα πλοία των ΜΚΟ γιατί τα θεωρούσαν  «σκαλοπάτι» που διευκόλυνε αυτό το ταξίδι».

Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι από τότε που τα πλοία των ΜΚΟ έπαψαν να περιπολούν στην Κεντρική Μεσόγειο ο αριθμός όσων πνίγονται στη θάλασσα είναι αναλογικά μεγαλύτερος από το παρελθόν, αν και οι ροές είναι πολύ μικρότερες. Σύντομα όμως αναμένεται να πάψει να διεξάγει αποστολές έρευνας και διάσωσης και το «Aquarius»: ο Παναμάς, υπό την πίεση κυρίως της Ιταλίας, απειλεί να αποσύρει τη σημαία του από το πλοίο. Σε αυτή την περίπτωση και αν δεν βρει άλλη σημαία, το «Aquarius» θα είναι τελείως παράνομο, σαν τα πειρατικά πλοία.