Αναζητώντας τα κοσμικά «φαντάσματα»

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

σελ. 330, τιμή 14,40 ευρώ

Το βιβλίο αυτό γράφτηκε για τα τρισεκατομμύρια σωματίδια που κάθε δευτερόλεπτο διαπερνούν και το δικό μας σώμα και ολόκληρο το Σύμπαν χωρίς να αφήνουν ίχνη. Αρα κάτι πρέπει να ξέρουμε και γι’ αυτά. Εστω και μόνο γιατί σε λίγο, μετά τις κβαντικές θεραπείες και τις άλλες ανοησίες –που όμως κάνουν πλούσιους κάποιους -, περιμένω να βγει και κάποια άλλη (ιδέες δίνω τώρα) για «συμπαντικά νετρίνα» που θα φροντίζουν, ως καλλυντικό(;), σε χλιδάτους χώρους την ευεξία του σώματός μας.

Στα σοβαρά όμως, τα νετρίνα είναι ένα από τα πλέον καυτά θέματα στην έρευνα των στοιχειωδών σωματίων αλλά και της αστροφυσικής από την ανατολή του αιώνα που διανύουμε έως και σήμερα. Απόδειξη αυτού είναι και το ότι δαπανήθηκαν αρκετά δισεκατομμύρια ήδη για γιγάντιες συσκευές ανίχνευσης σε Ιαπωνία, Γερμανία, Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και για τα αντίστοιχα πειράματα· κάποια από αυτά είναι ακριβώς τώρα στην επικαιρότητα.

Ο Ray Jayawardhana (1971), συγγραφέας του βιβλίου, που διανθίζεται και με πολλές μικρές ενδιαφέρουσες παράλληλες ιστορίες, είναι καθηγητής Φυσικής και Αστρονομίας και κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο στον Καναδά. Γεννημένος στη Σρι Λάνκα, σπούδασε στα Πανεπιστήμια Γέιλ και Χάρβαρντ και σταδιοδρόμησε στη Βόρεια Αμερική. Το βιβλίο του είναι εφοδιασμένο και με γλωσσάρι, βιβλιογραφία και ευρετήριο ελληνικών και ξένων λέξεων που απαντώνται στο βιβλίο.

Αν ο υποψήφιος αναγνώστης αυτού του βιβλίου ψάξει για κάποιο ελάττωμα, αυτό που θα χτυπήσει στο μάτι του, στις πρώτες σελίδες, έχει σχέση με τον χρόνο συγγραφής, κάνοντας και τη βιβλιογραφία στο τέλος κάπως παρωχημένη. Γράφτηκε το 2012, αμέσως μετά την ανακοίνωση από το CERN ότι οι ερευνητές επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του πεδίου Higgs και της αντίστοιχης διαταραχής του –τη γνωρίζουμε περισσότερο ως «σωματίδιο Higgs». Αυτό είχε τη σημασία του και την επίδρασή του στη φυσική των νετρίνων. Διότι όλοι ξεκινούσαν από το λεγόμενο «καθιερωμένο πρότυπο» (standard model) λέγοντας ότι πλέον έχει επαληθευτεί και συμπληρώθηκε έως την τελευταία του ψηφίδα. Είναι αυτό που μαθαίνουμε ήδη από το Λύκειο. Με νετρόνια, πρωτόνια στον πυρήνα, ηλεκτρόνια να περιφέρονται γύρω του, μιόνια και ταυ σωματίδια και αντίστοιχα ηλεκτρονικό νετρίνο, μιονικό νετρίνο και νετρίνο ταυ, ενώ για κάθε είδος σωματιδίου υπάρχει και ένα αντισωματίδιο με ίδια μάζα, ίδιο σπιν και αντίθετο φορτίο. Και –αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ –όλα τα τα νετρίνα θεωρήθηκε ότι έχουν μηδενική μάζα. Από το 2012 έως σήμερα η έρευνα γύρω από τα νετρίνα έχει εντατικοποιηθεί. Το 2015 το Νομπέλ Φυσικής δόθηκε στους επιστήμονες που απέδειξαν ότι τα νετρίνα έχουν μάζα, έστω και απειροελάχιστη. Και έτσι άρχισαν οι αμφιβολίες ως προς την εγκυρότητα του «καθιερωμένου προτύπου». Και είναι στιγμές, μετά το 2012, που οι αμφιβολίες αυτές φούντωσαν.

Ι

σως και για να αντισταθμίσουν οι εκδότες αυτήν την… καθυστέρηση φάσης ως προς τις εξελίξεις, εφοδίασαν το βιβλίο και με ένα καλοδεχούμενο σε γενικές γραμμές επίμετρο (γραμμένο πάντως και αυτό αρκετά πριν από το τέλος του 2017) του καθηγητή Σταύρου Κατσανέβα, διευθυντή του Εργαστηρίου Αστροσωματιδιακής Φυσικής και Κοσμολογίας στο γνωστό CNRS της Γαλλίας. Ιδιαίτερα χρήσιμο και για την αναφορά του στους «Ανιχνευτές Νέστωρ», στον θαλάσσιο χώρο έξω από την Πύλο, και για το ότι η Ελλάδα για άλλη μια φορά αποδείχθηκε «λίγη» στο να κρατήσει και να εκμεταλλευτεί ένα δικό της επιστημονικό έργο.

Οπως αναφέρει ο συγγραφέας του βιβλίου: «Τα νετρίνα είναι από τους πιο δύσκολους περιζήτητους κοσμικούς αγγελιαφόρους λόγω των μυστικών που κρύβουν για τη φύση της ύλης, τις αστρικές εκρήξεις και τη δομή του ίδιου του Σύμπαντος».

Σήμερα γνωρίζουμε πλέον στα σίγουρα ότι τα νετρίνα έχουν μάζα και στη διάρκεια της διαδρομής τους μπορούν να μετασχηματίζονται από μιονικά σε ταυ. Αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμη την ακριβή μάζα τους και αν υπάρχει και ένα τέταρτο είδος, όπως κάποιοι ερευνητές επιμένουν, τα λεγόμενα «στείρα νετρίνα», με μάζα μεγαλύτερη από τα τρία άλλα και ακόμη λιγότερη αλληλεπίδραση με τον κόσμο γύρω τους. Ακριβώς αυτή τη στιγμή έχουν ξεκινήσει στη Γερμανία να «ζυγίσουν» τα νετρίνα για να βρουν τη μάζα τους και σε άλλα σημεία του κόσμου να ξεκαθαρίσουν τα σχετικά με τη… στειρότητα.