Μια σταθερή πυξίδα για όλους μας

Ο καθηγητής Σταύρος Τσακυράκης υπήρξε υπόδειγμα ήθους, ακεραιότητας, δημόσιας στάσης. Το παράδειγμά του ασκούσε και θα ασκεί απροσμάχητη επιρροή σε συνομήλικους και νεότερους. Ακόμη κι αν τον γνώριζε κανείς λίγο, αυτό ήταν πολύ· το λίγο από εκείνον ήταν πάντα πολύ.

Διέθετε έναν πυρήνα αξιοπρέπειας, αρχών και αξιών αδιαπραγμάτευτο, ο οποίος έμεινε μάλιστα αλώβητος μέσα στον χρόνο.Και αυτό δεν είναι διόλου εύκολο: Οσο μεγαλώνουν οι άνθρωποι, τόσο περισσότερο κάμπτονται οι αντιστάσεις τους. Αρκετοί συμβιβάζονται, αλλοιώνονται, παραμορφώνονται. Μπαίνουν σε κάποιο «σύστημα», κάνουν μικροεκπτώσεις στην αρχή, μετά λίγο μεγαλύτερες και στη συνέχεια μπορεί και να παραδίδονται πλήρως στις «εκλεκτικές» φιλίες – εξαρτήσεις του «συστήματος». Ετσι, εξαρτώνται σταδιακά από τις βουλές των άλλων, άγονται και φέρονται σε μια ζωή που γίνεται ολοένα και λιγότερο δική τους· δεν είναι πλέον οι ίδιοι συγγραφείς του βιβλίου της ζωής τους. Για αρκετούς είναι δύσκολο να μη διολισθήσουν σε αυτή την κατάσταση απώλειας ελέγχου επί του βίου τους.

Οχι όμως για εκείνον: ο Τσακυράκης αντιστάθηκε γιατίήταν πραγματικά ξεχωριστός. Στάθηκε απρόσβλητος απέναντι σε αυτή τη φθορά. Μας έδειξε ότι, ναι, αυτό γίνεται στη ζωή, ότι υπάρχει κι αυτή η στάση ζωής. Διερωτάτο συχνά, εξάλλου, με περιπαικτική διάθεση: «Γιατί να είσαι πονηρός; Σε τι ωφελεί; Τι κερδίζεις;».

Και οι φοιτητές μας, τα παιδιά του, αναγνώριζαν αμέσως αυτή την πνευματική εντιμότητα και αγνότητα. Αλλωστε, εκείνους δύσκολα τους κοροϊδεύεις· ξέρουν να ξεχωρίζουν. Και έμειναν δίπλα του, κρατήθηκαν από εκείνον. Τον είχαν μέσα στην καρδιά τους και τους είχε μέσα στην καρδιά του. Επειθε με το παράδειγμά του. Δίδασκε ακόμη και με τη σιωπή του, το βλέμμα του, το μειδίαμά του. Μας έμαθε όλους να συνυπάρχουμε ακόμη κι αν διαφωνούμε έντονα μεταξύ μας. Πολιτισμένα και με μόνο όπλο τον λόγο, πάντα με ευπρέπεια. «Κοινότητα αξιών μας συνδέει» έλεγε και ξανάλεγε, ανεξάρτητα από πολιτικές καταβολές ή κομματική ένταξη. Και μας τόνιζε, επίσης, κάτι πιο σημαντικό: «Να κάνετε πράγματα που δίνουν νόημα στη ζωή σας, να μην την ευτελίζετε».

Δεν θα επαναλάβω εδώ τις μάχες που έδωσε ο Σταύρος Τσακυράκης για τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα δικαιώματα, την ελευθερία της έκφρασης, τις απόψεις του. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι οι μάχες αυτές δόθηκαν πάντα την κρίσιμη στιγμή που το σίδερο έκαιγε και πολλοί φοβούνταν να το ακουμπήσουν, όταν η μάχη ήταν ακόμη αμφίρροπη. Ηδη από τα πολύ νεανικά του χρόνια και την αντιδικτατορική του δράση η πυξίδα του έδειχνε σωστά. Και αυτή την ικανότητα της ευθυκρισίας και της τόλμης τη διατήρησε μέχρι τέλους στη δημόσια παρουσία του, ακόμη και αν στενοχώρησε ενίοτε παλαιούς συντρόφους του. Φιλτάτη γαρ η αλήθεια για εκείνον.

Τα παραδείγματα καίριας δημόσιας παρέμβασης, επί πέντε περίπου δεκαετίες, αμέτρητα· ενδεικτικά εδώ υπενθυμίζω μερικά από τα πιο πρόσφατα: Το 2003, μετά τη σύλληψη των μελών της 17Ν, θα πάρει θέση για τον χαρακτήρα των εγκλημάτων ως (μη) πολιτικών (εφημ. «Ελευθεροτυπία», 11.03.2003), αναδεικνύοντας τον ιστορικό-τελολογικό λόγο ύπαρξης των σχετικών συνταγματικών προβλέψεων περί πολιτικών εγκλημάτων, αλλά και το εσφαλμένο της διαδεδομένης αντίληψης ότι τα πολιτικά κίνητρα είναι εξ ορισμού μη ταπεινά.

Το 2006 θα ταχθεί υπέρ της αναθεώρησης της πρόβλεψης του άρθρου 16 Συντ. περί απαγόρευσης ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων (εφημ. «Ελευθεροτυπία», 27.12.2006), υπογραμμίζοντας τον εντελώς αναχρονιστικό χαρακτήρα της εν λόγω πρόβλεψης.

Και το 2015 θα επικρίνει την ευθεία πολιτική παρέμβαση της τότε προέδρου του ΑΠ, σε μια στιγμή που ο αντιμνημονιακός και αντιευρωπαϊκός λαϊκισμός κυριαρχούσαν στην πατρίδα μας. Για την τελευταία αυτή δημόσια παρέμβασή του θα τιμηθεί, μάλιστα, με μια μήνυση από την τότε πρόεδρο του ΑΠ, που δεν θα φτάσει όμως ποτέ στο ακροατήριο.

Με τις εκάστοτε δημόσιες παρεμβάσεις του μπορεί, ασφαλώς, κανείς και να διαφωνεί· δεν μπορεί, ωστόσο, να αμφισβητήσει ότι χαρακτηρίζονταν διαχρονικά από ανιδιοτέλεια και μια πηγαία αγωνία για την πορεία της κοινωνίας και της χώρας.

Αρκετές φορές, ομολογουμένως, η πολιτική του θέαση είχε και ουτοπικό χαρακτήρα· το γνώριζε κι ο ίδιος άλλωστε. Αλλά αυτή η ουτοπική διάθεση είχε βαθιές φιλοσοφικές ρίζες, αναγόμενη στους αγαπημένους του πολιτικούς φιλοσόφους, όπως ο Πλάτωνας, ο Ρολς και ο Ντουόρκιν. Φαίνεται ότι πίστευε και ο ίδιος βαθιά στην παραλλαγή μιας πλατωνικής ιδέας, όπως τη διατύπωσε ο Ντουόρκιν: εν τέλει η δικαιοσύνη, μολονότι απαιτεί θυσίες, δεν είναι θυσία για κανέναν, γιατί είναι συμφέρον όλων –ακόμη και εκείνων που σε αυτή την περίπτωση θα είχαν ένα μικρότερο μερίδιο των κοινών πόρων –να ζουν σε μια πιο δίκαιη κοινωνία. Και η ιδέα αυτή ακριβώς μιας δίκαιης κοινωνίας είχε κεντρικό ρόλο στην πολιτική σκέψη του Τσακυράκη.

Δίχως αμφιβολία, ο Σταύρος Τσακυράκης ήταν μια σταθερή πυξίδα για όλους μας. Μας έδειχνε και θα μας δείχνει, και στο μέλλον, τον σωστό προσανατολισμό. Συγκέντρωνε στο πρόσωπό του σπάνιες πνευματικές και ηθικές αρετές. Ηταν, όμως, συγχρόνως και ένας σπάνια προσγειωμένος, καλοσυνάτος άνθρωπος. Ενας γοητευτικός πανεπιστημιακός δάσκαλος και συνομιλητής, που έγινε μαγνήτης εκλεκτών ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής μας. Αξιώθηκε δε να ζήσει μια γεμάτη, όμορφη ζωή, πλάι σε μια εξαιρετική σύντροφο που τον συνόδευσε μέχρι το τελευταίο λεπτό της ζωής του. Μπορεί μεν να έφυγε πρόωρα, αλλά έφυγε γεμάτος, πλήρης. Εχοντας κερδίσει τη βαθιά αγάπη φίλων, γνωστών, μαθητών· μια αγάπη που του επεφύλαξε ένας χαρακτήρας αγαθός, ακέραιος, ασυμβίβαστος αλλά και μειλίχιος.