Ο πόλεμος Μακρόν – Ορμπαν για το μέλλον της Ευρώπης

Το τέλος του καλοκαιριού σηματοδοτεί την άτυπη έναρξη της προεκλογικής εκστρατείας για τις ευρωεκλογές. Αν και απέχουν οκτώμισι μήνες, δύο μέτωπα φαίνονται ήδη να σχηματίζονται: ένα φιλοευρωπαϊκό, μετριοπαθές και προοδευτικό γύρω από τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και ένα ευρωσκεπτικιστικό, λαϊκιστικό και ακραίο γύρω από τον ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν.

Ο Μακρόν πλήττεται εντός Γαλλίας από την αιφνίδια παραίτηση του υπουργού Οικολογίας Νικολά Ιλό την Τετάρτη, διαμαρτυρόμενου ότι δεν γίνονται όσα είχε υποσχεθεί ο πρόεδρος για το περιβάλλον. Κάθε λίγο ο γάλλος πρόεδρος αναμειγνύεται σε ένα σκάνδαλο, μεγαλύτερο (όπως η υπόθεση Αλεξάντρ Μπεναλά, που ξέσπασε στα μέσα Ιουλίου, όταν αποκαλύφθηκε βίντεο με τον επικεφαλής της ασφάλειάς του να ξυλοκοπά διαδηλωτή την Πρωτομαγιά) ή μικρότερο (όπως το σχόλιο που έκανε χαριτολογώντας την Τετάρτη ότι οι Γάλλοι είναι «Γαλάτες που αντιδρούν στην αλλαγή» αλλά που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από τη «θιγμένη» αντιπολίτευση).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όμως, ο Μακρόν αναδεικνύεται σε ισχυρό ηγέτη παρ’ όλο που τα σχέδιά του για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ δεν φαίνεται να προχωρούν. Η καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ είναι αποδυναμωμένη εντός Γερμανίας –όπου βάλλεται από την άνοδο της Ακροδεξιάς και τους τριγμούς που προκαλεί αυτό, ακόμη και εντός του κυβερνητικού της συνασπισμού –και δεν παίζει πια τον ηγετικό ρόλο που έπαιζε στην ΕΕ.

Ο Ορμπαν, αντίθετα, είναι πανίσχυρος στην Ουγγαρία, όπου εξελέγη πανηγυρικά για τρίτη συνεχόμενη θητεία τον Απρίλιο (κυβερνά από το 2010), ελέγχει σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσης και έχει συγκεντρώσει πολλές εξουσίες στα χέρια του, πλήττοντας την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και της Κεντρικής Τράπεζας. Αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο Ορμπαν είναι ισχυρός καθώς, με όχημα την πλήρη αντίθεσή του προς τους πρόσφυγες, έχει αναδειχθεί σε ηγέτη των ακροδεξιών και ξενοφοβικών που αυξάνουν όλο και περισσότερο τη δύναμή τους σε πολλά κράτη-μέλη. Επίσης, παραβαίνοντας τους κανόνες της ΕΕ για το Προσφυγικό και αγνοώντας τις προειδοποιήσεις των Βρυξελλών για τις παραβάσεις του, είναι «ήρωας» των ευρωσκεπτικιστών, των λαϊκιστών και των αντισυστημικών.

Ο Μακρόν, στο πλαίσιο της τριήμερης επίσκεψής του στη Δανία και στη Φινλανδία αυτή την εβδομάδα, συνεχίζοντας το τουρ των κρατών-μελών για να συζητήσει εν όψει των ευρωεκλογών τις μεταρρυθμίσεις που προτείνει για την περαιτέρω ενοποίηση της ΕΕ (αλλά που προς το παρόν δεν «περπατούν») καθώς και για τη μετανάστευση, που είναι το κορυφαίο πανευρωπαϊκό ζήτημα σήμερα, βρήκε την ευκαιρία να πλασαριστεί ως ο κύριος αντίπαλος του ακροδεξιού, ξενοφοβικού μπλοκ. Το έκανε ως απάντηση στις επικρίσεις που εξαπέλυσαν εναντίον του ο Ορμπαν και ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ιταλίας και ηγέτης της ξενοφοβικής Λέγκας Ματέο Σαλβίνι –«ο δάσκαλος και ο μαθητής» τους αποκάλεσε το Politico. Οι δυο τους, που συναντήθηκαν στο Μιλάνο την Τρίτη, δήλωσαν ότι θα συνεργαστούν πριν από τις ευρωεκλογές του 2019 για να αντιταχθούν στη φιλομεταναστευτική ομάδα κρατών των οποίων ηγείται ο γάλλος πρόεδρος και πλασαρίστηκαν ως ηγέτες του αντίπαλου μπλοκ κρατών. Τόσο σημαντική ήταν η συνάντηση με τον Ορμπαν, που ο Σαλβίνι διέκοψε τις διακοπές του για να παραστεί.

«Είναι σαφές ότι ενισχύεται η αντιπαλότητα ανάμεσα στους εθνικιστές και στους προοδευτικούς και δεν θα παραχωρήσω τίποτα στους εθνικιστές και σε εκείνους που υπερασπίζονται τον λόγο του μίσους» απάντησε ο Μακρόν. «Αν λοιπόν θέλησαν να με δουν ως τον κύριο αντίπαλό τους, έπραξαν σωστά».

Ο γάλλος πρόεδρος άδραξε την ευκαιρία τη Δευτέρα, στην ετήσια ομιλία του προς τους 250 πρεσβευτές της χώρας του, να μιλήσει ευρωπαϊκά ζητώντας από την ΕΕ να γίνει «πιο κυρίαρχη» και να πάψει «να βασίζεται στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της». Δεσμεύτηκε ότι στους επόμενους μήνες θα παρουσιάσει ένα σχέδιο για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας.

Ο Ορμπαν μιλάει ήδη προεκλογικά. «Η ΕΕ χρειάζεται μια νέα Επιτροπή και Ευρωκοινοβούλιο που θα προστατεύουν τα σύνορα και θα σταματούν τους μετανάστες» δήλωσε στο Μιλάνο. Ο «Monde» χαρακτήρισε τη συνάντηση Ορμπαν – Σαλβίνι «ιδρυτική στιγμή» του προεκλογικού αγώνα του μπλοκ τους για τις ευρωεκλογές.

Το κόμμα Φιντέζ του Ορμπαν και η Λέγκα του Σαλβίνι ανήκουν σε διαφορετικές ευρωομάδες: στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), μαζί με τη Χριστιανοδημοκρατική Ενωση της Μέρκελ, το πρώτο, στην Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας, μαζί με τον Εθνικό Συναγερμό (πρώην Εθνικό Μέτωπο) της Μαρίν Λεπέν, το δεύτερο. Οι δηλώσεις τους για κοινό προεκλογικό αγώνα προμηνύουν ανακατατάξεις μετεκλογικά στην ΕΕ.

Αν και το ΕΛΚ αποφεύγει να απαντά επισήμως στις προκλήσεις του Ορμπαν, εσωτερικά διεξάγεται μεγάλη συζήτηση για το αν πρέπει να συνεχίσει να έχει ως μέλος του το Φιντέζ. Η αποβολή του όμως θεωρείται απίθανη πριν από τις ευρωεκλογές γιατί ο Ορμπαν παρέχει στο ΕΛΚ το αντιμεταναστευτικό άλλοθι για τους σκληρούς προς τη μετανάστευση ψηφοφόρους του –με δεδομένο ότι τα θέματα της μετανάστευσης και της ταυτότητας αναδεικνύονται ως τα κορυφαία των ευρωεκλογών.

Το κόμμα La République En Marche! (LRM) του Μακρόν δεν είναι ενταγμένο σε κάποια ομάδα του Ευρωκοινοβουλίου. Ο γάλλος πρόεδρος πάει να διασπάσει άλλες ευρωομάδες (όπως διέσπασε τα γαλλικά κόμματα όταν ίδρυσε το κεντρώο LRM) και να φτιάξει τη δική του φιλοευρωπαϊκή, την οποία χαρακτηρίζει «προοδευτική» –γι’ αυτό τον συμφέρουν οι επιθέσεις των Ορμπαν και Σαλβίνι, που τον παρουσιάζουν ως ηγέτη του φιλομεταναστευτικού μπλοκ.

Ο Μακρόν θα συνεχίσει την περιοδεία του. Θα πάει στο Λουξεμβούργο την Παρασκευή, όπου θα συναντηθεί με τον εκεί πρωθυπουργό και τον βέλγο ομόλογό του, και την επομένη θα δεχθεί τη Μέρκελ στο Παρίσι. Στόχος όλων αυτών των συναντήσεων είναι να πείσει τους συμμάχους του ότι πρέπει να δράσουν γιατί οι ευρωεκλογές αυτές είναι κρίσιμες. Αφότου εξελέγη ο Μακρόν τον Μάιο του 2017, δίνοντας ελπίδα στους ευρωπαϊστές, ευρωσκεπτικιστικά κόμματα έχουν ανέβει στην εξουσία στην Ιταλία, στην Αυστρία και στην Τσεχία, ενώ η Ακροδεξιά αναμένεται να φέρει ιστορικό ποσοστό στις εκλογές στη Σουηδία την ερχόμενη Κυριακή και να σημειώσει άνοδο σε εκείνες που θα ακολουθήσουν στη Λετονία και στη Βαυαρία τον Οκτώβριο.

Σύμφωνα με τον «Monde», «η πραγματική στρατηγική του γάλλου προέδρου είναι να μετατρέψει τις ευρωεκλογές σε δημοψήφισμα υπέρ ή κατά της «ορμπανικής Ευρώπης»». Οι ευρωεκλογές όμως είναι και το πρώτο εκλογικό τεστ του Μακρόν μετά την εκλογή του στην προεδρία.

Αλλά και το δίδυμο Ορμπαν και Σαλβίνι –ο οποίος έρχεται πρώτος σε δημοσκοπήσεις στην Ιταλία, ξεπερνώντας τον κυβερνητικό του εταίρο, το Κίνημα 5 Αστέρων (M5S), και έχει στενές σχέσεις με τη Λεπέν και με την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) –προσπαθεί εντατικά να οικοδομήσει τις δικές του συμμαχίες.

«Ενας από τους λόγους που η ελληνική αριστερή επανάσταση κατά του κατεστημένου της ΕΕ απέτυχε το 2015 ήταν η έλλειψη συμμάχων. Οι λαϊκιστές της Δεξιάς έχουν διαφορετική στρατηγική. Εργάζονται εκ των έσω της ΕΕ σχηματίζοντας συμμαχίες» έγραψε ο Βόλφγκανγκ Μούνxαου στους «Financial Times». «Η φιλοδοξία τους είναι να καταλάβουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και να καταστρέψουν την ΕΕ από μέσα. Ο Σαλβίνι έχει το βλέμμα του στις ευρωεκλογές του Μαΐου και οι προοπτικές του είναι καλές. Είναι πιθανόν ότι η κύρια κεντροαριστερή και κεντροδεξιά ευρωομάδα θα σαρωθούν από δύο διεκδικητές. Ο ένας είναι μια νέα φιλοευρωπαϊκή ομάδα με επικεφαλής τον Εμανουέλ Μακρόν και ο άλλος μια ανάμεικτη ομάδα λαϊκιστών και εθνικιστών. Αυτή θα μπορούσε να καταλάβει το κεντροδεξιό ΕΛΚ ή να σχηματίσει ένα νέο ευρωπαϊκό κόμμα».

Το περιβάλλον του Ορμπαν δεν κρύβει τις προθέσεις του. Οι σύμβουλοί του παραδέχονται ότι «φιλοδοξεί να παίξει μεγαλύτερο ρόλο στην Ευρώπη» και ότι «επιθυμεί να αλλάξει το ΕΛΚ και, αν δεν τα καταφέρει, είναι πρόθυμος να δημιουργήσει μια νέα συμμαχία». Εξ ου οι πολυάριθμες αναφορές του στη χριστιανοδημοκρατία σε ομιλίες του εντός και, κυρίως, εκτός Ουγγαρίας, τις οποίες αναρτά στα αγγλικά στο Internet.

Οι ευρωεκλογές του 2019 είναι κρίσιμες. Και οι ανακατατάξεις που μπορεί να επιφέρουν στο Ευρωκοινοβούλιο και στην Ευρώπη, όπως να σπάσουν τα παραδοσιακά κόμματα και να αναδείξουν νέες συμμαχίες, θα καθορίσουν το μέλλον της ηπείρου.

n Η νέα Ευρωβουλή που θα προκύψει από τις εκλογές στις 23-26 Μαΐου 2019 θα έχει λιγότερα μέλη, 705 από 751 σήμερα, διότι θα έχει προηγηθεί η αποχώρηση της Βρετανίας, σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του Brexit.

n Ο θεσμός του «κορυφαίου υποψηφίου» (Spitzenkandidat), δηλαδή ενός κοινού πανευρωπαϊκού υποψηφίου που θα τεθεί επικεφαλής στα εθνικά ψηφοδέλτια κάθε ευρωομάδας, θεσμός που δοκιμάστηκε πρώτη φορά στις προηγούμενες ευρωεκλογές του 2014, θα εφαρμοστεί και σε αυτές. Ο «κορυφαίος υποψήφιος» της ευρωομάδας που θα έχει τις περισσότερες έδρες στη νέα Ευρωβουλή θα αναλάβει πρόεδρος της νέας Επιτροπής – ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ανέλαβε πρόεδρος της νυν Επιτροπής ως Spitzenkandidat του ΕΛΚ το 2014. Αν η διαδικασία λειτουργήσει ομαλά το 2019, ο θεσμός του «κορυφαίου υποψηφίου» θα εδραιωθεί.

n Το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε τον Φεβρουάριο ότι στηρίζει τη διαδικασία του «κορυφαίου υποψηφίου» και προειδοποίησε ότι θα απορρίψει κάθε υποψήφιο για πρόεδρο της Επιτροπής που δεν θα έχει οριστεί ως Spitzenkandidat πριν από τις ευρωεκλογές. Ομως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, διά στόματος του προέδρου Ντόναλντ Τουσκ, έσπευσε να δηλώσει ότι δεν μπορεί να εγγυηθεί εκ των προτέρων ότι θα προτείνει έναν από τους «κορυφαίους υποψηφίους» για διάδοχο του Γιούνκερ – η ανησυχία είναι μήπως η ομάδα των ευρωσκεπτικιστών κερδίσει τις ευρωεκλογές και οι ηγέτες των «27» αναγκαστούν να υποστηρίξουν τον δικό τους Spitzenkandidat για πρόεδρο της Επιτροπής.

n Η Ανγκελα Μέρκελ επιθυμεί για νέο πρόεδρο της Επιτροπής έναν Γερμανό, και μάλιστα προσφέρει ως «αντάλλαγμα» τη θέση του προέδρου της ΕΚΤ που θα διαδεχθεί τον Μάριο Ντράγκι. Ο Μακρόν όμως επιθυμεί να διαδεχθεί τον Γιούνκερ ένας Γάλλος.

n Ο νυν πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΡΡ ή ΕΛΚ) Μάνφρεντ Βέμπερ, ο γερμανός υπουργός Οικονομίας και Ενέργειας Πέτερ Αλτμάιερ και η γερμανίδα υπουργός Αμυνας Ούρσουλα φον ντερ Λέγεν είναι πιθανοί «κορυφαίοι υποψήφιοι» του ΕΛΚ ευνοούμενοι της Μέρκελ. Ο Μακρόν προωθεί την υποψηφιότητα του επικεφαλής διαπραγματευτή της ΕΕ για το Brexit Μισέλ Μπαρνιέ. Αλλοι πιθανοί «κορυφαίοι υποψήφιοι» του ΕΛΚ είναι η πρώην πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Εντα Κένι και ο πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας Αλεξάντερ Στάουμπ.

n Ως «κορυφαίοι υποψήφιοι» του Κόμματος των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών (S&D) ακούγονται τα ονόματα του επιτρόπου Οικονομικών Υποθέσεων Πιερ Μοσκοβισί, που είναι μεταξύ των εκλεκτών του Μακρόν, του νυν αντιπροέδρου της Επιτροπής και πρώην υπουργού Εξωτερικών της Ολλανδίας Φρανς Τίμερμανς, της ύπατης εκπροσώπου της Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ Φεντερίκα Μογκερίνι και της πρώην πρωθυπουργού της Δανίας Χέλε Τόρνινγκ-Σμιντ.

n Η Συμμαχία Φιλελευθέρων και Δημοκρατών (ALDE) του Γκι Φερχόφσταντ ελπίζει ότι το κόμμα La République En Marche! (LRM) του Μακρόν θα ενταχθεί σε αυτή. Το πιθανότερο όμως είναι ότι το LRM θα δημιουργήσει τη δική του ευρωομάδα, προσελκύοντας μέλη από το ΕΡΡ, τους S&D και την ALDE. Ενδεχομένως στην ομάδα του LRM να ενταχθούν οι Ισπανοί Ciudadanos, η Προοδευτική Σλοβακία και το ουγγρικό Κίνημα Μομέντουμ ενώ δεν αποκλείεται να πάει μαζί τους και το ιταλικό Δημοκρατικό Κόμμα καθώς ο ηγέτης του, Ματέο Ρέντσι, είναι στενός σύμμαχος του Μακρόν. Για να ιδρύσει μια νέα ευρωομάδα, το LRM χρειάζεται τουλάχιστον 25 ευρωβουλευτές (εύκολο να τους βρει) από τουλάχιστον επτά κράτη-μέλη (δυσκολότερο).