Βαρθολομαίος – Κύριλλος: Η μάχη στα μαρμαρένια αλώνια της εκκλησιαστικής διπλωματίας

Σε συνάντηση κορυφής της ψυχροπολεμικής περιόδου ομοιάζει η σημερινή που διεξάγεται στο Φανάρι μεταξύ του Αρχιεπισκόπου Κωνστινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου και του Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας κ. Κυρίλλου.

Οι δύο Προκαθήμενοι που έχουν διακριθεί μεταξύ άλλων στον τομέα της «εκκλησιαστικής διπλωματίας» καλούνται να λύσουν έναν γόρδιο δεσμό με πολιτικές, διπλωματικές και στρατιωτικές παραμέτρους για το οποίο ερίζουν επί 400 και πλέον έτη. Το Ουκρανικό και το ενδεχόμενο απονομής Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας αποτελεί το μεγαλύτερο και το σοβαρότερο διοικητικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία από την ημέρα κατάρρευσης των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού, στο λυκόφως της δεκαετίας του ’80 και την χαραυγή του ’90. Και θα βρεθούν στην κυριολεξία «απέναντι» δύο διαφορετικές ιστορικές «σχολές»: παράδοση έναντι ισχύος.

Οι κ.κ. Βαρθολομαίος και Κύριλλος έχουν δοκιμαστεί πολλές φορές, μεγάλωσαν και ανδρώθηκαν για τέτοιες δύσκολες καταστάσεις. Πνευματικά αναστήματα δύο εκ των κορυφαίων των κορυφαίων σε τέτοιους είδους δύσκολες καταστάσεις των αοιδίμων μητροπολιτών Χαλκηδόνος Μελίτωνα Χατζή και του Λένιγκραντ Νικοδήμου Ροτώβ έχουν μαθητεύσει και εκπαιδευτεί στις εποχές που κυριαρχούσαν ο Γκρομίνκο με τον Κίσινγκερ.

Ο 270ος Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και ο 16ος Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ρωσίας γνωρίζονται τουλάχιστον 50 χρόνια. Γεννημένοι την δεκαετία του ’40 έζησαν τα δύσκολα χρόνια των «τειχών» και φαίνεται ότι συναντήθηκαν για πρώτη φορά το 1968 στην Ουψάλα όταν εμφανίστηκαν στους διεθνείς διαλόγους του χριστιανισμού. Ο 22χρονος τότε Κύριλλος συνόδευε τον αρχηγό της Ρωσικής αποστολής Λένιγκραντ και Νοβογκορντ Νικόδημο. Ο σκιώδης ισχυρός άνδρας, του Πατριαρχείου Μόσχας ήταν ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε και οδήγησε το Πατριαρχείο Ρωσίας στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και σ εκείνο το ταξίδι εξελέγη μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής και λίγο αργότερα ορίστηκε και πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων, δηλαδή του «υπουργείου Εξωτερικών» της Ρωσίας.

Αυτός ο εκκλησιαστικός άνδρας ηγήθηκε της Ρωσικής ιεραποστολής στα Ιεροσόλυμα, στο διάλογο με τη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με τους Προτεστάντες, οργάνωσε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 τις ενορίες του Πατριαρχείου Μόσχας στη Δυτική Ευρώπη, την Αμερική ενώ κυριαρχούσε στις συναντήσεις των Ορθοδόξων με πρώτο και κυρίαρχο ζήτημα για την εποχή την σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της πρώτης μετά το Σχίσμα των Εκκλησιών. Η αιφνίδια κοίμηση του μετά από καρδιακή προσβολή ενώ επισκεπτόταν τον Σεπτέμβριο του 1978 το Βατικανό προκάλεσε σοκ στην ορθόδοξη κοινότητα καθώς είκοσι μόλις ημέρες αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή και ο νεοεκλεγείς Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Α’ του οποίου η θητεία διήρκεσε μόλις 33 ημέρες . Όμως σ΄ όλη του την πορεία από την Αγία Πετρούπολη, μέχρι το Μίνσκ, το Ναϊρόμπι, την Κωνσταντινούπολη, το Βατικανό και από τους Αγίους Τόπους μέχρι την Φιλλανδία εκπαίδευε διαρκώς τον μαθητή των μαθητών του, τον κατά κόσμον Βλαντίμιρ Μιχαήλοβιτς Γκουντιάγεφ. Τον σημερινό Πατριάρχη Μόσχας κ. Κύριλλο ο οποίος τον ακολουθούσε σε κάθε βήμα, σε κάθε ταξίδι και τον διαδέχθηκε και στο Τμήμα Εξωτερικών Υποθέσεων. Ο Νικόδημος εν μέσω Σοβιετικής κυριαρχίας οραματίστηκε ένα ισχυρό «υπουργείο Εξωτερικών» και ο κ. Κύριλλος το ανέδειξε και το ενίσχυσε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 όταν πλέον η Ρωσία δεν ήταν η ηγέτιδα του σιδηρούν παραπετάσματος. Και σήμερα πραγματοποιεί για μια ακόμη φορά ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη σαράντα σχεδόν χρόνια μετά από εκείνη την πρώτη του επίσκεψη στο Φανάρι όταν συνόδευε τον Πατριάρχη Μόσχας και πάσης Ρωσίας Ποιμένα.

Στο κατώφλι θα τον αναμένει ο Οικουμενικός Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίος το παιδί που μεγάλωσε δίπλα στον μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα Χατζή τον «γερόλυκο» της «εκκλησιαστικής διπλωματίας», που «όργωσε» όλη την υφήλιο εκπροσωπώντας το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τον ιεράρχη που μεταξύ άλλων οραματίστηκε την άρση των Αναθεμάτων ανάμεσα στην Ορθόδοξη και τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Τον μητροπολίτη που συνόδευσε τον αοίδημο Πατριάρχη Αθηναγόρα στο ταξίδι του στην Ιερουσαλήμ όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση με τον Πάπα Παύλο τον Στ΄, χίλια σχεδόν χρόνια μετά το Σχίσμα των Εκκλησιών, λίγο αργότερα την επίσκεψη στην Αγία Εδρα, προήδρευσε στην Α΄ Πανορθόδοξη Διάσκεψη που είχε ως στόχο της σύγκλησης της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου και κυριάρχησε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών έχοντας πάντα κοντά του τον κατά κόσμον Δημήτριο Αρχοντώνη ο οποίος σε ηλικία 28 χρόνων συνάντησε για πρώτη Ουψάλα τον κ. Κύριλλο.

Σαραντά ένα χρόνια πριν, τον Οκτώβριο του 1977, στο Φανάρι οι αοίδημοι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως Δημήτριος και Μόσχας Ποιμένας άφηναν να διασταυρώνουν τα «ξίφη» τους οι μητροπολίτες Χαλκηδόνος Μελίτωνας και Λένικγραντ Νικόδημος υπο το άγρυπνο βλέμμα των μαθητών τους των Μητροπολιτών Φιλαδελφείας Βαρθολομαίου και του Αρχιεπίσκοπου Βίμποργκ (βοηθός Επίσκοπος στο Λένιγκραντ) κ. Κυρίλλου.

Αυτοί οι νεαροί του τότε σήμερα πρέπει να λύσουν τον γόρδιο δεσμό του Ουκρανικού και οι προβλέψεις είναι δυσοίωνες. Οι πρώτες μάχες ξεκίνησαν και οι συνεργάτες τους έχουν ξεσπάσει με δηλώσεις τους και στην διαμάχη αυτή επιστρατεύουν όλους τις δυνάμεις που διαθέτουν τόσο στο εσωτερικό όσο και στις σχέσεις με τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες ασκώντας ακόμη και πιέσεις στους Πατριάρχες και τους Αρχιεπισκόπους.

Ο κ.κ. Βαρθολομαίος που μαζί με τον γηραιό Πατριάρχη Γεωργίας και τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας είναι οι μακροβιότεροι προκαθήμενοι των Ορθοδόξων Εκκλησιών έχει βιώσει και άλλες δύσκολες καταστάσεις. Μία σχεδόν πενταετία μετά την εκλογή του στο Πατριαρχικό Θρόνο έπρεπε να αντιμετωπίσει το Εσθονικό και την επανενργοποίηση της αυτονομίας της Εκκλησίας της χώρας κατά το πρότυπο του 1923 που καταργήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν οι Βαλτικές Δημοκρατίες προσαρτήθηκαν στη Σοβιετική Ενωση. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης έπραξε τα όσα όριζε η ιστορία. Για τον Πατριάρχη Αλέξιο όμως τον πρώτο εσθονικής καταγωγής κληρικό που εκλέχθηκε Πατριάρχης Μόσχας και πάσης Ρωσίας η κίνηση φάνταζε ως casus belli και διέκοψε το 1996 την μνημόνευση κ.κ. Βαρθολομαίου για σχεδόν τρείς μήνες ενώ δεν συμμετείχε και στους εορτασμούς της συμπλήρωσης 1000 χρόνων από τη συγγραφή της Αποκάλυψης του Ιωάννη στην Πάτμο.

Την ίδια ώρα ο κ. Κύριλλος έδινε την μάχη του από την Προεδρία της Επιτροπής Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων με τον τίτλο του Μητροπολίτη Σμολένσκ και δεν έκρυβε τον μεγάλο του φόβο: η Εσθονία είναι η απαρχή, η Ουκρανία έπεται, διαμήνυε σε όλους τους τόνους. Και όταν το 2008 ο Οικουμενικός Πατριάρχης έλαβε επιστολή από τον τότε πρόεδρο Γιουσένκο ο οποίος συγκρούονταν ανοιχτά με τον Βλάντιμιρ Πούτιν να επισκεφθεί το Κίεβο για την επέτειο 1020 χρόνων από το βάπτισμα των Ρως οι απειλές για Σχίσμα καταγραφόταν στην σχεδόν καθημερινή επικοινωνία του κ.κ. Βαρθολομαίου με τον Πατριάρχη Αλέξιο οι στενοί συνεργάτες του οποίου δήλωναν ότι αυτό το ταξίδι δεν πρέπει να πραγματοποιηθεί. Τελικά η επίσκεψη στο Κίεβο πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο με χιλιάδες Ουκρανούς στους δρόμους ν υποδέχονται τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Και τον Πατριάρχη Αλέξιο να καταφτάνει από την Μόσχα στην κυριολεξία την τελευταία στιγμή παρά τα σοβαρότατα προβλήματα υγείας του έχοντας στο πλευρό του τον εμπνευστή εκείνου του εσπευσμένου ταξιδιού το Μητροπολίτη Σμολένσκ κ. Κύριλλο. Και τον Οκτώβριο ο Πατριάρχης Αλέξιος συνοδευόμενος από τον κ. Κύριλλο επισκέφθηκε το Φανάρι το Ουκρανικό ξεπεράστηκε προσωρινά για χάρη της ενότητας. Ενώ ο Πατριάρχης Μόσχας και πάσης Ρωσίας Αλέξιος έφυγε από τον μάταιο τούτο κόσμο τον Δεκέμβριο της ίδιας χρόνιας αφήνοντας την σκυτάλη στον ρωσικής καταγωγής κ. Κύριλλο…

Ομως η ενότητα δοκιμάστηκε έκτοτε πολλές φορές και ο άρραφος χιτώνας της Εκκλησίας κινδύνευσε σοβαρά όταν ο κ. Κύριλλος δεν εμφανίστηκε τον Ιούνιο του 2016 στο Κολυμπάρι της Κρήτης όπου τελικά πραγματοποιήθηκε η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας μετά από προτετοιμασία πολλών δεκαετιών… Μερικούς μήνες αργότερα ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο άρχισε την διεκδίκηση της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της χώρας του. Και ο Πατριάρχης Κύριλλος σε μια κίνηση φιλίας άρχισε να καλεί με έμμεσο τρόπο τον Οικουμενικό Πατριάρχη να επισκεφθεί την Μόσχα. Και όταν ο διάδοχος του στην Επιτροπή Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Υποθέσεων Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ιλαρίωνας απέτυχε να πείσει τους Φαναριώτες Ιεράρχες ακόμη και για μια συνάντηση επί ουδετέρου εδάφους ο Πατριάρχης Μόσχας ζήτησε να βρεθεί σήμερα το πρωί στο Φανάρι έπειτα από 947 ημέρες διακοπής επίσημης δημόσιας επικοινωνίας με τον Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Μόσχας.