Η «δεξαμενή σκέψης» που απέκτησε σε λίγα μόνο χρόνια διεθνή φήμη για τις μελέτες της έχει δημοσιεύσει τέσσερις έρευνες με τίτλο «Τι πιστεύουν οι Ελληνες». Δεν πρόκειται για δημοσκόπηση από τις πολλές που γνωρίζουμε ως τώρα. Προσπαθεί να εντοπίσει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μας με μεγάλο αριθμό ερωτημάτων (200!) σε 2.500 συμμετέχοντες, ειδικές τεχνικές και προσεγγίσεις, ώστε να προσφέρει στους ενδιαφερομένους –πολιτικούς, ερευνητές, κοινωνικούς εταίρους κ.λπ. –ένα όσο το δυνατόν πιο αξιόπιστο εργαλείο για την κατανόηση υπόγειων ρευμάτων που διαπερνούν την ελληνική κοινωνία.
Το «εργαλείο» αυτό δεν είναι μια φωτογραφία της στιγμής. Θα έλεγα ότι πρόκειται για μια πρωτόλεια προσπάθεια καταγραφής των στοιχείων ταυτότητας των Ελλήνων. Δεν εξάγει συμπεράσματα, αλλά δίνει τη δυνατότητα σε όσους επιθυμούν να ξύσουν λίγο την επιφάνεια των πραγμάτων. Και έτσι οι σχολιαστές των αποτελεσμάτων των ερευνών καταλήγουν στα δικά τους συμπεράσματα, που προφανώς επηρεάζονται από τις φιλοσοφικές, ιδεολογικές ή πολιτικές τους απόψεις. Ή ακόμη από την «ψευδαίσθηση της γνώσης» (knowledge illusion) και την «επιβεβαίωση της προκατάληψης» (confirmation bias), στις οποίες όλοι μας είμαστε υποκείμενοι. Θα προσπαθήσω λοιπόν με όλους αυτούς τους προσωπικούς περιορισμούς, επιλέγοντας εκείνα τα στοιχεία που κατά τη γνώμη μου είναι θεμελιώδη για τους Ελληνες, να «διαβάσω» το μέλλον ανατρέχοντας στο πρόσφατο παρελθόν.
Η νίκη των εταίρων στηρίχθηκε στα εξής:
1. Ασφάλεια. Η συμμαχία με το συντηρητικό κόμμα των ΑΝΕΛ και τη λεγόμενη «τρίτη συνιστώσα» της συντηρητικής παράταξης υπήρξε συστηματικά προετοιμασμένη από καιρό και συνεχίζει να υφίσταται. Η συμμαχία αυτή ενσωμάτωσε χαρακτηριστικά των συντηρητικών εταίρων στο πάνθεον της αριστερής ιδεολογίας. Οι σχέσεις με την Εκκλησία, με τους ενστόλους και με την οργή των πολιτών που επλήγησαν ή ταπεινώθηκαν από την πτώχευση και τη διαδικασία διάσωσης της χώρας που επεβλήθη από τους δανειστές, αλλά και η κόπωση από το μεταπολιτευτικό δίπολο, έδωσαν τη νίκη στη συμμαχία. Ας δούμε λοιπόν μερικές απαντήσεις της έρευνας της διαΝΕΟσις, που επιβεβαιώνουν όσα είπαμε. «Ποιους θεσμούς εμπιστεύεστε;». Οι απαντήσεις έφεραν στην πρώτη πεντάδα την οικογένεια (81%), τις Ενοπλες Δυνάμεις (44,8%), τη Δικαιοσύνη (29,8%), την Εκκλησία (27,7%), την Αστυνομία (25,9%). Θα έλεγε κανείς ότι το μέτωπο εκφράστηκε στις διαδοχικές κάλπες του 2015 και κράτησε τη συγκυβέρνηση στην εξουσία.
Σήμερα, αυτό το μέτωπο έχει σημαντικά αποδυναμωθεί στην κοινωνία.Η ανοχή στη δράση ομάδων ανατροπής, οι φωτογραφικές νομοθετικές ρυθμίσεις και η αύξηση της εγκληματικότητας –παρά τις σημαντικές επιτυχίες των διωκτικών αρχών στη δίωξη του οργανωμένου εγκλήματος –συνέβαλαν στην αύξηση του αισθήματος ανασφάλειας και στην υποψία για συναλλαγή με ομάδες.
2. Πατριωτισμός. Μια σειρά από εικόνες –συνύπαρξη κυβερνητικών βουλευτών με βουλευτές της ΧΑ σε εκδηλώσεις πατριωτισμού σε νησιά κ.ά. –και με αποκορύφωμα τους χειρισμούς για τη λύση των σχέσεων με τη FYROM χωρίς την ασφάλεια της εθνικής συναίνεσης. «Θα πρέπει η Ελλάδα να δεχθεί μια σύνθετη ονομασία που να περιλαμβάνει τον όρο «Μακεδονία;»». Οι απαντήσεις είναι 27,7% «Ναι» και 65,9% «Οχι». Η αγωνιώδης προσπάθεια των ΑΝΕΛ για διαφοροποίηση από την κυβέρνηση, στηρίζοντας την κυβέρνηση στην εξουσία, δεν υπήρξε πειστική. Αντίθετα, φαίνεται να λειτουργεί ως ενισχυτική της άποψης ότι η συγκυβέρνηση είναι ζήτημα «καρέκλας».
3. Μετανάστευση. Ενα ισχυρό χαρτί για μια αριστερή κυβέρνηση είναι ο ανθρωπισμός απέναντι στους μετανάστες. Η κακοδιαχείριση ή η μη χρήση των κοινοτικών κονδυλίων, οι σκηνές στη Μόρια, στα σύνορα στους Ευζώνους, στην πλατεία Βικτωρίας κ.λπ. ανέστρεψαν το αρχικό θετικό κλίμα για τους μετανάστες. Στο ερώτημα «Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για τους παράνομους μετανάστες στη χώρα μας», οι απαντήσεις είναι κατηγορηματικές: Το 77% απαντά «να φύγουν». Το 22% απαντά «να ενσωματωθούν». «Ο αριθμός των μεταναστών στη χώρα μας είναι υπερβολικά μεγάλος» το 90,3%. «Η παρουσία μεταναστών αυξάνει την εγκληματικότητα» το 72,1%, κ.λπ.
4. Ελληνική κρίση. Το κύμα των Αγανακτισμένων της πλατείας και η αγανάκτηση για τις κυβερνήσεις πριν από τη σημερινή, αλλά και η αγωνιώδης προσπάθεια για να επιβληθεί η άποψη «Τα μνημόνια έφεραν την κρίση», με τη στροφή της κυβέρνησης στον ρεαλισμό δίνουν σήμερα την εντύπωση ότι δεν ισχύουν πια. Τι λένε οι Ελληνες σήμερα; «Θεωρείτε ότι η κρίση οφείλεται στους ξένους ή σε δικές μας αδυναμίες;». Το 70,4% απαντά «κυρίως σε δικές μας αδυναμίες».
5. Παιδεία – εκπαίδευση. Χωρίς σχόλια για ένα θλιβερό στην εξέλιξή του διαχρονικά ζήτημα. «Ποιοι από τους παρακάτω τομείς έχουν χειροτερέψει τα τελευταία χρόνια;». Το 78,7% απάντησε «η Παιδεία». «Πόσο σημαντική θεωρείτε την Παιδεία – εκπαίδευση για την ανάπτυξη της χώρας;», 85,6%. «Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων;». «Ναι και μάλλον Ναι» απάντησε το 60,2%.
Ας περιοριστούμε λόγω χώρου σε αυτά τα ζητήματα. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι η διαφαινόμενη από τις δημοσκοπήσεις εκτίμησης ψήφου αποδρομή της συγκυβέρνησης έχει σταθερό υπόβαθρο σε βαθύτερες αιτίες. Και δύσκολα ανατρέπεται. Είμαι βέβαιος ότι η κυβέρνηση τα γνωρίζει όλα αυτά και θα κάνει ό,τι μπορεί για να τα ανατρέψει. Το ερώτημα είναι αν θα μπορέσει να διορθώσει την επικοινωνιακή της πολιτική. Γιατί επί της ουσίας λίγα πράγματα μπορεί να κάνει, μια και τώρα πια δεν βρίσκεται στον παρθένο χώρο της αυταπάτης αλλά στη σύγκρουση με την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι ξεροκέφαλη, όσο και η οικονομία. Ζώντας σε μια εποχή τεκτονικών αλλαγών, στις οποίες μια μικρή χώρα ελάχιστα μπορεί να επηρεάσει, όπου η παρουσία μας στο ευρώ εξαρτάται πλέον από τις συντηρητικές αγορές κρατικών ομολόγων, η συνέχιση της άσκησης της πολιτικής πόλωσης και εικόνων από την τραγωδία στο Μάτι είναι καταστροφική. Για τους νέους ιδίως, μια και η δική μου γενιά ό,τι καλό και κυρίως ό,τι κακό ήταν να κάνει το έκανε.
ΥΓ.: Οι εκτιμήσεις του κειμένου είναι προσωπικές και δεν δεσμεύουν τη διαΝΕΟσις.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
