Μάθημα γεωμετρίας

Η καλή μέρα είχε φανεί από το 2013. Οταν δηλαδή η κατοικία στο Συκάμινο Αττικής είχε βρεθεί στη βραχεία λίστα του βραβείου Mies van der Rohe, της σημαντικότερης διάκρισης εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Το κτίριο που αναδυόταν από το έδαφος και εισερχόταν ξανά με χάρη σε αυτό, κατάσπαρτο με χαμηλά φυτά στην οροφή του, είχε γίνει περίπου viral στους ιστοτόπους αρχιτεκτονικής και ντιζάιν αλλά και στα αντίστοιχα έντυπα. Το γραφείο ΤΑΝ ήταν στα στόματα όλων και η περιέργεια ήταν μεγάλη για τα επόμενα πονήματά του. Κανένας δεν απογοητεύθηκε από τη συνέχεια. Οπως από μια τραπεζοειδή κατοικία στην Καλλιτεχνούπολη και μια κυβιστική μονοκατοικία στην Κάτω Κηφισιά. Και, βεβαίως, από το σπίτι στην Κρήτη, το οποίο, όπως κι εκείνο στο Συκάμινο, σχεδιάστηκε με τους περιορισμούς που επιβάλλει μια στενόμακρη επιφάνεια δόμησης.

Στις παρυφές του Ηρακλείου, σε ένα οικόπεδο γωνιακό, επίμηκες και κάπως υπερυψωμένο, το οποίο έχει άπλετο άνοιγμα μπροστά του και θέα στο όρος Γιούχτα, οι ΤΑΝ κλήθηκαν να σχεδιάσουν την κατοικία μιας τετραμελούς οικογένειας. «Τη μέρα που πρωτοείδαμε το στενόμακρο αυτό οικόπεδο είχε πολύ έντονο ήλιο. Αντιληφθήκαμε ότι πρέπει να διαχειριστούμεμια κατ’ ανάγκη επιμήκη όψη που τη λούζει το φυσικό φως από την ανατολή έως τη δύση του. Ηρθε λοιπόν η ιδέα να τη σχεδιάσουμε ώστε να φαίνεται σαν να έχει καμπυλωθεί, σαν να έχει «πιεστεί» από τον ήλιο, και όχι ως μια επίπεδη, άκαμπτη επιφάνεια» σχολιάζει ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος των ΤΑΝ, ο οποίος σχεδίασε το κτίριο μαζί με τον Κώστα Μαύρο, με πολιτικό μηχανικό τον Αθανάσιο Κοντιζά και συνεργάτες αρχιτέκτονες τους Θάνο Μπαμπανέλο και Γρηγόρη Σταυριδάκη.

Το ανεπίχριστο σκυρόδεμα είναι το κυρίαρχο υλικό της κατασκευής, όπως άλλωστε και στα περισσότερα κτίρια των TΑΝ. Στην προκειμένη περίπτωση έχει χρησιμοποιηθεί για τον γλυπτικό υπερυψωμένο όγκο, για το γωνιακό υποστύλωμά του αλλά και για την ισόγειαβάσητου κτιρίου. O ξυλότυπος που δημιουργεί αυτή την εντύπωση δεν είναι παντού ο ίδιος. Στον μεν επιβλητικό όγκο έχουν χρησιμοποιηθεί μεγάλαμπετοφόρμ (επιφάνειες κόντρα πλακέ), ενώ στη βάση του κτιρίου και στα υποστυλώματα προτιμήθηκε οριζόντιος ξυλότυπος από σανίδες δέκα εκατοστών. Το κατά κανόνα γκρι ανεπίχριστο σκυρόδεμα έχει εδώ βαφτεί με απορροφητικό τρόπο που δεν αποκρύπτει την υφή της επιφάνειας του μπετόν, σε δύο αντιθετικές τονικότητες. Μια υπόλευκη απόχρωση για τη μεγάλη επιφάνεια και μια γήινη λαδί-γκρι για τη βάση, προκειμένου αυτή να έχει μεγαλύτερη συνάφεια με τον κήπο και τη φύτευσή του.

Οι χώροι του σπιτιού διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα. Στο ισόγειο, πίσω από μια αέρινη περίφραξη από συρματόσχοινα και αναρριχόμενα φυτά, βρίσκονται οι χώροι ύπνου. Στο ενδιάμεσο επίπεδο, ακριβώς κάτω από το υπερυψωμένο καμπύλο πρίσμα, βρίσκονται οι χώροι διημέρευσης, κοινώς το καθιστικό, η τραπεζαρία και η κουζίνα.

Από πάνω τους υπάρχει ένα επιπλέον μεγάλο υπνοδωμάτιο που λειτουργεί και ως ξενώνας. Είναι ένας ενιαίος χώροςκαι έχει στιςάκρες του δύο υπαίθριες περιοχές. Η μία αποκαλύπτεται στην όψη μέσα από την οπή που μοιάζει με φόρο τιμής στον εικαστικό Γκόρντον Μάτα Κλαρκ και λειτουργεί ως βεράντα. Η δεύτερη δεν είναι ορατή παρά μόνο μέσω μιας κατακόρυφης σχισμής. Εκεί βρίσκεται ένα υπαίθριο λουτρό, μια μικρή δεξαμενή όπου μπορείς να καθίσεις και να χαλαρώσεις.«Αυτό που είναι ιδιαίτερο στη λειτουργική συγκρότηση του εσωτερικού είναι ότι ο χώρος διημέρευσης βρίσκεται υπερυψωμένος, ανάμεσα στις δύο πιο ιδιωτικές περιοχές των χώρων ύπνου, την υποκείμενη και την υπερκείμενη στάθμη. Ετσι, αυτά τα δύο επίπεδα είναι πιο κλειστά, στιβαρά, προστατευμένα, ενώ το καθιστικό και ο χώρος φαγητού και προετοιμασίας του απολαμβάνουν τη θέα της κορυφής του Γιούχτα. Ταυτόχρονα όμως η κάτω στάθμη λειτουργεί ως βάση και ως υπαίθριο καθιστικό της επάνω, ενώ η πιο πάνω λειτουργεί ως στέγαστρο. Η διαπλοκή τους είναι λειτουργική, πληθωρική και εν τέλει πρωτότυπη» θα πει ο Ανδριανόπουλος.

Αυτή λοιπόν είναι άλλη μια εντυπωσιακή και ιδιαίτερα φωτογενής κατοικία του γραφείου ΤΑΝ. Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν υποψήφια για το ευρωπαϊκό βραβείο Mies van der Rohe 2017 και ότι απέσπασε έπαινο από τα αρχιτεκτονικά βραβεία Δομές 2018. Ενα σπίτι που προκαλεί δέος με τους επιβλητικούς όγκους και τις αιχμηρές γραμμές του, όπως δηλαδή και οι προηγούμενες δουλειές του γραφείου, χωρίς ωστόσο να αποτελεί η μία αντιγραφή της άλλης.

«Αυτό που συνδέει όλα τα έργα μας είναι ότι δεν υπάρχει κάποια προκαθορισμένη ιδέα για αυτά ή κάποιο ύφος που να προσπαθούμε να ακολουθήσουμε –μορφολογικό ή άλλο. Τα συνδέει ότι δεν τα ελέγχουμε απολύτως εμείς, αλλά αποτελούν απάντηση στο πεδίο τους. Κάθε έργο, ανεξάρτητα από την κλίμακά του, αποτελεί απάντηση σε έναν τόπο, σε ένα πρόγραμμα, σε λειτουργικές ανάγκες. Είναι αλήθεια ότι αυτή η απάντηση είναι διαμεσολαβημένη, είμαστε και εμείς στη μέση. Εκεί μπαίνει μια ίσως προσωπική εμμονή με την κατασκευή, με την ένταση που οφείλει να διαπερνά οτιδήποτε προσπαθούμε να ανυψώσουμε –προκειμένου να προστατευτούμε. Το «κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας» μπορεί να σηκωθεί άνευρα, βαρετά ή ακόμα και χυδαία, μπορεί όμως ίσως να σηκωθεί και με κάποιον στοιχειώδη σεβασμό στη γεωμετρία».

Και, παρεμπιπτόντως, πρόκειται για μια κατασκευή η οποία, σε αντίθεση με την αίσθηση που πρωτοδημιουργεί στον περαστικό ή στον ανυποψίαστο αναγνώστη, δεν ανήκει σε κάποιον κροίσο. Πρόκειται για μια συνήθη παρεξήγηση. Οπως εξηγεί ο Ανδριανόπουλος: «Οι κατοικίες μας δεν είναι κοστοβόρες, όχι τουλάχιστον περισσότερο από μια συνήθη επιμελημένη κατασκευή, γιατί το κυρίαρχο υλικό τους είναι το μπετόν,το σύνηθες δομικό υλικό. Επιπλέον, δεν χρησιμοποιούμε πολυτελείς επενδύσεις, ψευδοροφές ή τεχνολογικές υπερβολές, γιατί προσπαθούμε να κρατήσουμε τους χώρους λιτούς, ανεπιτήδευτους. Η κατοικία στα Μέγαρα ήταν, για παράδειγμα, ιδιαίτερα οικονομική. Εχει κατασκευαστεί ολόκληρη από ανεπίχριστο σκυρόδεμα, ακόμα και το δάπεδό της είναιβιομηχανικό μπετόν, το δάπεδο δηλαδή που βλέπει κανείς στα πρατήρια βενζίνης. Δέχομαι ότι μπορεί να φαίνονται ακριβές οι κατασκευές μας, αλλά νομίζω ότι αυτή η εντύπωση δημιουργείται λόγω του πολύ μεγάλου μελετητικού χρόνου που έχει επενδυθεί επάνω τους. Ολες απαιτούν μεγάλη έρευνα, πάρα πολλά σχέδια και προσεκτική επίβλεψη. Είναι λοιπόν ο χρόνος που έχουμε επενδύσει εμείς ως αρχιτέκτονες σε αυτές που τις κάνει να μοιάζουν διαφορετικέςκαι επομένως ακριβότερες του συνηθισμένου».

Το αρχιτεκτονικό γραφείοTenseArchitectureNetwork– TAN(στα ελληνικά Τεταμένης Αρχιτεκτονικής Νημίωση) ιδρύθηκε το 2004. Το αρκτικόλεξο ΤΑΝ προέρχεται από τη λέξη «τανύω» της αρχαίας ελληνικής που σημαίνει τείνω. Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕθνικόΜετσόβιοΠολυτεχνείο και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές Αρχιτεκτονικής και Αστικού Πολιτισμούστη Βαρκελώνη.Είναι επίκουρος καθηγητής στο ΕΜΠ με γνωστικό αντικείμενο «Αρχιτεκτονικές συνθέσεις και αστικός σχεδιασμός». Πολλά από τα κτίρια του γραφείουTANέχουν αποσπάσει βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς και έχουν προβληθεί μέσα από πληθώρα διεθνών δημοσιεύσεων.

Η κατοικία στο Συκάμινο Αττικής συμπεριελήφθη στη βραχεία λίστα του ευρωπαϊκού βραβείουMiesvanderRoheτο 2013. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες διακρίσεις στην αρχιτεκτονική που απονέμεται κάθε δύο χρόνια σε ευρωπαίο αρχιτέκτονα για μια υλοποιημένη μελέτη. Αλλη μία εντυπωσιακή κατοικία, στα Μέγαρα,προτάθηκε για το ίδιο βραβείο το 2015, ενώ κέρδισε το τρίτο βραβείο στον διαγωνισμό καλύτερης κατοικίας στην Ευρώπη του περιοδικού αρχιτεκτονικής και ντιζάιν«Häuser»το 2016. Πολλές είναι και οι διακρίσεις του γραφείου σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που αφορούν τον δημόσιο χώρο. Οπως για παράδειγμα το πρώτο βραβείο για τη μελέτη, αποκατάσταση και ανάδειξη των δυτικών νεωρίων του Ηρακλείου και του ευρύτερου περιβάλλοντα χώρου τους, καθώς και το πρώτο βραβείο για το αστικό πάρκο στο Καστράκι του Πειραιά. Πρόσφατα, το γραφείο ΤΑΝ αποκατέστησε την αίθουσα συναυλιών του Ωδείου Αθηνών,σε συνεργασία μετο Αtelier66.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 2 Σεπτεμβρίου 2018.