Εύα Πάλμερ – Σικελιανού: Η Αμερικανίδα που αναβίωσε την αρχαία Ελλάδα

Κάποιος σύγχρονός της την είχε περιγράψει ως τη μόνη αρχαία Ελληνίδα που γνώρισε. Η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού ήταν, μαζί με την Τζάκι Ωνάση, η διασημότερη Αμερικανίδα στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. Ηταν ηθοποιός, χορογράφος, συνθέτρια, υφάντρα, αναδημιουργός αρχαίων ενδυμάτων και γενικά αρχαίων μορφών, η γυναίκα πίσω από τις Δελφικές Γιορτές (αρχαίο δράμα και αθλητικοί αγώνες), μούσα, ανδρών και γυναικών, φιλελεύθερη, βαθιά αντικομφορμίστρια. Νομίζουμε ότι τη γνωρίζουμε, ίσως λόγω της διάσημης αυτοβιογραφίας της «Ιερός Πανικός» (πρωτότυπος τίτλος Upward Panic), που κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 1992 (από τον εκδοτικό οίκο Εξάντας) και εξαντλήθηκε. Ο «Ιερός Πανικός» δεν ήταν τελικά η αυτοβιογραφία της Εύας. Ηταν ουσιαστικά η βιογραφία της Δελφικής Ιδέας, η πορεία της ιδέας αυτής μέσα στον χρόνο, η ωρίμασή της και η πραγμάτωσή της, με τις Δελφικές Γιορτές του 1927 και του 1930. Νομίζω ότι τώρα θα γνωρίσουμε την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού μέσα από την πρώτη βιογραφία της, που είναι υπό έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Πρίνστον. Η συγγραφέας της βιογραφίας, η Αρτεμις Λεοντή, καθηγήτρια Ελληνικών Σπουδών και επικεφαλής του τμήματος Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, παρουσιάζει την ιστορία της Εύας Πάλμερ (1874-1952), βασισμένη σε νέο αρχειακό υλικό, ανέκδοτη αλληλογραφία και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό. Πρόκειται κυρίως για «cultural biography», από όπου βεβαίως δεν λείπει η πραγματική ζωή.

Πριν από μερικά χρόνια η Αρτεμις Λεοντή είχε δώσει μια διάλεξη στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, με θέμα «Οι εναλλακτικές αρχαιολογίες (the alternative archeologies) της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού». Ουσιαστικά προανήγγειλε τη βιογραφία της Εύας, αποκαλύπτοντας ότι «η πιο θεαματική παράστασή της ήταν η αναβίωση, στην καθημερινότητά της, της αρχαίας ελληνικής ζωής». Για περισσότερο από μισό αιώνα η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, όπως διαβάζουμε στην αναγγελία του εκδοτικού οίκου, «ντυνόταν με χειροποίητους ελληνικούς χιτώνες και σανδάλια, στοχεύοντας να δώσει στη σύγχρονη ζωή περισσότερη ελευθερία και να την κάνει πιο όμορφη, μέσα από τη δημιουργική εμπλοκή με τους αρχαίους». Αυτή ακριβώς ήταν «η εναλλακτική αρχαιολογία» της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, που η ίδια την έζησε, ακόμη κι αν ήταν μια ουτοπία.

Η διαδρομή της Εύας Πάλμερ από την Αμερική στην Ευρώπη δεν ήταν μοναδική στις αρχές του 20ού αιώνα. Δεκάδες ανήσυχοι Αμερικανοί, άνδρες και γυναίκες, παιδιά κυρίως εύπορων οικογενειών, έκαναν αυτό το ταξίδι, με βασικό προορισμό το Παρίσι. Η Εύα γνώρισε στο Παρίσι δύο ανθρώπους σαν και αυτήν, τον συμπατριώτη της και συνομήλικό της Ρέιμοντ Ντάνκαν, αδελφό της χορεύτριας –χορευτής και ο ίδιος, αλλά και ποιητής και φιλόσοφος -, και τη γυναίκα του, Πηνελόπη Σικελιανού, αδελφή του ποιητή. Μαζί τους ήρθε στην Ελλάδα. Γνώρισε τον Αγγελο Σικελιανό μέσω της αδελφής του. Παντρεύτηκαν το 1907 και το 1909 απέκτησαν τον γιο τους Γλαύκο. Ακολούθησε η περιπέτεια της «ελληνικής ζωής», από τους πρόποδες του Υμηττού, στους Δελφούς και στη Λευκάδα. Η Εύα και ο Αγγελος πήραν διαζύγιο το 1934. Η Εύα είχε επιστρέψει στην Αμερική, το 1933, έχοντας ξοδέψει και το τελευταίο σεντ από την περιουσία της, όπου προσπάθησε να διαδώσει το αρχαίο δράμα. Ξαναγύρισε στην Ελλάδα το 1952, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Αγγελου Σικελιανού, με τον οποίο ποτέ δεν έπαψε να έχει αλληλογραφία. Στη διάρκεια παράστασης του «Προμηθέα Δεσμώτη» στους Δελφούς (το έργο που είχε παρουσιαστεί στις πρώτες Δελφικές Γιορτές) έπαθε καρδιακή προσβολή. Πέθανε μία εβδομάδα αργότερα, στις 4 Ιουνίου 1952, και τάφηκε στους Δελφούς, σύμφωνα με επιθυμία της.

Η Εύα είχε προσπαθήσει να επιστρέψει στην Ελλάδα νωρίτερα, το 1950, αλλά οι αμερικανικές αρχές δεν της εξέδιδαν διαβατήριο. Από την υπό έκδοση βιογραφία μαθαίνουμε ότι η Εύα Πάλμερ ήταν στη μαύρη λίστα λόγω της έντονης κριτικής που είχε ασκήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες για την πολιτική τους, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο.

Η Εύα γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, στην καρδιά του Μανχάταν, και μεγάλωσε σε φιλελεύθερο περιβάλλον. Ο πατέρας της, Κόρτλαντ Πάλμερ, ήταν δικηγόρος, κυρίως ήταν όμως κληρονόμος μεγάλης περιουσίας. Ο Αντριου Κάρνεγκι τον είχε κατηγορήσει ότι «τρώει τα έτοιμα». Ηταν σοσιαλιστής, μέλος της National Liberal League αλλά και του Nineteenth Century Club της Νέας Υόρκης, θερμοκήπια φιλελεύθερων ιδεών, που έφταναν ακόμη και μέχρι τη σεξουαλική απελευθέρωση. Η Εύα φοίτησε σε ένα πολύ φιλελεύθερο κολέγιο θηλέων, στο Μπριν Μορ, στη Φιλαδέλφεια της Πενσυλβανίας, που είχε ιδρυθεί το 1885 από τους Κουάκερους. Ηταν από τις πολλά υποσχόμενες debutante της Νέας Υόρκης και πανέμορφη, με τα μακριά καστανοκόκκινα μαλλιά της. Αλλά αποφάσισε να ζήσει ελεύθερα και αντισυμβατικά.

Στο Παρίσι δοκιμάζει την ομοφυλοφιλική εμπειρία και ζει ως λεσβία με τη συμπατριώτισσά της Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ, ποιήτρια και συγγραφέα που έγινε διάσημη για το φιλολογικό σαλόνι που διατηρούσε, κυρίως στα χρόνια της Μπελ Επόκ αλλά και στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δύο χρόνια νεότερη από την Εύα, η Νάταλι ήταν επίσης μια πλούσια κληρονόμος από το Οχάιο. Ο πατέρας της, κατασκευαστής σιδηροδρομικών βαγονιών, πέθανε το 1902, αφήνοντας έτσι στη Νάταλι ελεύθερο το πεδίο να ζήσει όπως ήθελε.

Η Νάταλι εθεωρείτο θηλυκός Καζανόβας και ανάμεσα στις κατακτήσεις της, εκτός από την Εύα, ήταν και η Κολέτ, η ζωγράφος Ρομέν Μπρουκς, η ποιήτρια Ρενέ Βιβιάν, η δούκισσα του Κλερμόν Τονέρ, για να αναφέρουμε μερικές διάσημες ερωμένες της Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ. Η Νάταλι ήταν πολύ κτητική με τις ερωμένες της. Μάλιστα κάλεσε τη Ρενέ Βιβιάν και έκαναν ένα ταξίδι στη Λέσβο προκειμένου να τα ξαναβρούν. Οταν η Εύα Πάλμερ έφυγε από το Παρίσι και ιδιαίτερα μετά τον γάμο της με τον Αγγελο Σικελιανό, η Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ θύμωσε πολύ. Αργότερα φαίνεται ότι τα ξαναβρήκαν, φιλικά, όπως δείχνει η αλληλογραφία τους.

Βρίσκουμε τη Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ αλλά και τη Ρενέ Βιβιάν, γαλλικό λογοτεχνικό ψευδώνυμο της επίσης Αμερικανίδας Πολίν Ταρν, στη νέα βιογραφία της Εύας Πάλμερ. Βρίσκουμε επίσης και άλλους επιδραστικούς διανοουμένους, δημιουργούς και καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Για τους έλληνες αναγνώστες αξίζει να αναφέρουμε τα ονόματα του Ρίχαρντ Στράους, του Δημήτρη Μητρόπουλου, του Νίκου Καζαντζάκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Χένρι Μίλερ, που συναντούμε στις σελίδες του βιβλίου.

Τι άφησε πίσω της η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού; Ασφαλώς μια συναρπαστική ζωή και μια συναρπαστική ιστορία. Ασφαλώς τη σχέση της με τον Αγγελο Σικελιανό και τον γιο τους Γλαύκο –που μερικοί μπορούν να το δουν και ως οικογενειακό δράμα. Φυσικά τη Δελφική Ιδέα και τις Δελφικές Γιορτές. Κυρίως τη ζωντανή αρχαιολογία της καθημερινής ζωής. Αυτή είναι η μέγιστη παρακαταθήκη.

Στις σελίδες της βιογραφίας βρίσκουμε βεβαίως και την Ιζαντόρα Ντάνκαν, μία ακόμη αμερικανίδα κληρονόμο, που όπως και η Εύα, οραματίστηκε και υλοποίησε μέσα από τον χορό της τις αρχαίες φόρμες. Από την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού και την Ιζαντόρα Ντάνκαν, από τις ελληνικές αναφορές τους, κατάγεται αναμφίβολα μια άλλη μεγάλη χορογράφος και χορεύτρια, η Μάρθα Γκράαμ, που άφησε πίσω της από τις μεγαλύτερες κληρονομιές της αμερικανικής τέχνης του 20ού αιώνα.