Κάποια βιβλία τα βρίσκουμε, και κάποια άλλα μας βρίσκουν – φέροντας τη γοητεία μιας μοιραίας συνάντησης. Το συναρπαστικό και ευαίσθητο «Icebreaker» (Chatto & Windus, 2017) του Horatio Clare ήταν μια τέτοια συνάντηση εφέτος το καλοκαίρι, στη βιβλιοθήκη φιλόξενου φιλικού σπιτιού.
Ο Oυαλός Horatio Clare, ραδιοφωνικός παραγωγός του BBC και βραβευμένος συγγραφέας της λεγόμενης ταξιδιωτικής δημοσιογραφίας, δέχεται την πρόσκληση της φινλαδικής κυβέρνησης να ταξιδέψει για δέκα μέρες με ένα από τα παγοθραυστικά της, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία. Ο Clare ακολουθεί ένα πλήρωμα από τραχείς και σιωπηλούς Φινλανδούς στον βορειότερο κόλπο της Βαλτικής ενώ το παγοθραυστικό σπάζει τον πάγο γύρω από τα εγκλωβισμένα πλοία ανοίγοντας δρόμο. Ο τρομερός ήχος του πάγου που σπάζει σ’ αυτές τις πράξεις «ευφορικού βανδαλισμού» είναι αλλόκοσμος και το φυσικό περιβάλλον απόκοσμο. Στις καμπίνες του πλοίου η τεστοστερόνη στο φουλ, και ο Clare κάνει διαλείμματα από την ανδρική συντροφικότητα για να μιλήσει για την αρχιτεκτονική του Ελσίνκι, τις κοινωνικές παροχές και το σύστημα δόμησης που επιτρέπει και στους οικονομικά ασθενέστερους μια πραγματικά αξιοπρεπή κατοικία. Αναφέρεται στην ιστορία της χώρας και στον Καρλ Γκούσταφ Έμιλ Μάνερχαϊμ, τον πατέρα της σύγχρονης Φινλανδίας, στον τόπο και στη γεωγραφία του, στη συνύπαρξη με τους αιώνιους πάγους και την ακραία φύση. Παρατηρεί τους συντρόφους του στο πλοίο και προσπαθεί να ψηλαφίσει το στωικό και αθόρυβο σθένος των Φινλανδών, αυτό το απροσδιόριστο πολιτισμικό χαρακτηριστικό που αποδίδεται με τη λέξη sisu. Μιλάει για τη θλίψη, τη μοναξιά, τον αλκοολισμό και τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών. Αφηγείται ιστορίες ανθρώπων από την πορεία της Φινλανδίας σε αυτά τα εκατό χρόνια, για τη Φινλανδία της επιχειρηματικότητας, της Nokia και των Angry Birds, για τη Φινλανδία του εκπαιδευτικού θαύματος, με το περίζηλο παγκοσμίως εκπαιδευτικό σύστημα και δίκτυο βιβλιοθηκών, για τη Φινλανδία της υποδειγματικής δημόσιας Υγείας, για τη Φινλανδία της ισότητας των φύλων, με ψήφο για τις γυναίκες από το 1906 και ποσοστό συμμετοχής των γυναικών στο κοινοβούλιο μεγαλύτερο του 41%.
Προσπαθεί να κατανοήσει τη φυσιογνωμία και τη λειτουργία της φινλανδικής κοινωνίας, τις ομοιότητες και τις διαφορές από τη βρετανική, αλλά παράλληλα δεν μπορεί, εκεί, σ’ αυτόν τον ιδιαίτερο τόπο, να μην αναρωτηθεί για τα μεγάλα ζητήματα, για την υπερθέρμανση του πλανήτη και για την κλιματική αλλαγή, για τους πάγους που λιώνουν, για την τρομακτική κατανάλωση 100 τόνων καυσίμων την ημέρα από ένα παγοθραυστικό, για την ανθρώπινη παρουσία μέσα στην ιστορία της Γης, για τον πάγο που δεν ελέγχεται, που προβάλλει παντού γύρω του ως ύπαρξη με δική της θέληση.
Όσοι τυχόν αναζητούσαν εξηγήσεις για την ακλόνητη στάση του Αλεξάντερ Στουμπ, του φινλανδού υπουργού Οικονομικών, που μπλόκαρε συχνά τις διαπραγματεύσεις για το ελληνικό χρέος στα Εurogroups του 2015, θα τις βρουν εδώ. Οι συγκρίσεις με την Ελλάδα είναι αναπόφευκτες και τυχόν επιχειρήματα του τύπου «τα φινλανδικά «θαύματα» οφείλονται στην απουσία των ακατανίκητων πειρασμών της μεσογειακής φύσης» είναι εντελώς επιφανειακά. Το ίδιο το βιβλίο είναι η απόδειξη. Ευφυής παραγγελία -επί της ουσίας- της φινλανδικής κυβέρνησης, έχει στην καρδιά του ένα καθαρόαιμο δοκίμιο (για τη φυσιογνωμία ενός λαού), καταφέρνει όμως να εξοικειώσει τον αναγνώστη με τη βιογραφία ενός έθνους μέσα από μια γοητευτική ανάγνωση, μεταξύ ταξιδιωτικού, χρονικού, ιστορίας, γεωγραφίας και προσωπικής αφήγησης. Και μου πέρασε απ’ το μυαλό, ενώ συμπληρώνονται σύντομα 200 χρόνια από τη δική μας εθνική ανεξαρτησία, αν θα σκεφτόταν ποτέ ελληνική κυβέρνηση να αναθέσει σε αλλοδαπό συγγραφέα τη φιλοτέχνηση του πορτρέτου της χώρας για το διεθνές κοινό, επιτρέποντάς του να δει και να γράψει με γνώση, κατανόηση αλλά και ειλικρίνεια για τα θετικά της στοιχεία αλλά και εκείνα που η ίδια η χώρα αποφεύγει να δει στον καθρέφτη. Είναι ένας βαθμός ενηλικίωσης μια τέτοια πρωτοβουλία, που έχω την εντύπωση ότι δεν θα προλάβουμε να τον φτάσουμε ως το 2021.
