Ενας ατέρμων κύκλος ζωής

Νουβέλα

Εκδόσεις Κίχλη

σελ. 80, τιμή 8,80 ευρώ

Η Γάτα στον κήπο εκπροσωπεί την πρώτη πεζογραφική εμφάνιση της Αλίκης Στελλάτου (γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974) και είναι μια πυκνά αρθρωμένη νουβέλα που βασίζεται εξ ολοκλήρου στην έννοια της επανάληψης. Παρά τις φανερά ποιητικές αποχρώσεις του βιβλίου της, η Στελλάτου δεν δουλεύει, για να ξεκινήσουμε από το γλωσσικό και το αφηγηματικό επίπεδο, με την επανάληψη του αριθμού των συλλαβών που δίνουν (ή μάλλον έδιναν) σε ένα ποίημα τον ρυθμό του, ούτε με την επανάληψη των στίχων που προμηθεύουν σε ένα τραγούδι το ρεφρέν του. Οι επαναλήψεις της Στελλάτου είναι επαναλήψεις λέξεων, φράσεων και ονομάτων που οδηγούν σε μια παραληρηματική σύνταξη απολύτως σύμφυτη με το συνειδησιακό χάος εντός του οποίου είναι αναγκασμένη να κινηθεί η κεντρική ηρωίδα. Πρόκειται ακριβέστερα, αν θέλουμε να εξετάσουμε και το θεματικό πεδίο, για μια σαφώς διχασμένη νέα γυναίκα (μπορεί να είναι η Μαρία αλλά και η Μάρθα) που αναζητεί εναγωνίως (και επί ματαίω) την προσωπικότητα και τον εαυτό της (η Μαρία μιλάει πάντοτε σε πρώτο πρόσωπο ενώ η Μάρθα διαλέγει το δεύτερο ενικό, το ρηματικό πρόσωπο του εσωτερικού μονολόγου, τυπογραφικά απεικονισμένο με πλαγιογράμματους χαρακτήρες).

Με τι είναι πιθανόν να εξισώνεται μια τέτοια αναζήτηση; Με τη σύγκρουση διαφορετικών επιπέδων της ύπαρξης, όπως εννοεί την επανάληψη ο Κίρκεγκορ; Με τον αναδιπλασιασμό των συνδυασμών της ύλης που ξαναγεννιούνται μέσα στον απεριόριστο χρόνο, όπως ξέρουμε την επανάληψη από τον Νίτσε; Με την παγίδευση σε μια αιώνια επανερχόμενη στιγμή, όπως συμβαίνει με το θέατρο επαναλήψεων του Μπέκετ; Ή μήπως, για να επιστρέψουμε στο γλωσσικό και στο αφηγηματικό επίπεδο, με ένα φραστικό σφυροκόπημα, ικανό να αγγίξει τα όρια του αφόρητου στον αγώνα του για να μας αφυπνίσει, όπως οργανώνει τον δικό του κόσμο της επανάληψης ο Τόμας Μπέρνχαρντ; Ο,τι κι αν ισχύει, λίγη σημασία διεκδικούν οι φιλοσοφικές ή οι λογοτεχνικές περγαμηνές (ακόμα και τα βιβλικά συμφραζόμενα, όπως προκύπτουν από τα ονόματα της Μαρίας και της Μάρθας) σε ένα κείμενο το οποίο έχει τη δύναμη να μετατρέψει το υπαρξιακό άγχος σε μόνιμη, απαραγνώριστη σταθερά του, συμπλέκοντας την επανάληψη με όλες σχεδόν τις ομόλογες σημασίες της: την αναδίπλωση, την αντιστροφή, την επαναστροφή και βεβαίως τον κύκλο.

Θα έλεγα ότι ο κύκλος πιο συγκεκριμένα αναλαμβάνει τον καθοριστικότερο ρόλο στη Γάτα στον κήπο. Κάθε δρώμενο αποκτά την όψη ενός προηγούμενου ενόσω κάθε επόμενο επεισόδιο έχει προαναγγελθεί, τόσο κατά τη μορφή όσο και κατά το περιεχόμενο, από ένα προηγούμενο. Πρόσωπα, αντικείμενα και ζώα κάνουν ξανά και ξανά την εμφάνισή τους στον ατέρμονο κύκλο ζωής της Μαρίας που είναι η Μάρθα και της Μάρθας που είναι η Μαρία, χωρίς καμία προοπτική διαφυγής ή εξόδου από τη σιδερένια του περίμετρο. Και το πιο ουσιαστικό εδώ είναι ίσως πως η συγγραφέας δεν επιζητεί να παίξει με τα σχήματα του λόγου ή με τα βιογραφικά (έτσι κι αλλιώς ελάχιστα) των πρωταγωνιστριών-αφηγητριών της. Το βιβλίο της δεν είναι προϊόν της παιγνιώδους λογοτεχνικής διάθεσης που διατρέχει (συχνά με σοβαρές καλλιτεχνικές προϋποθέσεις) τα δείγματα γραφής πολλών νέων συγγραφέων. Η Γάτα στον κήπο φιλοδοξεί να αποδειχθεί κάτι παραπάνω από έναν παρόμοιο περιορισμό: να γίνει με άλλα λόγια ένας καθρέφτης της αγωνίας που προκαλεί η καθημερινή αναμέτρηση με την απροσδιοριστία και την έλλειψη ταυτότητας σε έναν περίγυρο που μοιάζει τόσο αναξιόπιστος ώστε μπορεί να μην είναι καν πραγματικός (ενσωματώνοντας στην αναξιοπιστία του και την αναξιοπιστία του υποκειμένου το οποίο τον παρατηρεί). Μια σχεδόν βουβή δραματική συνθήκη αποτυπωμένη με τον πιο αντιρητορικό και συνάμα υποβλητικό τρόπο.