Ινστιτούτα Κομφούκιος: Η soft ισχύς της Λαϊκής Κίνας

Η προσπάθεια της Λαϊκής Κίνας να αναδειχθεί σε παγκόσμια υπερδύναμη για τον 21ο αιώνα έχει και ένα συστατικό «ήπιας ισχύος», με αιχμή του δόρατος τα λεγόμενα Ινστιτούτα Κομφούκιος, περισσότερα από 1.500 κέντρα διδασκαλίας κινεζικής γλώσσας και πολιτισμού που έχει ιδρύσει το Πεκίνο σε 140 χώρες.

Το Δίκτυο Κομφούκιος διαμορφώθηκε στα πρότυπα του Βρετανικού Συμβουλίου της Βρετανίας, των Γαλλικών Ινστιτούτων της Γαλλίας και των Ινστιτούτων Θερβάντες της Ισπανίας. Αλλά οι διαφορές είναι σημαντικές, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς το μοντέλο επέκτασης.

Συνολικά, το Δίκτυο Κομφούκιος παρέχει μαθήματα κινεζικής γλώσσας και κουλτούρας σε περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο σπουδαστές παγκοσμίως –πολύ περισσότερους από ό,τι το Γαλλικό Ινστιτούτο (500.000), το Βρετανικό Συμβούλιο (370.000) και το Ινστιτούτο Θερβάντες (115.000).

Τα ευρωπαϊκά ινστιτούτα χτίστηκαν πάνω σε ένα μοντέλο επέκτασης στο εξωτερικό το οποίο παραδοσιακά επικεντρώθηκε στο άνοιγμα των δικών τους κέντρων. Αυτό απαιτεί χρήματα για κτίρια, γραφειοκρατική υποδομή και διδακτικό προσωπικό σε κάθε χώρα.

Αντιθέτως, τα Ινστιτούτα Κομφούκιος είναι κοινοπραξίες μεταξύ ενός τοπικού πανεπιστημίου και της κινεζικής κυβερνητικής υπηρεσίας Hanban που είναι υπεύθυνη για το πρόγραμμα. Το Πεκίνο συνεργάζεται επίσης με δημοτικά σχολεία και γυμνάσια για να δημιουργήσει τις «τάξεις Κομφούκιου», ένα πρόγραμμα για μικρότερους σε ηλικία μαθητές.

Το Ινστιτούτο Κομφούκιος διευθύνεται συνήθως από έναν τοπικό διευθυντή που διορίζεται από το πανεπιστήμιο και έναν κινέζο αναπληρωτή που διορίζεται από τη Hanban.

Τα χρήματα που δίνει προκαταβολικά η Hanban ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό –από ένα ποσό της τάξης των 3,4 εκατομμυρίων ευρώ στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ στην Καλιφόρνια μέχρι τα 127.000 ευρώ που δόθηκαν στο Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα, στην πιο πρόσφατη συμφωνία που υπογράφηκε στην Ισπανία.

Αυτή η ευελιξία επέτρεψε στο κινεζικό Δίκτυο Κομφούκιος να επεκταθεί γρήγορα με σχετικά μικρό κόστος. Η Ισπανία δαπανά περίπου 60 εκατ. ευρώ από τα χρήματα των φορολογουμένων για να διδάξει 115.000 αλλοδαπούς στα Ινστιτούτα Θερβάντες. Η Κίνα ξόδεψε 270 εκατομμύρια ευρώ το 2015 –σύμφωνα με την τελευταία ετήσια έκθεση που είναι διαθέσιμη στο Διαδίκτυο –για 1,4 εκατομμύρια σπουδαστές παγκοσμίως, σχεδόν τρεις φορές λιγότερα χρήματα από την Ισπανία.

Αυτή η ταχεία επέκταση των Ινστιτούτων Κομφούκιος έχει προκαλέσει αντιδράσεις, με τους επικριτές να καταγγέλλουν ότι αυτά τα κέντρα λειτουργούν ως «δούρειοι ίπποι» και βάσεις της κινεζικής κομμουνιστικής προπαγάνδας στη Δύση.

Τα Ινστιτούτα είναι υπεύθυνα για την εξάπλωση ενός ευνοϊκού οράματος για το «πρότυπο της Κίνας», σε αντίθεση με την επικρατούσα άποψη μεταξύ δυτικών διανοουμένων και του ευρύτερου κοινού ότι «η Κίνα είναι ένα σκληρό αυταρχικό κράτος».

Στα περισσότερα Ινστιτούτα Κομφούκιος αποφεύγουν πράγματι τα αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως ο Δαλάι Λάμα, η ανεξαρτησία της Ταϊβάν και η διαφθορά των κορυφαίων κομμουνιστών αξιωματούχων της Κίνας. Επικεντρώνονται συνήθως στην κλασική κινεζική κουλτούρα: τάι τσι, παραδοσιακή όπερα, πολεμικές τέχνες.

Αλλά ο Μανέλ Ολέ, καθηγητής Κινεζικής Ιστορίας και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Pompeu Fabra της Βαρκελώνης, ο οποίος έχει συνεργαστεί με το τοπικό Ινστιτούτο Κομφούκιος, λέει ότι η Hanban ανοίγεται όλο και περισσότερο στα σύγχρονα ζητήματα. «Δεν έχω δει πολλά προβλήματα με τη λογοκρισία» λέει.

Μια κινέζα δασκάλα σε ένα από τα Κέντρα Κομφούκιου στην Ισπανία είπε ότι εξεπλάγη από το 90λεπτο πολιτικό σεμινάριο που παρακολούθησε στο πλαίσιο της τριήμερης εκπαίδευσής της με τη Hanban στην Κίνα προτού αποσταλεί στην Ισπανία. «Περιμέναμε έναν αυστηρό δάσκαλο που θα μας επέβαλλε να μη μιλάμε για ορισμένα θέματα» είπε.

Αντ’ αυτού βρήκε έναν ανοιχτόμυαλο καθηγητή πανεπιστημίου που παρότρυνε τους μελλοντικούς δασκάλους να «πούνε την αλήθεια… και να μη φοβούνται την κριτική των ξένων για την Κίνα». «Το μόνο πράγμα που πρότεινε ο καθηγητής είναι να δεχθούμε την κριτική και στη συνέχεια να εξηγήσουμε στους ξένους ότι η Κίνα βρίσκεται ακόμα σε διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης, ότι υπάρχουν ακόμα πολλά προβλήματα και ότι αυτά τα προβλήματα θα επιλυθούν με τον καιρό» λέει η δασκάλα.

Η επιχείρηση της «ήπιας διείσδυσης» της Κίνας στο εξωτερικό έχει πολλά περιθώρια βελτίωσης, λένε οι ειδικοί. Τα κινεζικά δεν απειλούν τα αγγλικά, που παραμένουν η κύρια διεθνής γλώσσα. Οι κινεζικές ταινίες απέχουν πολύ από την παγκόσμια επιτυχία του Χόλιγουντ. Ερευνες του κέντρου Pew δείχνουν τακτικά ότι η άποψη για την Κίνα είναι αρνητική σε μεγάλο μέρος των γειτόνων της στην Ασία –που φοβούνται τη στρατιωτική ισχύ της –και στις δυτικές χώρες, που τρομάζουν από την οικονομική άνοδό της και καταδικάζουν τον αυταρχισμό της κομμουνιστικής ηγεσίας.

Αλλά ο σχεδιασμός του Πεκίνου είναι μακροπρόθεσμος. Οπως έχει πει και ο σοφός Κομφούκιος: «Εάν το σχέδιό σου είναι για έναν χρόνο, σπείρε ρύζι. Αν το σχέδιό σου είναι για 10 χρόνια, φύτεψε δέντρα. Εάν το σχέδιό σου είναι για 100 χρόνια, δίδαξε τα παιδιά».