Το Facebook υπεύθυνο για ρατσιστικές επιθέσεις στη Γερμανία

Αν ρωτήσεις τους ντόπιους γιατί ένας νεαρός εκπαιδευόμενος πυροσβέστης που δεν ήταν ούτε επικίνδυνος ούτε πολιτικοποιημένος μπήκε στη σοφίτα ενός κτιρίου που στέγαζε πρόσφυγες και προσπάθησε να του βάλει φωτιά, θα σου απαντήσουν τα γνωστά: η Αλτενα, η πόλη όπου ζει στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία, πλήττεται από οικονομική κρίση και οι νέοι είναι απογοητευμένοι… Αν και πολλοί υποστήριξαν την απόφαση του δημάρχου να δεχθεί έναν επιπλέον αριθμό προσφύγων, άλλοι είχαν αντιρρήσεις… Τα περιθωριακά κόμματα είναι σε άνοδο στην περιοχή… Και άλλες παρόμοιες εξηγήσεις.

Αλλά συχνά θα αναφέρουν έναν ακόμη παράγοντα: το Facebook.

Ολοι στην Αλτενα έχουν δει αναρτήσεις στο Facebook που παρουσιάζουν τους πρόσφυγες ως απειλή –το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την πραγματικότητα στην πόλη. Πολλοί υποψιάζονταν ότι ο μαθητευόμενος πυροσβέστης Ντιρκ Ντενκχάους είχε απομονωθεί σε έναν εικονικό κόσμο τρόμου και οργής που τον οδήγησε στη βία. Την ίδια άποψη είχε και ο εισαγγελέας, με βάση στοιχεία από το τηλέφωνο του Ντενκχάους.

Η Αλτενα ενσαρκώνει ένα φαινόμενο που πολλοί επιστήμονες μέχρι σήμερα υποψιάζονταν αλλά μια μελέτη-ορόσημο έρχεται να αποδείξει: το Facebook κάνει ολόκληρες κοινότητες πιο επιρρεπείς στη ρατσιστική βία.

Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γουόρικ Κάρστεν Μίλερ και Κάρλο Σβαρτς, αμφότεροι Γερμανοί, εξέτασαν εξονυχιστικά κάθε μία από τις 3.335 επιθέσεις εναντίον προσφύγων που σημειώθηκαν την τελευταία διετία στη Γερμανία. Ενα πράγμα ξεχώρισε: στις πόλεις, όπως η Αλτενα, όπου η χρήση του Facebook ήταν συχνότερη από το συνηθισμένο, σημειώθηκαν περισσότερες επιθέσεις κατά προσφύγων. Αυτό ίσχυε για κάθε κωμόπολη ή μητρόπολη, εύπορη ή φτωχή, φιλελεύθερη ή ακροδεξιά.

Οπως εξήγησαν οι ερευνητές στους «New York Times», η άνοδος της βίας δεν σχετίζεται με τη γενικότερη χρήση του Internet από το κοινό ή τη μεταχείρισή του για την οργάνωση κινητοποιήσεων αλλά ειδικότερα με το Facebook.

Το Facebook εισήγαγε αυστηρότερους περιορισμούς για τον λόγο μίσους, όπως κατά των προσφύγων. Οι ειδικοί όμως πιστεύουν ότι ο συνδετικός κρίκος με την άσκηση βίας δεν προκύπτει μέσω του ανοιχτού λόγου μίσους αλλά μέσω πιο διακριτικών τρόπων με τους οποίους το Facebook και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαστρεβλώνουν την εικόνα που έχουν οι χρήστες για την πραγματικότητα.

Οι «New York Times» επισκέφθηκαν την Αλτενα και άλλες γερμανικές πόλεις σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσουν τη σύνδεση ανάμεσα στους αλγορίθμους του newsfeed του Facebook και τις επιθέσεις στον πραγματικό κόσμο, καθώς και τους διακριτικούς αλλά τελικά ισχυρούς τρόπους με τους οποίους το Facebook αναδιαμορφώνει τις κοινωνίες.

Οταν πρωτοέφθασαν οι πρόσφυγες στην Αλτενα, πολλοί ντόπιοι έγιναν εθελοντές για να τους βοηθήσουν. Οταν όμως η Ανέτε Βέσεμαν έστησε μια σελίδα στο Facebook για να βοηθήσει στην οργάνωση των εθελοντών, γέμισε από δηλητηριώδη ρατσιστικά σχόλια. Πολλά προέρχονταν από χρήστες εκτός Αλτενα αλλά με τον καιρό η οργή τους αποδείχθηκε μεταδοτική και τελικά κυριάρχησαν στη σελίδα.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, όλα αρχίζουν με τον αλγόριθμο που καθορίζει το newsfeed κάθε χρήστη του Facebook. Ο αλγόριθμος αυτός είναι δομημένος γύρω από έναν στόχο: να προωθεί περιεχόμενο που θα μεγιστοποιήσει την παραμονή κάθε χρήστη στο Facebook. Οι αναρτήσεις που τροφοδοτούν αρνητικά, πρωταρχικά συναισθήματα όπως η οργή ή ο φόβος τα πηγαίνουν καλύτερα και διαδίδονται περισσότερο.

Γι’ αυτό αναρτήσεις κατά των προσφύγων μοιάζουν ασυνήθιστα συχνές στο Facebook, ακόμη και σε μια πόλη που καλοδέχτηκε τους πρόσφυγες, όπως η Αλτενα. Ακόμη και αν μια χούφτα χρήστες εκφράσουν έντονα συναισθήματα κατά των προσφύγων, οι αναρτήσεις τους κυριαρχούν στα newsfeed των υπολοίπων και αυτό έχει συνέπειες για ολόκληρη την κοινωνία της Αλτενα.

Οι άνθρωποι συμμορφώνονται ενστικτωδώς με τις κοινωνικές νόρμες της κοινότητάς τους, οι οποίες λειτουργούν συνήθως σαν φρένο στην κακή συμπεριφορά. Το Facebook προκαλεί σύγχυση σε αυτή τη διαδικασία. Μας απομονώνει από τις μετριοπαθείς φωνές, μας διοχετεύει προς ομάδες ακραίας ιδεολογίας και, μέσω των αλγορίθμων του, προωθεί περιεχόμενο που εξάπτει τα πρωταρχικά μας συναισθήματα.

Ενας χρήστης του Facebook στην Αλτενα, για παράδειγμα, θα μπορούσε λογικά αλλά εσφαλμένα να συμπεράνει ότι οι συμπολίτες του είναι εχθρικοί προς τους πρόσφυγες. Εχοντας τη λανθασμένη εντύπωση ότι η κοινότητά του υποστηρίζει τη βία, θα μπορούσε να θεωρήσει ότι αν ο ίδιος περνούσε σε πράξεις βίας, δεν θα ήταν μόνος.

Ο δικηγόρος τού Ντενκχάους υποστήριξε στο δικαστήριο ότι ο πελάτης του δεν είχε επιδείξει εχθρική συμπεριφορά προς τους πρόσφυγες μέχρι την ημέρα που αποπειράθηκε να βάλει φωτιά στο κτίριο που τους φιλοξενούσε, χωρίς να προκαλέσει θύματα. Μόνο on line έσταζε μίσος. Η υπερασπιστική γραμμή ενισχύει την άποψη των ερευνητών του Γουόρικ ότι το Facebook τού παρείχε ένα κλειστό περιβάλλον με τις δικές του ηθικές αξίες.

Πέρυσι, ο δήμαρχος της Αλτενα δέχθηκε επίθεση με μαχαίρι από άνδρα που δήλωσε εξοργισμένος με την πολιτική του υπέρ των προσφύγων. Πριν από την επίθεση, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έβριθαν από οργισμένα σχόλια κατά του δημάρχου.

Στο Τρόινσταϊν, πόλη της Βαυαρίας, ο καλλιτέχνης Ρολφ Βάσερμαν είναι πολύ δραστήριος στο Facebook, όπου αναρτά συνεχώς φήμες, άρθρα γνώμης και ειδήσεις για εγκλήματα που διέπραξαν πρόσφυγες. Αν και καμία από τις αναρτήσεις του δεν συνιστά λόγο μίσους, όλες παρουσιάζουν μια Γερμανία πολιορκημένη από τους ξένους.

Η ακραία κοσμοθεωρία του Βάσερμαν ταιριάζει γάντι με τους αλγορίθμους του Facebook, που την αναπαράγουν κατά κόρον στα newsfeed άλλων χρηστών. Οταν οι λιγότερο συχνοί χρήστες επισκέπτονται το Facebook, βλέπουν έναν κόσμο διαμορφωμένο από «υπεραναρτητές» όπως ο Βάσερμαν και αποκομίζουν την εντύπωση ότι η κοινωνία είναι πιο εχθρική προς τους πρόσφυγες από όσο ισχύει στην πραγματικότητα.