Σεισμικές δονήσεις στην Ορθοδοξία

«Τεκτονικό σεισμό υψηλής ισχύος» προκάλεσαν στους προκαθήμενους των Ορθοδόξων Εκκλησιών οι πληροφορίες και οι δηλώσεις για την παραχώρηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία, λίγες στιγμές μετά την ολοκλήρωση της συνάντησης που είχαν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος την Παρασκευή στο Φανάρι. Η αναχώρηση του κ. Κυρίλλου για τη Μόσχα, τρεισήμισι μόλις ώρες μετά την άφιξή του στην Κωνσταντινούπολη, ενέτεινε το κλίμα «φόβου και ανασφάλειας». Και οι δύο πλευρές, παρά το βαρύ κλίμα που κυριάρχησε κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, αποστέλλουν μηνύματα ενότητας. Ομως είναι σίγουρο ότι μόλις ξεκίνησε ένας εκκλησιαστικός πόλεμος. Η πρώτη μεγάλη μάχη δόθηκε και όλοι τώρα φοβούνται μήπως ελλοχεύει ακόμη και ο κίνδυνος ενός αδελφοκτόνου, πολυετούς και ασύμμετρου πολέμου.

Οι γεωστρατηγικές, πολιτικές, διπλωματικές και κοινωνικές παράμετροι που υπάρχουν στο εσωτερικό της Ουκρανίας και ταυτόχρονα οι εμπλοκές της Ρωσίας, των χωρών της Δύσης και των Ηνωμένων Πολιτειών και οι σφαίρες επιρροής που διαθέτουν ή θέλουν να δημιουργήσουν στην περιοχή ενισχύουν τις δυσοίωνες προβλέψεις.

Οι πρώτοι που δείχνουν να προσπαθούν να σταματήσουν τη συνέχιση του πολέμου είναι οι ιεράρχες του Πατριαρχείου Σερβίας. Ο Πατριάρχης των Σέρβων Ειρηναίος, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έδειχνε να «απογαλακτίζεται» από την επιρροή της Μόσχας, έσπευσε μερικά 24ωρα πριν από τη συνάντηση στο Φανάρι να στηρίξει τα επιχειρήματα του Πατριαρχείου Μόσχας: «Η τιμή και το αξίωμα της εκκλησιαστικής μητρότητος δεν παρέχει, εν τοσούτω, τη Εκκλησία μητρί το δικαίωμα του αψηφήσαι ή, πολλώ μάλλον, του αμφισβητήσαι τας ιστορικάς σχηματισθείσας αυτοκεφαλίας και δικαιοδοσίας» τονίζει σε επιστολή του προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ομως μέσα από την ανάγνωση της επιστολής όλοι αντιλαμβάνονται τα ζητήματα που γεννώνται και, για τον ίδιο τον Ειρηναίο, μπορεί να προκαλέσουν «σεισμικές παρενέργειες» και στην Εκκλησία της Σερβίας, καθώς υπάρχει πάντα και η επί πολλές δεκαετίες Εκκλησία των Σκοπίων που αποσχίστηκε από το Βελιγράδι και τα προβλήματα στο Μαυροβούνιο.

Επί αιώνες στο εσωτερικό των Ορθοδόξων υπάρχουν δύο ισχυροί πυλώνες. Οι ελληνόφωνοι και οι σλαβόφωνοι. Και το Πατριαρχείο Μόσχας διαθέτει πολλούς φίλους και συμμάχους που μπορεί να ρίξει στην «πρώτη γραμμή του πυρός». Οι λεγόμενοι «δορυφόροι» είναι σίγουρο ότι θα εκφράσουν τη στήριξή τους στα επιχειρήματα της Μόσχας. Αλλωστε, για τη μη συμμετοχή του στη Σύνοδο των Ορθοδόξων, που πραγματοποιήθηκε στο Κολυμπάρι της Κρήτης το 2016, ο Πατριάρχης Κύριλλος επικαλέστηκε την άρνηση του Αντιοχείας Ιωάννη να ταξιδέψει στην Κρήτη, του Γεωργίας Ηλία και του Βουλγαρίας Νεοφύτου που στήριζε τους Πατριάρχες Αντιοχείας και Γεωργίας. Και πολλοί εκτιμούν ότι δεν αποκλείεται σε λίγο χρονικό διάστημα να εμφανιστούν απειλές και «παράπλευρες απώλειες» στα παλαιστινιακά εδάφη και στην κυριαρχία των ελληνόφωνων κληρικών στην αγιοταφιτική αδελφότητα στα Ιεροσόλυμα και στη Βηθλεέμ.

Η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και τα πολιτικά και διπλωματικά ζητήματα που ακολούθησαν προκάλεσαν σφοδρές συγκρούσεις στο εσωτερικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η αρχή έγινε με την Εσθονία, που διεκδίκησε την αυτονομία της Εκκλησίας της όπως ίσχυε μέχρι την προσάρτησή της στην ΕΣΣΔ, την αποκατάσταση του μακαριστού Πατριάρχη Βουκουρεστίου Θεοκτίστου, που κατηγορήθηκε για σχέσεις με το καθεστώς και τον αοίδιμο Πατριάρχη Σόφιας Μάξιμο, του οποίου η εκλογή επιβλήθηκε από τον πανίσχυρο Τεοντόρ Ζίφκοφ. Η παρουσία και η συμμετοχή του Πατριαρχείου Μόσχας στην αντιμετώπιση των ζητημάτων ήταν καθοριστική. Και παρά τους κατά καιρούς λεονταρισμούς, τελικά το σκάφος της Εκκλησίας συνέχισε να πορεύεται αντιμετωπίζοντας τους κινδύνους από τους κλυδωνισμούς.

Το 2008, ο τότε πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων του «υπουργείου Εξωτερικών» του Πατριαρχείου Μόσχας, Μητροπολίτης Σμολένσκ Κύριλλος κατάφερε να σταματήσει τις τάσεις απόσχισης της Ουκρανίας από το… ωμοφόριο του μακαριστού πλέον Πατριάρχη Αλεξίου.

Στη συνέχεια όμως η εκλογή του στον πατριαρχικό θρόνο και η παράδοση της σκυτάλης στη νεαρότερη γενιά οδήγησαν σε μια σειρά λαθών: τις διαρκείς υποδείξεις προς την πλευρά του Φαναρίου, την αμφισβήτηση της οικουμενικότητας της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης – οι απειλές και οι προειδοποιήσεις για σχίσματα διαδεχόταν η μία την άλλη. Δύο διαφορετικές ομάδες έχουν αποσχιστεί τα τελευταία χρόνια από το Πατριαρχείο Μόσχας. Χιλιάδες κληρικοί, μοναχοί και εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί δεν αποδέχονται την πνευματική δικαιοδοσία του Πατριάρχη Μόσχας και διαθέτουν τους δικούς τους προκαθήμενους, οι οποίοι όμως δεν αναγνωρίζονται από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ενώ προβλήματα αντιμετωπίζει ακόμη και ο Αρχιεπίσκοπος Κιέβου Ονούφριος, καθώς οι ουκρανοί πιστοί αντιδρούν σε πολλές από τις κινήσεις της Μόσχας.