Μονεμβασιά

«Κυρά Μονοβασιά μου, πέτρινο καράβι μου.
Χιλιάδες οι φλόκοι σου και τα πανιά σου.
Κι όλο ασάλευτη μένεις να με αρμενίζεις μες στην οικουμένη».

Ετσι όπως ακριβώς την περιγράφει ο Γιάννης Ρίτσος τη βλέπεις μπροστά σου ενώ πλησιάζεις, είτε με το αυτοκίνητο είτε πεζός: Βραχώδης και ξερή, ακίνητη μέσα στη θάλασσα που τη ζώνει από παντού (με τη στεριά ένα πολύ στενό κομμάτι γης την ενώνει),αλλά και ταξιδεύτρα μέσα στους αιώνες και στους πολιτισμούς. Εκεί, πολύ κοντά στηνκεντρική πύλη που περνάς για να μπεις στον οικισμό, βρίσκεται και το σπίτι του ποιητή,ένα από τα σπίτια όπου έζησε, το οποίο όμως δεν είναι επισκέψιμο. Μπροστά του έχειτοποθετηθεί η προτομή του. Οι επισκέπτες την αναζητούν και φωτογραφίζονται μαζί της.

Η Μονεμβασιά, η βυζαντινή και ενετική καστροπολιτεία του Νομού Λακωνίας, κι ανδεν ταξιδεύει η ίδια, σε ταξιδεύειστο λαμπρό παρελθόν της. Και σε συγκινεί με τηναντοχή της στον χρόνο. Με την αρχοντιά που έχουν όχι μόνο τα κτίρια που υποδειγματικά αναστηλώθηκαν, αλλά ακόμη και τα ερείπιά της, στην Πάνω Πόλη, με την υπέροχηθέα στη θάλασσα, προς το Μυρτώο Πέλαγος. Σε συγκινεί με τα χορταριασμένα τείχητης που εξακολουθούν να υψώνονται πεισματικά πάνω από τα κύματα, επιμένοντας,όπως είχαν μάθει, να προστατεύουν μεγαλεία που έχουν εδώ και αιώνες παύσει.

Εκεί, πίσω από αυτά τα τείχη, βρήκαν φιλόξενη και ασφαλή αγκαλιά οι άνθρωποιαπό τις γύρω περιοχές. Ολοι εκείνοι που μαζεύτηκαν και έφτιαξαν τα σπίτια τους σεαυτό το βραχώδες… σχεδόν νησί με τη χαμηλή βλάστηση το ονόμασαν Μονεμβασιά:Επειδή είχε μία «μόνην έμβασιν», μία μόνη είσοδο. Η πόλη μεγάλωσε και έγινε πλούσια χάρη στις εμπορικές συναλλαγές της με την Ευρώπη. Απέκτησε φήμη ακόμη καιγια το κρασί της, την περίφημη Μαλβαζία (έτσι, Μαλβαζία, αποκαλούσαν και τη Μονεμβασιά οι Φράγκοι). Οι περισσότεροι επιδρομείς που την είχαν βάλει στο μάτι δενκατάφεραν να την καταλάβουν. Ούτε οι πειρατές, ούτε οι Νορμανδοί, ούτε οι Ιππότεςτης Μάλτας… Το 1464 περιήλθε στην ενετική κυριαρχία, το 1540 πέρασε στους Τούρκους, το 1690 επέστρεψε στους Ενετούς, ενώ οι Τούρκοι την ανακατέλαβαν το 1715.Η Μονεμβασιά είναι από τις πρώτες οχυρές πόλεις της Πελοποννήσου που ελευθερώνονται με την Επανάσταση, συγκεκριμένα στις 21 Ιουλίου 1821.

Σήμερα η Μονεμβασιά καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό να διατηρεί τον ιστορικό χαρακτήρα της, το μοναδικό χρώμα της. Σώθηκε επειδή, σε μια χώρα που συχνά δεν σέβεται το παρελθόν της, κάποιοι τη σεβάστηκαν και εφάρμοσαν τους νόμους. Μέσαστο κάστρο δεν κυκλοφορεί αυτοκίνητο, και αυτός είναι ένας ακόμη παράγοντας που
συνέβαλε στη σωτηρία του οικισμού.

Αν λοιπόν φτάσετε στην καστροπολιτεία με δικό σας όχημα, παρκάρετε (είναι έναθέμα αυτό) και ετοιμαστείτε για περπάτημα και για αρκετό ανήφορο: Περάστε την κεντρική πύλη, περπατήστε στο στενό δρομάκι με τα καλόγουστα μαγαζιά και τα εστιατόρια και κατευθυνθείτε προς τον ναό του Ελκόμενου Χριστού. Είναι η μητρόπολητης Μονεμβασιάς και χτίστηκε τον 6ο ή τον 7ο αιώνα. Τους αιώνες που ακολούθησανυπέστη διάφορες παρεμβάσεις. Το μαρμάρινο τέμπλο του είναι έργο του Τήνιου Γε-ωργίου Καπαριά και αντικατέστησε το παλαιότερο που ήταν ξύλινο.

Σημαντικότεροέκθεμα είναι η εικόνα του Ελκόμενου (14ος αιώνας), υψηλό δείγμα της ζωγραφικήςτου τέλους της εποχής των Παλαιολόγων που είχε κλαπεί το 1979. Μετά την εύρεσήτης φυλασσόταν στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, όμως από το 2011 επέστρεψε στονχώρο όπου ανήκε και εκτίθεται στο παρεκκλήσιο του Αγίου Ιωάννη. Απέναντι από τημητρόπολη θα δείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το κτίριο που το στεγάζει ήταν επίΤουρκοκρατίας τζαμί, ενώ αργότερα λειτούργησε ως φυλακή αλλά και ως καφενείο.

Συνεχίζοντας τη βόλτα σας, η πετρόκτιστη οικία της Ρεβέκκας Μαστραποστόλη αποτελεί έξοχο δείγμα βυζαντινού σπιτιού και θεωρείται ένα από τα πιο χαρακτηριστικάκτίσματα του οικισμού. Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα (σε ένα από τα ανηφορικά καλντερίμια που οδηγούν από την Κάτω Πόλη στην Ανω Πόλη) είναι γνωστή και ως Πα-ναγία Κρητικιά γιατί στα σπίτια γύρω της είχαν εγκατασταθεί, τον 17ο αιώνα, πρό-σφυγες που είχαν έρθει από τη μεγαλόνησο. Το επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο τηςχρονολογείται στον 16ο αιώνα. Στην άκρη της Κάτω Πόλης, μπροστά στη θάλασσα,στέκεται η Παναγία Χρυσαφίτισσα (17ος αιώνας). Δίπλα της βρίσκεται συγκρότημαμοναστηριακών κελιών που λειτουργεί και ως ξενώνας. Σε αυτό το κτίριο γεννήθηκεο Ρίτσος – λίγο προτού η οικογένειά του μετακομίσει στο σπίτι που έχει τοποθετηθεί τώρα η προτομή του.

Κάθε στενό, κάθε γωνία, κάθε άνοιγμα προς τη θάλασσα έχει και κάτι να σας προσφέρει. Μην παραλείψετε και μια επίσκεψη στο Πορτέλο, τη μικρή πύλη που βγάζει στη θάλασσα• η διαδρομή από την πλατεία του Ελκόμενου ως εκεί είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Το ίδιο, βεβαίως, και η πιο κουραστική διαδρομή προς τον έρημο σήμερα οικισμό της Ανω Πόλης. Είναι ανηφορική και προσέξτε γιατί γλιστράει πολύ. Η ακρόπολη στην κορυφή του βράχου είναι ένα τετράγωνο οχυρό με τέσσερις πύργους.

Ενετοί και Τούρκοι έχουν κάνει προσθήκες και παρεμβάσεις στα κτίσματά του. Στον χώρο δεσπόζει, χτισμένος στην άκρη ενός βράχου πάνω από τη θάλασσα, ο βυζαντινός ναός της Παναγίας Οδηγήτριας που μετά την Επανάσταση του 1821 ονομάστηκε Αγία Σοφία. Είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές εκκλησίες της Πελοποννήσου. Χρονολογείται στο 1150 και κατά την Α’ Ενετοκρατία λειτουργούσε ως καθολική εκκλησία (Nostra Donna in Castello). Κατά την περίοδο της Α’ Τουρκοκρατίας έγινε τζαμί (το μιχράμπ που προστέθηκε τότε διασώζεται ακόμη), ενώ όταν η Μονεμβασιά πέρασε ξανά στα χέρια των Ενετών έγινε πάλι καθολικός ναός αφιερωμένος στη Madonna del Carmine.

Οι Τούρκοι τον έκαναν ξανά τζαμί και μετά την Επανάσταση του 1821, που επιστράφηκε στηνορθόδοξη χριστιανική λατρεία, αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού καθώς θεωρήθηκεαντίγραφο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Στο εσωτερικό του ναού έχουν διασωθεί εξαιρετικές τοιχογραφίες που έγιναν περί τα τέλη του 12ου αιώνα.

Δεν είναι μεγάλη σε έκταση, είναι όμως τεράστια σε ενδιαφέρον. Γι’ αυτό η μικρή Μονεμβασιά προσφέρεται για πολύ περπάτημα. Το καλοκαίρι η ζέστη της, με τη μυρωδιά της θάλασσας να μπερδεύεται με τη μυρωδιά του ξερού χόρτου, προσθέτει στην εικόναένα χάδι τρυφερότητας. Είναι όμως κυρίως η εικόνα, η μοναδική για τον ελλαδικό χώροεικόνα, που εντυπωσιάζει: μια πετρόχτιστη καστροπολιτεία που μοιάζει να αναδύεταιαπό παραμύθι. Εχοντας γλιτώσει από όλους εκείνους που ήθελαν να την υποτάξουν, νατην καταστρέψουν, η Μονεμβασιά μάς προσφέρει σήμερα τη φινέτσα και την αρχοντιάτης. Ομορφαίνει τον κόσμο μας σαν ένα ακριβό «κόσμημα» φτιαγμένο από πωρόθιλο
(αυτή είναι η πέτρα που έχει χρησιμοποιηθεί στο χτίσιμό της) και φως. Μοναδική ψηφίδατης όμορφης αλλά και σπαρακτικής την ίδια στιγμή Ελλάδας, είναι μια μικρή πατρίδαπου (για να κλείσουμε όπως αρχίσαμε, με τους στίχους του επιφανέστερου τέκνου της),όπως ακριβώς η συγκινητική πατρίδα στη «Ρωμιοσύνη» του Ρίτσου, μας τυλίγει σε μιααγκαλιά που γλυκαίνει και πονάει την ίδια στιγμή. Γιατί:

«Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,
σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως».

Post-it

Για μπάνιο
Μπορείτε πάντα να βουτήξετε από τα βράχια στο Πορτέλο ή στην Κουρκούλα που μοιάζει με πισίνα. Στη Γέφυρα, τη νέα πόλη της Μονεμβασιάς, υπάρχει η παραλία Κάκαβος ή Βότσαλο με θέα προς το κάστρο. Το Πορί, τρία-τέσσερα χιλιόμετρα προς Βορρά, είναι αμμώδες. Αμπελάκια, Ξιφίας, Καστέλλα και Αγιος Φωκάς είναι μερικές ακόμα κοντινές παραλίες, αυτές προς τον Νότο.

Προς τον φάρο
Λίγο έξω από τα ανατολικά τείχη, ο φάρος της Μονεμβασιάς προσφέρεται για μια σύντομη βόλτα. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών για τη στερέωση και την αποκατάστασή του, το διατηρητέο μνημείο εγκαινιάστηκε τον περασμένο Μάιο. Ο φάρος της Μονεμβασιάς κατασκευάστηκε το 1896. Το ύψος του πύργου του είναι 7 μέτρα. Σε μία από τις αίθουσές του λειτουργεί μικρή έκθεση με θέμα το εν λόγω κτίσμα και γενικότερα το ελληνικό φαρικό δίκτυο.

Δύο εκδρομές
Βόρεια της Μονεμβασιάς, ο Γέρακας και το Κυπαρίσσι είναι δύο ενδιαφέροντες προορισμοί. Το γραφικό λιμάνι του πρώτου βρίσκεται πάνω σε μια λιμνοθάλασσα. Στα ουζερί και στις ταβέρνες του θα φάτε φρέσκο ψάρι. Από εκεί κατευθυνθείτε προς το γραφικό Κυπαρίσσι, με τα χτισμένα πάνω στη θάλασσα μικρά λευκά σπιτάκια του. Η διαδρομή έχει άγρια ομορφιά. Προσοχή στην οδήγηση!