Βραχυκύκλωμα

Φανταστείτε μια οικογενειακή φωτογραφία: ο πατέρας είναι απών, η μητέρα είναι εκεί, αλλά είναι μια άλλου τύπου μητέρα, «επιθυμητική», ο γιος είναι γκέι, η κόρη λεσβία και η άλλη κόρη τρανς. Μας ξενίζει αυτή τη φωτογραφία. Είναι όμως η οικογένεια που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στον κινηματογράφο, σε ταινίες του Λάνθιμου, του Αβρανά, του Σύλλα Τζουμέρκα, του Κούτρα, στα θεατρικά της Λένας Κιτσοπούλου ή του Δημήτρη Δημητριάδη, στη λογοτεχνία του Αύγουστου Κορτώ ή της Αντζελας Δημητρακάκη, για να αναφέρουμε μόνο κάποιους δημιουργούς.

Είναι μια οικογένεια-βραχυκύκλωμα, μια οικογένεια σε κρίση ή μια οικογένεια-κρίση που μας υποδεικνύει ότι όλες οι παραδεδεγμένες ιδέες και τα στερεότυπα που έχουμε για την «αγία ελληνική οικογένεια» αλλάζουν, καταρρέουν, τροποποιούνται. Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών δεν είναι άμοιρη για την αλλαγή αυτή. Αλλά οι αιτίες είναι βαθύτερα κοινωνικές, ιστορικές και πολιτικές. Ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στην Οξφόρδη, γράφει για αυτή τη νέου τύπου οικογένεια στο βιβλίο του «Κάτι τρέχει με την οικογένεια. Εθνος, πόθος και συγγένεια στην εποχή της κρίσης» (εκδόσεις Πατάκη).

Το βιβλίο είναι γραμμένο από την οπτική της κουίρ θεωρίας –και ίσως αυτό ενοχλήσει κάποιους, με τον τρόπο που ενόχλησε και το προηγούμενο βιβλίο του συγγραφέα, «Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η εποχή της σεξουαλικότητας». Αλλά ο Παπανικολάου χτίζει πολύ καλά την αφήγησή του πάνω σε ταινίες, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, συνεντεύξεις δημιουργών, κριτικές, δοκίμια. Ενας τεράστιος αριθμός κειμένων που προκαλεί έκπληξη ακόμα και στον πιο έμπειρο γνώστη της πραγματικότητας στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής δημιουργίας.

Ο Παπανικολάου «βάζει» στη συζήτηση απρόβλεπτα κείμενα, ξεκινώντας, ας πούμε, από την «αυτοβιογραφία» της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, κείμενα της Λούλας Αναγνωστάκη, αλλά τη μερίδα του λέοντος την έχει η παραγωγή των τελευταίων ετών. Ο συγγραφέας κινείται χωρίς καμία ενοχή από τη θεωρία στο βίωμα. Ο λόγος του γίνεται έτσι οικείος και δεν κάνει καμία προσπάθεια να κρύψει ότι είναι και αυτοβιογραφικός. Ο Παπανικολάου επιχειρεί ακόμα μια φορά να ταράξει τα νερά («αναταραχή αρχείου»), χωρίς να θέλει να τα πει όλα. Υπάρχει χώρος και για άλλες απόψεις. Το σίγουρο είναι όμως ότι η ελληνική οικογένεια είναι σε κρίση.