«Θα έπρεπε να φοράνε ρούχα». Δεν έμοιαζε συντηρητικό εξ όψεως το ζευγάρι από τις ΗΠΑ που άφησε αυτό το σχόλιο στο βιβλίο επισκεπτών της νέας περιοδικής έκθεσης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) με τίτλο «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου», όμως τα στερεότυπα ποτέ δεν αποτέλεσαν ασφαλή οδηγό εξαγωγής συμπερασμάτων. Τα περικαλλή αγάλματα (με την αρχική έννοια της λέξης) που βρίσκονται εκεί δεν αφήνουν σε όσους τα αντικρίσουν περιθώριο για άγονο πουριτανισμό –οι περισσότεροι περιδιαβάζουν στους χώρους με τις 340 αρχαιότητες δείχνοντας απλώς έκθαμβοι από την ομορφιά. Το «WOW!» που έγραψαν κάποιοι, λακωνικοί ομολογουμένως, τουρίστες από την Ταϊβάν αποτελεί μια σαφώς πιο εύστοχη αντίδραση.
Η έκθεση ολοκληρώνει την τριλογία που πραγματοποίησε το Μουσείο για να τιμήσει την επέτειο συμπλήρωσης 150 χρόνων από τη θεμελίωση του κτιρίου του (1866-2016), ξεκινώντας το 2015 με το «Ενα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών 17ος-19ος αιώνας» και συνεχίζοντας με τις «Οδύσσειες», που αποδείχθηκαν μεγάλο σουξέ, καθώς από τις 3 Οκτωβρίου του 2016, οπότε και εγκαινιάστηκε η έκθεση, έως τις 27 Σεπτεμβρίου 2017 καταγράφηκε ο υψηλότερος αριθμός επισκεπτών των τελευταίων χρόνων στο Μουσείο:538.643άτομα το επισκέφθηκαν, κάτι που μεταφράζεται σε μια αύξηση της τάξεως του 24% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2015-16.Τέτοιες διοργανώσεις επιτελούν άλλωστε έναν διττό ρόλο: λειτουργούν ως μαγνητικός πόλος έλξης για τους Ελληνες που δεν αποφασίζουν εύκολα αλλιώς να επισκεφτούν αυτό το τόσο σημαντικό πολιτιστικό ίδρυμα και δίνουν παράλληλα τη δυνατότητα στους ταξιδευτές από το εξωτερικό να βιώσουν ένα μικρότερο, αυτόνομο ταξίδι μέσα στην αχανή διαδρομή που διαγράφει κανείς σε αυτή την τεράστια κιβωτό της Ιστορίας, της αρχαιολογίας και της αισθητικής που είναι το ΕΑΜ.
Οι «Αμέτρητες όψεις του Ωραίου» αναδεικνύουν αυτό που υποδηλώνει ο τίτλος τους: τις διαφορετικές εκφράσεις αισθητικής σε ετερογενή κοινωνικά και πολιτισμικάπεριβάλλοντα, από τη νεολιθική περίοδο μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, επιτρέποντας στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο να αποκαλύψει ορισμένους από τους θησαυρούς που φυλάσσει στις αποθήκες του και να αξιοποιήσει κάποια από τα εκθέματα της μόνιμης συλλογής του παρέχοντάς τους την ευκαιρία να λάμψουν σε ένα καινούργιο πλαίσιο.Το ΕΑΜ φημίζεται για τα αμέτρητα αριστουργήματα που φιλοξενεί –δεν είναι τυχαίο πως ο διάσημος αρχιτέκτοντας Σαντιάγο Καλατράβα έχει δηλώσει παλαιότερα στο ΒHMAgazino: «Ενα μέρος στο οποίο πηγαίνω κάθε φορά είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο.Πιστεύω ότι, όσον αφορά τα εκθέματά του, είναι ένα από τα πιο σημαντικά, αν όχι το πιο σημαντικό, μουσείο γλυπτικής του κόσμου», όμως η σταδιακή (τα τελευταία χρόνια) υποβάθμιση της περιοχής στην οποία βρίσκεται αλλά και το γεγονός ότι οι συλλογές του ασφυκτιούν στους χώρους του έχουν βλάψει τη δημοτικότητά του –η φημολογούμενη υπόγεια επέκταση και η σύνδεση με το Πολυτεχνείο ίσως να είναι μια καλή ιδέα.
Το ενδιαφέρον που προκύπτει από εκθέσεις σαν τις «Αμέτρητες όψεις του Ωραίου» είναι η ευκαιρία που δίνουν στο κλασικής νοοτροπίας ίδρυμα να φανερώσει μια πιο σύγχρονη πλευρά του, αφού φιλοξενούνται σε περιβάλλον άλλης ατμόσφαιρας σε σχέση με το υπόλοιπο Μουσείο, με εντυπωσιακή σκηνογραφία, μαύρους τοίχους, ψηφιακές προβολές και προθήκες που είναι φιλικές στο Instagram. Η μοναδική προσωπική μου ένσταση αφορά τη μουσική: το έργο του Βαγγέλη Παπαθανασίου «Pinta,Nina, Santa Maria»από το σάουντρακ της ταινίας «1492: Χριστόφορος Κολόμβος», τη χρήση του οποίου παραχώρησε ευγενικά ο καλλιτέχνης, κουράζει σχετικά γρήγορα.
Ο πιο κατάλληλος τρόπος να εκτιμήσεις ολοκληρωτικά τον αντίκτυπο μιας τέτοιας διοργάνωσης είναι να περάσεις μερικές ώρες εκεί, καταγράφοντας τις αντιδράσεις των επισκεπτών, ακούγοντας τις, συχνά εξωφρενικές, απορίες που εκφράζουν στους φύλακες («το χρυσάφι είναι αληθινό;», «γιατί είχαν οι αρχαίοι Ελληνες σγουρά μαλλιά;»), παρατηρώντας ξανά και ξανά τα εκθέματα: από την πανέμορφη ανάγλυφη γυναικεία προτομή από τη Μήλο (μέσα του 5ου αι. π.Χ.) που βρίσκεται δίπλα στην είσοδο και κλέβει τις εντυπώσεις με το πρωτότυπο δισκοειδές σχήμα της, έως τη χάλκινη εικονιστική κεφαλή που βρέθηκε στη Δήλο και χρονολογείται στις αρχές του 1ουαι. π.Χ. με τις ρυτίδες της περίσκεψης στο μέτωπο και τη μελαγχολική έκφραση.«Hisfaceisamazing,isn’tit;» («δεν είναι απίστευτο το πρόσωπό του;») λέει φωναχτά μια κυρία από τη Βιρτζίνια των Ηνωμένων Πολιτειών –και έχει δίκιο. Μια παρέα αγοριών από τη Γαλλία σχολιάζει γελώντας τα μικρά πέη των γλυπτών, ενώ όποτε ακούγεται μουρμούρα ή βουητό καταλαβαίνεις ότι μέσα στον χώρο βρίσκονται αρκετοί Ελληνες.
Η έκθεση χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Η εισαγωγή, που έχει τίτλο «Αιώνια αισθητική», παρουσιάζει επιλεγμένα αντικείμενα της καθημερινότητας.Προϊστορικά σκεύη από διάφορες περιοχές (Μυκήνες, Θήρα, Φυλακωπή Μήλου, Διμήνι), που έχουν την ποιότητα έργων τέχνης, φανερώνουν την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να προσδώσει κάλλος ακόμη και σε χρηστικά πράγματα. Το δεύτερο μέρος, που ονομάζεται «Το ωραίο και το επιθυμητό», επιχειρεί, σύμφωνα με το συνοδευτικό κείμενο, «μια ουσιαστική προσέγγιση στις αισθητικές προτιμήσεις των αρχαίων κοινωνιών, με βάση όσα αποκαλύπτουν οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι για την ομορφιά, αλλά και τα αρχαιολογικά ευρήματα που αφορούν την ένδυση, την κόμμωση, τα κοσμήματα και τον καλλωπισμό». «Οτιδήποτε χρησιμοποιούν σήμερα οι γυναίκες για τον καλλωπισμό τους βρίσκεται κατ’ αντιστοιχία και στην αρχαιότητα» μας είπε η δρ Μαρία Λαγογιάννη, διευθύντρια του Μουσείου.
Εδώ ξεχωρίζουν το χρυσό δικτυωτό κόσμημα κεφαλής, μέρος του λεγόμενου «Θησαυρού του Καρπενησίου», το οποίο πιθανώς στερέωνε τα πιασμένα μαλλιά μιας ιέρειας, αλλά και το θραύσμα αττικής ερυθρόμορφης κύλικας από τον Κεραμεικό, με την Τιμοκρίτη καθισμένη σε κλίνη να ετοιμάζεται να δέσει τον χιτώνα της στον αριστερό της ώμο. Στα πόδια της διακρίνεται η πόρπη καρφιτσωμένη στο ένδυμά της. Το τρίτο μέρος της έκθεσης, με τίτλο«Προβάλλοντας το σώμα», παρακολουθεί την έκφραση του Ωραίου στην εικαστική απόδοση του σώματος από τη νεολιθική περίοδο μέχρι τους ιστορικούς χρόνους, από τις άτεχνες, συμβολιστικές απόπειρες αναπαράστασης της ανθρώπινης μορφής έως την τελειότητα των μαρμάρινων ή μπρούντζινων ανδριάντων της κλασικής εποχής δηλαδή, ενώ η τελευταία ενότητα,«Η ατέρμονη αναζήτηση», εστιάζει στον αισθητικό στοχασμό ως προς τη σημασία του ωραίου και την αξία του για τον άνθρωπο.
Λίγη ώρα πριν από την επίσκεψή μας στον χώρο της έκθεσης, στον επάνω όροφο, μπροστά ακριβώς από τις αίθουσες που στεγάζουν τα πολύτιμα ευρήματα από το Ακρωτήρι της Θήρας, η ΑμερικανίδαΜπερνίς Τζόουνς, διδάκτωρ του Ινστιτούτου Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης,είχε παρουσιάσει τη μελέτη της για τα αρχαία ενδύματα, σε μια δράση που εντάσσεται στο εξωστρεφές και ευφάνταστο πρόγραμμα πειραματικής αρχαιολογίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.Η κυρία Τζόουνς στις διαλέξεις που έδωσε (η τελευταία πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιουλίου) περιέγραφε, παρουσία πολυάριθμου κοινού, αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίο υφαίνονταν και τα υλικά που χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία τους. Οταν ζητεί τη συμμετοχή εθελοντών, κάποιες κυρίες σηκώνουν διστακτικά το χέρι. Λίγη ώρα αργότερα κάθονται στα σκαλιά και δειχνουν η μία στην άλλη φωτογραφίες που τράβηξαν στο κινητό, αποτυπώνοντας τη σπάνια ευκαιρία που είχαν να νιώσουν για λίγο ντυμένες σαν μυκηναίες ή μινωίτισσες αρχόντισσες.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, θα διεξαχθούν πολλά τέτοια πειραματικά εργαστήρια από επιστήμονες, καλλιτέχνες και τεχνίτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, οι οποίοι θα χρησιμοποιήσουν τις ειδικές γνώσεις τους για να εξηγήσουν στους επισκέπτες τις πειραματικές τους προσεγγίσεις στην υφαντική της νεολιθικής περιόδου, το ένδυμα στο Αιγαίο κατά τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., την πολυχρωμία των αρχαίων γλυπτών και την απόδοση του Ωραίου στην αρχαία ελληνική μουσική. Εως τις 2 Σεπτεμβρίου θα «τρέχει» και κάτι άλλο ενδιαφέρον: ο σημαντικός καλλιτέχνης και δάσκαλος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Χρόνης Μπότσογλου κάνει μια μικρή «αποτίμηση ζωής»στοcafé του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου με την έκθεση «Μνήμη Ζωγραφική». Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου βρίσκονται παντού τελικά!
«Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου»: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (Πατησίων 44, Αθήνα), έως τις 25 Μαΐου 2019.
ΠΩΣ ΜΥΡΙΖΕΙ ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΑΡΩΜΑ;
Η ενότητα «Το Ωραίο και το Επιθυμητό» εμπλουτίζεται με γλυπτά και αγγεία που εικονογραφούν την επιλογή του Πάρη μεταξύ Ηρας, Αφροδίτης και Αθηνάς, τα πρώτα μυθικά «καλλιστεία» δηλαδή, αλλά και με μια έκπληξη που παρουσιάζεται σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και χαρίζει βιωματικό χαρακτήρα στην πλούσια εμπειρία του επισκέπτη. Ενα άρωμα (από τα τρία συνολικά που θα παρασκευαστούν από την εταιρεία Κορρές) που ονομάζεται «Ρόδο της Αφροδίτης» βρίσκεται σε μια φιάλη με ειδικό στόμιο στερεωμένη στον τοίχο και περιμένει όσους το επιθυμούν να έρθουν σε επαφή μαζί του μέσω της όσφρησής τους. Πρόκειται για την πρώτη κατασκευή αρχαίου αρώματος στην Ελλάδα με βάση τις αρχαίες πηγές και έχει ως συστατικά το αγριέλαιο, το φυτό κύπειρο (βρέθηκε στην Αμοργό), τη ρίζα του φυτού αλκάνα και πέταλα από τριαντάφυλλα. Στη συγκεκριμένη εφαρμογή πειραματικής αρχαιολογίας γίνεται μια προσπάθεια να αποκωδικοποιηθούν οι ελάχιστες πληροφορίες που προσφέρουν οι πινακίδες Γραμμικής Β, για την τήρηση λογιστικών αρχείων στα ανάκτορα της Μυκηναϊκής Περιόδου, κυρίως σε σχέση με τα συστατικά που προορίζονται για τους αρωματοποιούς του παλατιού. Ενα κορίτσι ασιατικής καταγωγής μαγεύεται από την ευωδιά –η μητέρα της μου λέει στα γαλλικά ότι η μικρή έχει πιστέψει πως το άρωμα είναι πραγματικά αρχαίο. Μια έφηβη από την Κολομβία δεν έχει εντυπωσιαστεί τόσο –υποθέτω ότι περίμενε κάτι πιο κοντινό στα σημερινά πλούσια αρώματα και όχι μια τόσο φυσική, σχετικά απλή μυρωδιά.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
