Η Σοσιαλδημοκρατία επιστρέφει… (ή μήπως αποχωρεί οριστικά;)

Τα μηνύματα από τον ευρωπαϊκό χώρο είναι εντελώς αντιφατικά. Από τη μια μεριά, υπάρχουν ενδείξεις για τη δυνητική επιστροφή των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στο πολιτικό προσκήνιο ως κυβερνητική δύναμη. Από την άλλη όμως, υπάρχουν και τάσεις προς την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση: την οριστική ίσως αποχώρηση της Σοσιαλδημοκρατίας όπως τη γνωρίζουμε από την πολιτική διαδικασία και την αντικατάστασή της από άλλα ενδεχομένως πολιτικά μορφώματα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, οι επόμενοι δέκα μήνες περίπου θα είναι κρίσιμοι. Θα προσδιορίσουν το μέλλον –τη σοσιαλδημοκρατική επιστροφή ή την ολική ενδεχομένως αποχώρησή της. Η στατική εικόνα αυτή τη στιγμή για τη Σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη είναι βεβαίως θλιβερή. Η συρρίκνωση της δύναμής της συνιστά ένα καθολικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο-τάση που ονομάστηκε pasokification από την εκλογική κατάρρευση του ΠαΣοΚ στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του 2010.

Μεταξύ 2000 (όταν κυριαρχούσε η Σοσιαλδημοκρατία) και 2018 η εκλογική δύναμη της Σοσιαλδημοκρατίας υποχώρησε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες με οριακές εξαιρέσεις. Στη Γερμανία το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα SPD κατέγραψε στις εκλογές του 2017 το χειρότερο αποτέλεσμα από το τέλος του πολέμου (20,5%) ενώ είκοσι χρόνια πριν, το 1998, κατείχε το 40%. Στη Γαλλία, στην Ολλανδία, στην Τσεχία τα σοσιαλιστικά κόμματα έφεραν μονοψήφια εκλογικά αποτελέσματα και βρίσκονται στο όριο, ιδιαίτερα στη Γαλλία, της πλήρους εξαφάνισης. Στην Ιταλία επίσης πρόσφατα το σοσιαλδημοκρατικό κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα (PD) κατέγραψε ένα εξαιρετικά χαμηλό εκλογικό αποτέλεσμα (18,7%) με συνέπεια η κυβέρνηση να περάσει στις λαϊκιστικές, ακροδεξιές, ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις (της Λέγκας και του Κινήματος 5 Αστέρων).

Η μάλλον σκοτεινή αυτή εικόνα επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο από τις εκτιμήσεις σύμφωνα με τις οποίες η πολιτική agenda στις ευρωπαϊκές χώρες έχει μετατοπισθεί δραστικά από τη (σοσιαλδημοκρατική) θεματολογία της ανακατανομής –ισότητας (παρά την αύξηση των ανισοτήτων) προς αυτήν της τάξης, της ασφάλειας, της ταυτότητας (identity politics) με τη μετανάστευση ως το κύριο θέμα. Μια agenda δηλαδή που κάθε άλλο παρά ευνοεί τις σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις. Μάλιστα οι D.A. Epp και En. Borghetto σε μια εξόχως ενδιαφέρουσα έρευνά τους («Economic Inequality and Legislative Agendas in Europe») διαπίστωσαν ότι η ενίσχυση των οικονομικών ανισοτήτων επιτρέπει στις οικονομικές elites να κρατούν έξω από την πολιτική agenda τα θέματα της ανακατανομής και ισότητας και να επιβάλουν ως κυρίαρχη την ταυτολογική agenda (βλέπε και «The ballot of the wallet», «The Economist», 22 Ιουλίου 2018).

Κάτω από τις ζοφερές αυτές συνθήκες πώς μπορεί κάποιος να μιλήσει για «επιστροφή της Σοσιαλδημοκρατίας»; Κι όμως υπάρχουν ορισμένες ισχυρές (αν και όχι επαρκείς) ευοίωνες περιπτώσεις-ενδείξεις. Πρώτα απ’ όλα η επιτυχία της σοσιαλιστικής κυβέρνησης συνασπισμού του Antonio Costa στην Πορτογαλία από το 2015. Η Πορτογαλία υπό τη σοσιαλιστική κυβέρνηση περιγράφεται ως η περίπτωση success story στην Ευρώπη με θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης (2,3% – 2018), συρρικνούμενη ανεργία (7,7%), έντονη επενδυτική δραστηριότητα.

Οπως διαπιστώνει πρόσφατη έρευνα της ΔιαΝΕΟσις, η επιτυχία της μεταμνημονιακής Πορτογαλίας οφείλεται στην εξωστρέφειά της. Με τον υπουργό Οικονομικών της Mario Senteno ήδη πρόεδρο του Eurogroup, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Πορτογαλίας θεωρείται καλό παράδειγμα για μίμηση από την υπόλοιπη Ευρώπη. Το δεύτερο σημαντικό ευοίωνο σημάδι για τη σοσιαλδημοκρατική ανάκαμψη έρχεται από την Ισπανία. Τον περασμένο Ιούνιο η κυβέρνηση της χώρας πέρασε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα με πρωθυπουργό τον 46ετή Pedro Sanchez (ύστερα από την ήττα στο Κοινοβούλιο της συντηρητικής κυβέρνησης). Μολονότι σε κατάσταση μειοψηφίας (έχει μόνο 84 βουλευτές σε σύνολο 350 και ως εκ τούτου αντιμετωπίζει προβλήματα στο Κοινοβούλιο), η κυβέρνηση Sanchez δείχνει να επιτυγχάνει προωθώντας μια πολιτική ανάπτυξης, αναδιανομής, προώθησης των γυναικών σε θέση εξουσίας, καθώς και μια καθαρή φιλοευρωπαϊκή στρατηγική. Ετσι το σοσιαλιστικό κόμμα (PSOE) ενισχύει αισθητά τις δυνάμεις του αποσπώντας υποστήριξη τόσο από τους Podemos (ριζοσπαστική Αριστερά) όσο και από τους Giudadanos (φιλελεύθερους). Εάν το «εγχείρημα Sanchez» πετύχει μέχρι τέλους τότε οι προοπτικές για τη Σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη βελτιώνονται αισθητά. Στα ευοίωνα σημάδια θα μπορούσε να συμπεριληφθεί και η ανακοπή του pasokification, με το (σοσιαλδημοκρατικό) Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ) να διεκδικεί να καταστεί πρωταγωνιστικός πόλος της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Και ακόμη ως μια ιδιαίτερη θετική περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί η εντυπωσιακή ισχυροποίηση του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας (φαίνεται ότι θα είναι η επόμενη κυβέρνηση λόγω και της αποσάθρωσης του Συντηρητικού Κόμματος λόγω κυρίως Brexit). Τέλος, δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι ο μέχρι τώρα πολιτικά-ιδεολογικά απροσδιόριστος γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν από «πρόεδρος των πλουσίων» έχει αρχίσει να κινείται περισσότερο προς μια σοσιαλδημοκρατική agenda σκανδιναβικού τύπου.

Παρά ταύτα, οι επόμενοι μήνες θα είναι ίσως καθοριστικοί για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας. Υπάρχουν ορισμένοι κρίσιμοι σταθμοί. Πρώτα απ’ όλα, οι εκλογές στη Σουηδία στις 9 Σεπτεμβρίου. Η ακροδεξιά απειλή στην παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατική αυτή χώρα είναι ισχυρή. Εάν το πρώτο, κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα περάσει στη δεύτερη και πολύ περισσότερο στην τρίτη θέση, με τους ακροδεξιούς «Σουηδούς Δημοκράτες» στη δεύτερη ή και ίσως στην πρώτη θέση, αυτό θα είναι ένα ισχυρό πλήγμα για τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Σοσιαλδημοκρατίας. Δεύτερον, οι εκλογές σε τρία κρατίδια της Γερμανίας το ερχόμενο φθινόπωρο στις οποίες η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) διεκδικεί να καταλάβει κυρίαρχη θέση.

Ο τρίτος ωστόσο και πλέον κρίσιμος σταθμός θα είναι οι ευρωεκλογές του Μαΐου 2019. Στις εκλογές αυτές οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις θα πρέπει με ένα ολοκληρωμένο προοδευτικό πρόγραμμα να καταλάβουν αν όχι την πρώτη, τουλάχιστον τη δεύτερη πανευρωπαϊκά θέση για να έχουν προοπτική. Και αυτό μπορούν να το πετύχουν ιδιαίτερα καθώς τα συντηρητικά, δεξιά κόμματα στην Ευρώπη από τη Γερμανία μέχρι την Ισπανία φαίνεται να διολισθαίνουν σε δεξιότερες στρατηγικές, δημιουργώντας έτσι ευρύτερο χώρο για τη Σοσιαλδημοκρατία…