Ενα μήλο στο Μακάο

Θα το καταλαβαίναμε ακόμη κι αν δεν βλέπαμε το μισοφαγωμένο μηλαράκι στην πρόσοψη του κτιρίου. Πρόκειται για ένα νέο κατάστημα της Apple και εν προκειμένω φέρει την υπογραφή του Σερ Νόρμαν Φόστερ, όπως άλλωστε και όλα τα καταστήματα της εταιρείας από το 2014 και μετά, με την εξαίρεση ορισμένων που εξακολουθούν να σχεδιάζονται από τους διαχρονικά αγαπημένους αρχιτέκτονες της εταιρείας Bohlin Cywinski Jackson. Αυτό το τελευταίο απόκτημα βρίσκεται στο Μακάο, μια αυτόνομη διοικητική περιφέρεια με μόλις 650.000 κατοίκους στη νοτιοανατολική ακτή της Κίνας, αλλά με την άκρατη φιλοδοξία να γίνει ένας διεθνής παίκτης στον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη. Δεν τα πάει και άσχημα για την ώρα, χάρη στα καζίνα και στα ξενοδοχεία που υπάρχουν στη λωρίδα Κοτάι, φέρει επάξια τον τίτλο «το Λας Βέγκας της Ασίας».

Ανάμεσα λοιπόν στα φώτα νέον και στον θόρυβο αυτής της πολύβουης περιοχής οι Foster + Partners δημιούργησαν μια «όαση γαλήνης» σε συνεργασία με τον βασικό υπεύθυνο σχεδιασμού της Apple, Σερ Τζόναθαν Αϊβ. Ενα μακρινό ξαδελφάκι του υπερφωτογραφημένου διαφανούς «Κύβου» στην Πέμπτη Λεωφόρο του Μανχάταν με το αθέατο υπόγειο κατάστημα, ο οποίος όμως σχεδιάστηκε από τον Πίτερ Μπόλιν και άνοιξε το 2006. Ηδη από τότε ο ιδρυτής του τεχνολογικού κολοσσού Στιβ Τζομπς ήθελε τα καταστήματα να αποπνέουν μια χαλαρή ατμόσφαιρα, όπου ο κόσμος θα μπορούσε να περνάει την ώρα του δίχως να βιάζεται και χωρίς να είναι υποχρεωμένος να ψωνίσει. Μάλλον ήταν σίγουρος ότι τελικά αυτό ακριβώς θα συνέβαινε.

Εξ ου και οι οδηγίες προς το γραφείο του Φόστερ για την περίπτωση του Μακάο ακούγονται ιδιαίτερα γνώριμες. Οι αρχιτέκτονες έπρεπε να δημιουργήσουν «έναν φιλόξενο, στοχαστικό χώρο, όπου η τεχνολογία, η ψυχαγωγία και οι τέχνες συναντιούνται προκειμένου να συμβάλουν θετικά στην εικόνα της πόλης». Το κατάστημα άνοιξε τις πύλες του για τους πελάτες στις 29 Ιουνίου και ακολουθεί τη γενική γραμμή σχεδιασμού των σημείων πώλησης της Apple, ιδιαίτερα ευδιάκριτη και στις τελευταίες συνεργασίες των Νόρμαν Φόστερ και Τζόναθαν Αϊβ στα καταστήματα στη λεωφόρο Μίσιγκαν στο Σικάγο και στη Ρίτζεντ Στριτ του Λονδίνου: λιτές γραμμές, γυάλινη πρόσοψη και «πράσινη» φιλοσοφία σε ένα κτίριο με μια εσωτερική λάμψη.

Στην περίπτωση του Κοτάι, το κτίριο παίρνει το σχήμα μιας απλής γεωμετρικής φόρμας. Είναι ένας φεγγοβόλος κύβος απ’ όπου αναδύεται ένα ζεστό φως αντίστοιχο με εκείνο που εκπέμπουν τα κινεζικά φαναράκια. Το διακριτικό εφέ επιτυγχάνεται χάρη στα υλικά της πρόσοψης. Αποτελείται από πολυστρωματικούς υαλοπίνακες όπου παρεμβάλλονται λεπτά φύλλα πέτρας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται η αίσθηση ότι πρόκειται για μια στιβαρή επιφάνεια η οποία διαχέει το φως ως μια ήρεμη λάμψη. Επιπλέον, οι τρεις γωνιακές κολόνες που στηρίζουν τον σκελετό του κτιρίου είναι επενδεδυμένες με στιλβωμένο ανοξείδωτο χάλυβα, πάνω στον οποίο αντανακλώνται τα μοτίβα και τα χρώματα της ημιδιαφανούς πρόσοψης. Μια συστάδα από μπαμπού μεγαλώνει μέσα σε λευκές ορθογώνιες γλάστρες προς την οροφή του κτιρίου, όπου οι πυραμιδοειδείς φεγγίτες επιτρέπουν γενναιόδωρα τη διέλευση του φωτός. Ενα τείχος από μια συστάδα μπαμπού τυλίγει το κτίριο και εξωτερικά, δημιουργώντας έτσι έναν προστατευτικό φράκτη που ενισχύει την ήρεμη αυτάρκεια του κτιρίου σε σχέση με τα γειτονικά οικοδομήματα.

Αποστολή εξετελέσθη, λοιπόν. Πρόκειται για ένα όμορφο, «ήσυχο» κτίριο, διαφορετικό σε φιλοσοφία από την εκκεντρική προσέγγιση του Φόστερ στο κατάστημα του Σικάγο, όπου η οροφή δεν είναι τίποτε λιγότερο από ένα τεράστιο MacBook, ή από το αντίστοιχο του Ντουμπάι, όπου η πρόσοψη αποτελείται από μηχανοκίνητες ίνες άνθρακα, τα περίφημα «Ηλιακά φτερά» που ανοιγοκλείνουν για να περιορίζουν τη χρήση air-conditioning. Ο κάποτε βασιλιάς του high-tech Φόστερ φέρνει την αισθητική τής υψηλής τεχνολογίας στον αιχμηρό μοντερνισμό που θεωρείται πλέον το σήμα κατατεθέν των κτιρίων του. Πάντα πιστός στο μότο του «να σχεδιάζετε κτίρια που συγκινούν το πνεύμα και την καρδιά του ανθρώπου».

Η συνεργασία του πάντως με την Apple καλά κρατεί ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, με το περίφημο αιφνιδιαστικό τηλεφώνημα από τον Στιβ Τζομπς. Ξεκινούσε με τις λέξεις «Γεια σου, Νόρμαν, χρειάζομαι λίγη βοήθεια» και του ανέθετε τον σχεδιασμό των κεντρικών γραφείων της Apple στο Κουπερτίνο της Καλιφόρνιας με την επιθυμία να προκύψει ένα κτίριο που να θυμίζει διαστημόπλοιο. Το Apple Park άνοιξε το 2017, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του Τζομπς, και πήρε τη μορφή ενός τέλειου κύκλου από γυαλί έτοιμου να απογειωθεί ανά πάσα στιγμή από το έδαφος, μια εξέλιξη που πολύ θα εκτιμούσαν οι ανταγωνιστές της εταιρείας και οι πλείστοι επικριτές του κτιρίου. Ισως και ορισμένοι από τους 12.000 εργαζομένους οι οποίοι, στην αρχή τουλάχιστον της λειτουργίας του, έπεφταν σαν τα πουλιά πάνω στις διαφανείς επιφάνειες αδυνατώντας να διακρίνουν ότι πρόκειται για τοίχους.

Τίποτε βέβαια δεν φαίνεται να σταματά την ξέφρενη διαδρομή του αρχιτεκτονικού του γραφείου Foster + Partners, το οποίο σημειωτέον είναι το μεγαλύτερο της Βρετανίας και ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου (το 2016 αριθμούσε περισσότερα από 1.500 άτομα σε ανθρώπινο δυναμικό διεθνώς, εκ των οποίων τα 1.250 στο Λονδίνο). Τίποτε εκτός από το Brexit, φυσικά. Η «επισφάλεια» της πολιτικής κατάστασης τον είχε οδηγήσει πριν από δύο χρόνια στην απόλυση σχεδόν 100 ατόμων, ενώ πιο πρόσφατα η σκιά της προοπτικής εξόδου της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση του έσπειρε την ιδέα να εγκαταλείψει το Λονδίνο, με το σκεπτικό ότι δεν έχει νόημα να παραμείνει σε μια πόλη που «δεν θα είναι πλέον πόλος έλξης για τους πιο ταλαντούχους αρχιτέκτονες του κόσμου». Ας σημειωθεί ότι ο ηλικιακός μέσος όρος των εργαζομένων στην εταιρεία του είναι τα 32 χρόνια, ακριβώς όπως συνέβαινε και τη χρονιά της ίδρυσής της το 1967. Υπάρχουν βέβαια τα γραφεία σε Αμπου Ντάμπι, Πεκίνο, Mπανγκόκ, Σανγκάη, Σιγκαπούρη, Ντουμπάι, Μπουένος Αϊρες, Χονγκ Κονγκ, Μαδρίτη, Σαν Φρανσίσκο και Νέα Υόρκη, όπου όλο και κάποιος ταλαντούχος θα περάσει το κατώφλι. Είτε για να δώσει μορφή στο μετρό στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, είτε για να συμβάλει στη δημιουργία άλλου ενός θαύματος στο Κατάρ, όπως για παράδειγμα το 80.000 θέσεων Lusail Iconic Stadium, βασικό χώρο διεξαγωγής του Μουντιάλ του 2022. Είτε τέλος για να συνδράμει στο έργο της ΜΚΟ Row New York εκπονώντας, δωρεάν, τη μελέτη για ένα πλωτό σπίτι επιφάνειας 1.300 τ.μ. στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να επεκταθεί η δράση της οργάνωσης (αφορά την επαφή μη προνομιούχων μαθητών με την αγωνιστική κωπηλασία) σε ακόμη περισσότερα παιδιά και στις υποβαθμισμένες περιοχές τους. Ο Φόστερ είναι χορηγός του Article 25, ενός φιλανθρωπικού οργανισμού που αναλαμβάνει να σχεδιάσει, να κατασκευάσει και να διαχειρίζεται ασφαλή και ενεργειακά αυτάρκη κτίρια σε ορισμένες από τις πιο επικίνδυνες περιοχές του κόσμου.

Γιατί υπάρχει βέβαια και η άλλη πλευρά του starchitect. Είναι εκείνη του οραματιστή αρχιτέκτονα που θέλει να βρίσκει λύσεις στα στεγαστικά αδιέξοδα χωρών που δεν έχουν τους πόρους ή την πολιτική σταθερότητα των πλούσιων πετρελαιοπαραγωγών χωρών προκειμένου να τα αναθέσουν και να τα χρηματοδοτήσουν. To 2020 αναμένεται να έχει υλοποιηθεί ένας νέος τύπος κτιρίου δικής του έμπνευσης ονόματι droneport, το οποίο σχεδίασε συγκεκριμένα για τη Ρουάντα. Πρόκειται για τον «αερολιμένα» όπου θα προσγειώνεται δίκτυο από μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) με ενσωματωμένο το πολύτιμο φορτίο τους: ιατρικά είδη αλλά και ηλεκτρονικές συσκευές που θα φθάνουν σε μέρη της Αφρικής όπου η πρόσβαση είναι δύσκολη.

Ο Νόρμαν Φόστερ γεννήθηκε το 1935 στο Ρέντις του Στόκπορτ, στην ευρύτερη περιοχή του Μάντσεστερ, σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης. Υπηρέτησε στη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ και στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Γέιλ. Συνεργάστηκε με τον αμερικανό αρχιτέκτονα Ρίτσαρντ Μπακμίνστερ Φούλερ. Εχει λάβει τις υψηλότερες διακρίσεις της αρχιτεκτονικής, όπως τα βραβεία Sterling και Minerva, καθώς και το «Νομπέλ της αρχιτεκτονικής», το Pritzker, ενώ το 1990 χρίστηκε ιππότης, μια αναγνώριση της συνολικής προσφοράς του στην αρχιτεκτονική. Μαζί με τη σύζυγό του Γουέντι Τσίζμαν (1964-1989) ίδρυσαν το 1967 το γραφείο Foster Associates, το οποίο μετονομάστηκε σε Foster + Partners το 1999. Εχει σχεδιάσει δεκάδες κτίρια σε όλον τον κόσμο, όπως τον εμβληματικό ουρανοξύστη 40 ορόφων Gerkin, κατά κόσμον 30 St Mary Axe (2004), και τη γέφυρα Millennium (2000), αμφότερα στο Λονδίνο, τον Πύργο Χιρστ (Hearst Tower, 2006) στη Νέα Υόρκη, τα διεθνή αεροδρόμια του Πεκίνου και του Χονγκ Κονγκ, βρίσκεται πίσω από την ανακαίνιση του Καμπ Νου της Βαρκελώνης και την ανακατασκευή του Γουέμπλεϊ του Λονδίνου, ενώ ένα από τα πιο σημαντικά του κτίρια με την υπογραφή του θεωρείται η έδρα της Willis Faber & Dumas (1974) στο Ιπσουιτς της Βρετανίας, μέσα στο οποίο σχεδίασε ανοιχτά γραφεία προτού το μοντέλο αυτό επικρατήσει στους εργασιακούς χώρους. To γραφείο του ανέλαβε επίσης την ανακαίνιση της γερμανικής Βουλής στο Βερολίνο με τον εμβληματικό γυάλινο θόλο. Οπως είναι γνωστό, μαζί με την ομάδα του Foster + Partners έχει υπογράψει και το master plan της επένδυσης της Lamda Development για την αναμόρφωση του Ελληνικού.