Ο φοίνικας
Εκδόσεις Πατάκη, 2018
σελ. 493, τιμή 19,90 ευρώ
Το καινούργιο βιβλίο του Χ. Α. Χωμενίδη καλύπτει την περίοδο 1860-1927 και στρέφεται γύρω από τα πρόσωπα του Αγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ, που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν, ερωτεύτηκαν και ανέπτυξαν κοινή καλλιτεχνική δράση κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου (θα πρέπει στο χρονικό του άνυσμα να υπολογίσουμε και το ιστορικό των οικογενειών τους). Δεν έχουμε ωστόσο να κάνουμε με βιογραφικό μυθιστόρημα, ούτε καν με ιστορικό. Από τον Σικελιανό ο συγγραφέας κρατάει τον δάσκαλο πατέρα, τις ανολοκλήρωτες νομικές σπουδές, τη συμμετοχή στη «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, τον γάμο με την Εύα εκτός Ελλάδος, τη θητεία του στον στρατό επί Βαλκανικών Πολέμων, τις σχέσεις με τον Παλαμά και την Κυβέλη και την εκρηκτική ποιητική προσωπικότητα. Από την Πάλμερ πάλι διατηρεί την πολυετή παραμονή στο Παρίσι, την τέχνη της στον αργαλειό και το μερίδιό της από τη μεγάλη οικογενειακή περιουσία που κατέληξε σε παταγώδη χρεοκοπία. Από το πλαίσιο της εποχής τέλος ο Χωμενίδης συγκρατεί τα γεγονότα και την ατμόσφαιρα του Διχασμού, το απέραντο αίσθημα ήττας μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το αθηναϊκό κλίμα του Μεσοπολέμου. Τίποτε από όλα αυτά όμως δεν λειτουργεί στην αφήγηση ως προσπάθεια συστηματικής αναπαράστασης της ιστορικής ή της βιογραφικής πραγματικότητας.
Εκείνο που ζητάει από τον Σικελιανό και την Πάλμερ ο Χωμενίδης είναι να του δώσουν μια βάση αντανάκλασης: να μετατραπούν σε μυθιστορηματικό απείκασμα των ιδεών που οδήγησαν στις Γιορτές των Δελφών. Και το απόσταγμα αυτών των ιδεών, που προκύπτει ολοζώντανο από τις σελίδες του Φοίνικα, είναι η συνύπαρξη του διονυσιακού (η έκσταση) και του απολλώνιου (η αρμονία) στοιχείου, η οποία θα κατορθώσει μέσω του δράματος (όταν η ποίηση καθοδηγεί τον χορό, τη μουσική και το τραγούδι) να βάλει φωτιά στις συνειδήσεις πέρα από έθνη και πολιτισμούς. Δεν μπορεί να μη σκεφτεί κανείς σε ένα τέτοιο πλαίσιο ότι η Εύα έδωσε στην αυτοβιογραφία της τον τίτλο Ιερός πανικός. Ο ιερός πανικός (ο Χωμενίδης το ξέρει και το δείχνει πολύ καλά) αγκαλιάζεται ανεμπόδιστα με τη σικελιανή ιδέα της συνεύρεσης των τεχνών και των επιστημών στον ομφαλό του κόσμου –συνεύρεση που οραματίζεται μια ριζική αναδιάταξη σε όλα τα επίπεδα.
Τι κι αν όλα όσα πίστεψαν ο Αγγελος και η Εύα έγιναν πολύ γρήγορα παρανάλωμα του πυρός; Ο Πάρης Κερκινός και η Ηβη Σπρίνγκφιλντ του Φοίνικα όχι μόνο διασώζουν την πίστη και το πάθος του οράματος αλλά και έχουν τη δυνατότητα ως ομοιώματα του βίου τους και του καιρού τους να κατευθύνουν το βλέμμα μας στο παρόν, επικαλούμενοι την προοπτική μιας νέας ελευθερίας: ελευθερία που μπορεί να σπάσει κάποτε τους περιορισμούς της εθνικής μας μοίρας (όπως τη βλέπουμε στα ιστορικά αδιέξοδα των χρόνων του Σικελιανού αλλά και όπως τη βιώνουμε στις ημέρες μας), επιτρέποντας να αναγεννηθούμε όπως ξαναγεννιέται ο φοίνικας από τις στάχτες του.
Δεν είμαι βέβαιος ότι ο Κερκινός και η Σπρίνγκφιλντ έπρεπε, προκειμένου να προβληθεί η σύζευξη του διονυσιακού και του απολλώνιου, να καταλήξουν σε έναν προτεταμένο πανσεξουαλισμό ή ότι ο Πάρης ήταν αναγκαίο να εμπλακεί σε ένα ατέλειωτο παιχνίδι με νόθους γόνους. Δεν ξέρω επίσης αν ο Κερκινός χρειαζόταν μια μακρά συγκατοίκηση με τους Αρβανίτες της Ελευσίνας για να συνταιριαστούν οι αρχαίες ρίζες της ιδεολογίας του με την αναζήτηση της λαϊκής αυθεντικότητας. Η αξία παρ’ όλα αυτά του Φοίνικα δεν μειώνεται: παραμένει ένα γεμάτο χυμούς, οραματικό μυθιστόρημα, ικανό να κηρύξει, για να το πω με σικελιανό τρόπο, μια «έφοδο ύψους» στον χθαμαλό περίγυρο που μας περισφίγγει καθημερινά.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
