Δουλειές για… ψήσιμο!

Είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα «σήματα κατατεθέντα» της χώρας μας αυτός ο λαμπερός ήλιος που τον διαφημίζουμε στα πέρατα του κόσμου. Αυτός ο λαμπρός ήλιος –ο οποίος (παρα)έχει την τιμητική του το τελευταίο διάστημα, και δικαιολογημένα αφού βρισκόμαστε εν μέσω θέρους –μπορεί να αποτελεί χάρμα οφθαλμών (και όχι μόνο) για τα εκατομμύρια των τουριστών και γενικώς των τυχερών που κάνουν διακοπές, αλλά την ίδια στιγμή μετατρέπεται σε «καυτό» μαρτύριο για εκατοντάδες χιλιάδες εργαζομένους σε καίριες βιομηχανίες που αποτελούν οικονομικούς πυλώνες της Ελλάδας (αλλά και παγκοσμίως). Μιλάμε για τον τουρισμό, τις μεταφορές, τη μεταποίηση, τις κατασκευές, τη γεωργία. Εργαζόμενοι που «καίγονται» καθημερινά κάτω από το λιοπύρι –ή σε άλλα περιβάλλοντα με άκρως υψηλές θερμοκρασίες, όπως οι κουζίνες των εστιατορίων –με αποτέλεσμα να δουλεύουν επί ώρες σε κατάσταση (κυριολεκτικώς) πολύ υψηλού πυρετού. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Συμπτώματα θερμικού στρες σε καθημερινή βάση, απώλεια παραγωγικότητας, πολλές χαμένες ώρες εργασίας και τελικώς μεγάλες οικονομικές απώλειες και για τις επιχειρήσεις. Ενάντια σε αυτό το τόσο σημαντικό αλλά παραγνωρισμένο εν πολλοίς ζήτημα με τα πολλά «πρόσωπα», αφού είναι ζήτημα υγείας, ζήτημα ασφάλειας της εργασίας, ζήτημα κοινωνικό, ζήτημα οικονομικό, έρχεται να υψώσει «ασπίδα» ένα μεγάλο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα με πρωταγωνιστές έλληνες επιστήμονες. Το όνομά του είναι HEAT-SHIELD και ο ρόλος του αυτός που λέει το όνομά του: να θωρακίσει εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζομένους στην ΕΕ από τη λαίλαπα των υψηλών θερμοκρασιών εν ώρα εργασίας. Να θωρακίσει τον αγρότη, τον εργάτη, τον σερβιτόρο, τον μάγειρα, τον οδηγό, τον χτίστη και πολλές άλλες ειδικότητες από το «καμίνι», που δεν είναι άλλο από τον χώρο της εργασίας του, με επιπτώσεις στην υγεία του αλλά και στην… υγεία της επιχείρησης στην οποία δουλεύει. «Το Βήμα» παρουσιάζει σήμερα τα, αδημοσίευτα ακόμη, άκρως ενδιαφέροντα αποτελέσματα αυτού του προγράμματος καθώς και πιλοτικές δράσεις του για την ανακούφιση πολλών εργαζομένων. Δράσεις που, όπως όλα δείχνουν, είναι πιθανό να λάβουν επίσημο χαρακτήρα και να μετατραπούν σύντομα σε νομοθεσία σε ευρωπαϊκό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Δράσεις άκρως απαραίτητες, διότι χωρίς αυτές… καήκαμε!

Ας «συστηθούμε» όμως αρχικώς με το HEAT-SHIELD: το πρόγραμμα αυτό, το οποίο χρηματοδοτείται με 7 εκατομμύρια ευρώ από την ΕΕ, ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2016 και θα ολοκληρωθεί στο τέλος του 2020. Επικεντρώνεται στην ανάλυση των επιπτώσεων της αυξημένης θερμοκρασίας που υπάρχει σε συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους στην υγεία και στην παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού της ΕΕ και εξετάζει τα αποτελέσματα δράσεων οι οποίες στοχεύουν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στους ευρωπαίους εργαζομένους. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» ο κ. Ανδρέας Φλουρής, ιδρυτής του FAME Lab, αναπληρωτής καθηγητής στη Σχολή Επιστήμης, Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και εκ των συντονιστών του προγράμματος, σε αυτό συμμετέχουν 12 ερευνητικά ιδρύματα αλλά και οργανισμοί χάραξης πολιτικής, βιομηχανικοί φορείς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών από διάφορες χώρες της ΕΕ (συγκεκριμένα από τη Γερμανία, τη Δανία, την Ελβετία, την Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ισπανία, την Ιταλία, την Κύπρο, την Ολλανδία, την Πορτογαλία, τη Σλοβενία, τη Σουηδία), με συντονιστές ερευνητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και του Πανεπιστημίου της Λιουμπλιάνα.

Στο στόχαστρο των επιστημόνων έχουν μπει στρατηγικές βιομηχανίες των οποίων οι εργαζόμενοι υφίστανται σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις εξαιτίας της υψηλής θερμικής καταπόνησης –πρόκειται για τον τουρισμό, τη γεωργία, τη μεταποίηση, τις κατασκευές και τις μεταφορές. Μιλάμε για βιομηχανίες οι οποίες απασχολούν το 50% του εργατικού δυναμικού της ΕΕ και οι οικονομικές δραστηριότητές τους αντιπροσωπεύουν το 40% του ΑΕΠ της. Σε αυτές τις βιομηχανίες λοιπόν οι εργαζόμενοι «ψήνονται» σε καθημερινή βάση. «Μέσα από αυτό το ευρωπαϊκό πρόγραμμα προσπαθούμε να εξασφαλίσουμε την ευημερία του εργατικού δυναμικού αυτών των καίριων βιομηχανιών, βελτιώνοντας τελικώς την ανταγωνιστικότητά τους μέσω της μείωσης της απώλειας παραγωγικότητας που συνδέεται με τη θερμική καταπόνηση στον χώρο εργασίας» επισημαίνει ο κ. Φλουρής.

Η αντοχή στο θερμικό στρες είναι μειωμένη στους εργαζομένους άνω των 55 ετών και σε εκείνους που παρουσιάζουν κάποιο από τα παρακάτω προβλήματα υγείας:

• Καρδιοπάθειες
• Πνευμονοπάθειες (αναπνευστική ανεπάρκεια, πνευμονικό εμφύσημα, άσθμα)
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
• Διαταραχές ηπατικής λειτουργίας
• Δυσλειτουργία του θυρεοειδούς
• Υπέρταση που δεν ελέγχεται
• Αναιμία (συγγενείς αιμοσφαιρινοπάθειες)
• Ψυχικά νοσήματα υπό θεραπεία
• Νοσήματα του κεντρικού νευρικού συστήματος
• Δερματοπάθειες μεγάλης έκτασης
• Παχυσαρκία

Και η καταπόνηση είναι μεγάλη, πολύ μεγάλη, όπως έχουν δείξει τα μέχρι στιγμής ευρήματα των ερευνητών του HEAT-SHIELD. Και η μεγάλη καταπόνηση μεταφράζεται σε μικρή παραγωγικότητα. Τόσο η θερμική καταπόνηση όσο και η πτώση της παραγωγικότητας αποτυπώνονται μέσα από μελέτες της ομάδας οι οποίες βρίσκονται υπό δημοσίευση σε έγκριτες επιστημονικές επιθεωρήσεις και σας παρουσιάζουμε σήμερα.

Σε ό,τι αφορά τη θερμική καταπόνηση, μεγάλη μετα-ανάλυση 110 μελετών από 30 χώρες, η οποία περιελάμβανε 447 εκατομμύρια εργαζομένους 40 διαφορετικών ειδικοτήτων και αναμένεται να δημοσιευθεί στην επιθεώρηση «The Lancet Planetary Health» με πρώτο συγγραφέα τον κ. Φλουρή, έδειξε ότι άτομα που εργάζονται μέσα στη ζέστη (σημειωτέον, ως ζέστη θεωρούνται θερμοκρασίες άνω των 26-27 βαθμών Κελσίου, γεγονός που σημαίνει ότι όλο το καλοκαίρι πολλοί εργαζόμενοι στην Ελλάδα δουλεύουν σε συνθήκες πολλές φορές ακατάλληλες) εμφανίζουν υψηλότερη θερμοκρασία σώματος κατά 0,7 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο σε σύγκριση με το φυσιολογικό, αύξηση κατά 19% στο ειδικό βάρος των ούρων (τον σημαντικότερο δείκτη που δείχνει αφυδάτωση του οργανισμού), καθώς και μεγαλύτερο κατά 15% κίνδυνο νεφρικής νόσου ή οξείας νεφρικής βλάβης. «Οι εργαζόμενοι που υφίστανται θερμική καταπόνηση εμφανίζουν συχνά αφυδάτωση του οργανισμού τους. Ετσι, καθώς παρουσιάζουν μεγαλύτερη πήξη του αίματος, όταν το αίμα περνά από τους νεφρούς για να «διυλιστεί», είναι πιθανότερο να προκληθούν βλάβες. Τα άτομα λοιπόν αυτά κινδυνεύουν πολύ περισσότερο να εμφανίσουν νεφρική ανεπάρκεια» διευκρινίζει ο ερευνητής. Από τη μετα-ανάλυση προκύπτει τελικώς ότι το 35% των εργαζομένων εμφανίζει συμπτώματα θερμικής καταπόνησης κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας ή μόλις αυτή τελειώσει. Και όταν μιλάμε για καταπόνηση, εννοούμε μια γκάμα συμπτωμάτων όπως υπερθερμία, ζαλάδα, έμετοι, τάση για λιποθυμία. «Ενας στους τρεις εργαζομένους των πέντε μεγάλων τομέων της βιομηχανίας που εξετάσαμε εμφανίζει τουλάχιστον ένα από αυτά τα συμπτώματα σε καθημερινή βάση».

Μάλιστα, όπως συμπληρώνει ο κ. Φλουρής, αδημοσίευτα ακόμη στοιχεία της ομάδας του HEAT-SHIELD, τα οποία ανακοινώθηκαν πρόσφατα στο ετήσιο Συνέδριο Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης για την Υγεία των Εργαζομένων, δείχνουν ότι πολλοί εργαζόμενοι κυριολεκτικά φλέγονται εκ των έσω εξαιτίας της έκθεσής τους σε υψηλές θερμοκρασίες. Για παράδειγμα, μετρήσεις της ομάδας σε εργαζομένους στις κατασκευές σε Ελλάδα και Κύπρο κατέγραψαν θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος ως και 38,6 βαθμούς Κελσίου, στον τομέα της γεωργίας ως και 38,2 βαθμούς Κελσίου, ενώ στον τουρισμό ως και 38,8 βαθμούς Κελσίου. Να σημειώσουμε ότι ειδικά στον τουρισμό οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του σώματος μπορεί να είναι πολύ μεγάλες ανάλογα με το πόστο του κάθε εργαζομένου. «Μπορεί κάποιος να είναι σερβιτόρος σε ένα εστιατόριο σε κλιματιζόμενο χώρο και να μην καταπονείται. Την ίδια στιγμή κάποιος άλλος εργαζόμενος στην κουζίνα του ίδιου εστιατορίου, όπου οι θερμοκρασίες που επικρατούν είναι πολύ υψηλές αδιάκοπα λόγω της προετοιμασίας του φαγητού, υφίσταται θερμικό στρες από την ώρα που ξεκινά το ωράριό του μέχρι την ώρα που εκείνο τελειώνει. Ετσι, όπως δείχνουν και τα στοιχεία μας, που είναι υπό δημοσίευση στην επιθεώρηση «NatureCommunications», όσο αυξάνεται η θερμοκρασία τόσο αυξάνεται το θερμικό στρες στους εργαζομένους και τελικώς αυξάνονται και τα διαλείμματα που κάνουν από την εργασία τους, με την παραγωγικότητα να παίρνει την κατιούσα».

Φανταστείτε δε ότι μιλάμε για θερμοκρασία του πυρήνα του σώματος, γεγονός που σημαίνει, σύμφωνα με τον έλληνα ερευνητή, ότι «αν κάποιος μετρήσει το δέρμα ενός τέτοιου ατόμου η θερμοκρασία του μπορεί να είναι στους 39,5 βαθμούς Κελσίου ή και παραπάνω». Τι σημαίνει αυτό; Οτι ουσιαστικώς εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ –και προφανώς όχι μόνο σε αυτήν –εργάζονται καθημερινά ενώ φλέγονται από τον πυρετό. Ο κ. Φλουρής εξηγεί βέβαια ότι «γενικώς η θερμοκρασία του σώματος, όταν κάποιος κάνει σωματική δραστηριότητα, αυξάνεται. Θεωρείται ότι μέχρι τους 37,5 βαθμούς Κελσίου δεν προκαλούνται προβλήματα, αλλά πάνω από αυτό το επίπεδο αρχίζουν τα συμπτώματα του θερμικού στρες και η πτώση στην παραγωγικότητα». Για σκεφτείτε, πόσο παραγωγικοί μπορεί να είστε όταν έχετε πυρετό και μάλιστα τόσο υψηλό; Μάλλον περιττή η απάντηση…

Σε ό,τι αφορά την πτώση της παραγωγικότητας, υπό δημοσίευση στοιχεία των επιστημόνων του HEAT-SHIELD στην επιθεώρηση «Nature Communications», τα οποία συλλέχθηκαν από εργαζομένους στη γεωργία σε Ελλάδα και Κύπρο, φανερώνουν ότι άτομα που δουλεύουν κάτω από τον καυτό ήλιο μέσα στη ζέστη κάνουν συνεχώς (αυθαίρετα) διαλείμματα κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας τους. Οι ερευνητές στο πλαίσιο της μελέτης τοποθέτησαν ειδικούς αισθητήρες σε 130 εργαζομένους και τους παρακολούθησαν δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο ενόσω εργάζονταν στα χωράφια. Είδαν λοιπόν ότι πολλοί εξ αυτών «λουφάρουν» κατά τη διάρκεια της βάρδιας τους, αλλά, όπως το θέτει και ο κ. Φλουρής, «αναγκαστικά επειδή δεν αισθάνονται καλά, επειδή δεν έχουν δυνάμεις για να πράξουν διαφορετικά».

Οπως είναι επόμενο, όσο αυξάνεται η θερμοκρασία τόσο αυξάνεται και η απώλεια της παραγωγικότητας –για παράδειγμα, όταν η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας είναι 28 βαθμοί Κελσίου και άνω η πτώση της παραγωγικότητας είναι της τάξεως του 15%, ενώ στους 34 βαθμούς Κελσίου η πτώση της παραγωγικότητας ξεπερνά το 18%. Παράλληλα η αύξηση της θερμοκρασίας φαίνεται να συνεπάγεται και μείωση της έντασης της εργασίας –όσο «σφίγγει» η ζέστη τόσο οι εργαζόμενοι αφήνουν τις βαριές δουλειές για άλλη, πιο… δροσερή στιγμή. Ποιο είναι το résumé; Tο ότι σε θερμοκρασίες 33 βαθμών Κελσίου και άνω δύο στα δέκα ημερομίσθια ουσιαστικώς χάνονται. «Στοιχεία μάλιστα της ομάδας μας, που αναμένεται να δημοσιευθούν στο «The Lancet Planetary Health», δείχνουν ότι και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι δηλώνουν ότι είναι λιγότερο παραγωγικοί εξαιτίας της ζέστης –συγκεκριμένα το 30% αναφέρει απώλεια της παραγωγικότητάς του».

Και επειδή στις κοινωνίες που ζούμε οι αριθμοί συνήθως (θέλοντας και μη) κυβερνούν, οι ερευνητές αποτύπωσαν σε μια άλλη, νέα μελέτη, η οποία είναι υπό δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature Climate Change», πώς μεταφράζονται όλα τα ευρήματά τους σε κόστος για τα κράτη. «»Παντρέψαμε» τα αποτελέσματά μας με στοιχεία οικονομικά, δημογραφικά, κοινωνικά και δημιουργήσαμε χάρτες που αποτυπώνουν την απώλεια του συνολικού παραγόμενου πλούτου στους πέντε επαγγελματικούς τομείς που εξετάσαμε. Είδαμε ότι ποσοστό που φθάνει και το 5% του τζίρου χάνεται εξαιτίας χαμένων ωρών εργασίας λόγω της ζέστης –στην Ελλάδα το μέσο ποσοστό απώλειας του τζίρου είναι της τάξεως του 1%-2,5%, εκτός από τη βιομηχανία της μεταποίησης όπου το ποσοστό απωλειών φθάνει το 5%» λέει ο κ. Φλουρής. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνητών που αφορούσαν μόνο τη γεωργία και μόνο το έτος 2017, παγκοσμίως υπήρξαν απώλειες 192 δισεκατομμυρίων ευρώ εξαιτίας των χαμένων «θερμών» ωρών εργασίας –στη χώρα μας χάθηκαν κατά το ίδιο έτος και για τον ίδιο λόγο 388 εκατομμύρια ευρώ.

Ολα αυτά τα δεδομένα και τα ποσοστά καταδεικνύουν την «καυτή» ανάγκη για λύσεις, για δράσεις που θα τονώσουν τους εργαζομένους και τις βιομηχανίες. Και το HEAT-SHIELD έχει αυτόν ακριβώς τον ρόλο, μας πληροφορεί ο κ. Φλουρής. Να μη μένει στη θεωρία των μελετών αλλά να κάνει πράξεις τα αποτελέσματα που εξάγει. Με ποιον τρόπο; Οπως εξηγεί ο ερευνητής, στην πρώτη φάση του προγράμματος, τον τελευταίο περίπου έναν χρόνο, τον πρώτο λόγο είχαν οι μετεωρολογικοί οργανισμοί οι οποίοι συμμετέχουν –πρόκειται για τη Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ελβετίας (MeteoSwiss) και το Διατμηματικό Κέντρο Βιοκλιματολογίας του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας –αναπτύσσοντας ειδικά μετεωρολογικά μοντέλα που προβλέπουν κάποιες εβδομάδες νωρίτερα (με σχετική ακρίβεια βέβαια, αφού δεν μπορεί να υπάρξει τόσο ασφαλής μακροπρόθεσμη μετεωρολογική πρόβλεψη) τον καιρό. Ετσι έχει δημιουργηθεί εντός του HEAT-SHIELD ένας χάρτης που ενημερώνεται κάθε δύο εβδομάδες σχετικά με τις θερμοκρασίες που θα επικρατήσουν στην Ευρώπη για τις επόμενες δύο εβδομάδες και τον οποίο μπορούν να συμβουλεύονται οι επιχειρήσεις (είναι διαθέσιμος στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.heat-shield.eu). «Μια επιχείρηση, προκειμένου να αυξομειώσει τις δραστηριότητές της με βάση τον καιρό, χρειάζεται να έχει άνεση χρόνου, ένα μεγάλο «χρονικό παράθυρο» για να λάβει αποφάσεις. Αυτό ακριβώς προσπαθούμε να προσφέρουμε».

Η συγκεκριμένη προσπάθεια είναι ακόμη στα «σπάργανα». «Βρισκόμαστε στο στάδιο του πρωτοτύπου και όλα γίνονται χειροκίνητα –οι αρμόδιοι οργανισμοί δηλαδή μας δίνουν τα στοιχεία και εμείς τα περνάμε χειροκίνητα στους χάρτες. Ωστόσο, σταδιακά οι διαδικασίες αυτοματοποιούνται και μέχρι του χρόνου το καλοκαίρι θα έχει δημιουργηθεί μια εφαρμογή πολύ πιο «εμπλουτισμένη», την οποία θα μπορεί ο καθένας να κατεβάζει στο κινητό του. Η εφαρμογή δεν θα παρουσιάζει μόνο τον χάρτη, αλλά θα δίνει και οδηγίες σχετικά με την ασφάλεια των εργαζομένων –για παράδειγμα, κάθε πότε πρέπει να κάνουν διάλειμμα ή να ενυδατώνονται. Η εφαρμογή θα μπορεί επίσης να ενημερώνει και αρμόδιους φορείς, όπως το υπουργείο Εργασίας και το υπουργείο Υγείας, καθώς και συνδικάτα για τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν τις ερχόμενες εβδομάδες και τις συστάσεις που πρέπει να γίνουν».

Για να «γεννηθούν» οι κατάλληλες συστάσεις και οδηγίες ώστε να «νικηθεί» ο ήλιος, θέλει δουλειά πολλή, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη μέσω μελετών –πολλές εκ των οποίων διεξάγονται και στην Ελλάδα –αλλά και επιτόπιας «πιλοτικής» παρέμβασης σε εργασιακούς χώρους. Ο ερευνητής περιγράφει ότι «αρχίσαμε πέρυσι με την καταγραφή του προβλήματος –καταγράψαμε αν όντως η ζέστη προκαλεί προβλήματα υγείας στους εργαζομένους και αν μειώνει την παραγωγικότητά τους –και εφέτος, που πλέον έχουμε σκιαγραφήσει την κατάσταση, διεξάγουμε μελέτες σε επιχειρήσεις όπου με πολύ απλές πρακτικές αλλαγές και χωρίς μεγάλο κόστος για τους εργοδότες προσπαθούμε να μειώσουμε τις επιπτώσεις της ζέστης στο εργατικό δυναμικό τους και τελικώς στους ίδιους. Τον χειμώνα που έρχεται θα δούμε ποιες από αυτές τις «πειραματικές» στρατηγικές ήταν οι πιο αποδοτικές, ώστε το ερχόμενο καλοκαίρι να λάβουν πλέον τη μορφή επίσημων οδηγιών».

Τι ακριβώς αφορούν αυτές οι «πειραματικές» στρατηγικές; Ο κ. Φλουρής δίνει μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα: «Σε κάποιες επιχειρήσεις προσπαθούμε να «δροσίσουμε» τους εργαζομένους μέσω αλλαγών στον ρουχισμό τους. Για παράδειγμα, διεξάγουμε μελέτες στον θεσσαλικό κάμπο σε αγρότες που δουλεύουν σε καλλιέργειες πεπονιού, καρπουζιού και πατάτας. Σε αυτούς τους εργαζομένους προτείνουμε αλλαγές στο χρώμα του ρουχισμού, ρουχισμό πιο ανοιχτόχρωμο ώστε να μην απορροφά την ηλιακή ακτινοβολία, ή και ειδικές στολές «ευάερες» οι οποίες σε καίρια σημεία διαθέτουν λεπτό δίχτυ ώστε να περνά ο αέρας και να απεγκλωβίζεται η θερμότητα. Επίσης σε κάποιες πολύ ειδικές περιπτώσεις, όπως σε εργαζομένους που κάνουν ψεκασμούς εντός θερμοκηπίων, δοκιμάζουμε ρουχισμό με ειδικά ανεμιστηράκια ώστε να πέφτει η θερμοκρασία του σώματός τους ενόσω εργάζονται. Γενικώς προσφέρουμε λύσεις χωρίς να επιβαρύνουμε με επιπλέον κόστος τους εργοδότες». Σε ένα τέτοιο πλαίσιο «χωρίς κόστος» γίνονται και άλλες προτάσεις, όπως τα συχνά διαλείμματα κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας. «Συνιστούμε να κάνει διάλειμμα ο κάθε εργαζόμενος για περίπου δύο λεπτά κάθε είκοσι λεπτά με μισή ώρα. Επίσης άκρως σημαντική είναι η πολύ καλή και τακτική ενυδάτωση των εργαζομένων».

Παράλληλα, μελέτες διεξάγονται στη χώρα μας από την ομάδα του HEAT-SHIELD και σε έναν άλλο νευραλγικό τομέα του οποίου οι εργαζόμενοι συχνά «λιώνουν» επί ώρες κάτω από τον καυτό ελληνικό ήλιο επί πολλούς μήνες τον χρόνο. Δεν είναι άλλος από τον τουρισμό. Οπως μας πληροφορεί ο έλληνας ερευνητής, «μελέτες στον τουρισμό διεξήχθησαν πέρυσι σε ξενοδοχειακές μονάδες της Κρήτης –από πολύ μεγάλες ως πολύ μικρές –αλλά και σε εστιατόρια, beach bars και pool bars του νησιού. Προσπαθήσαμε να προχωρήσουμε σε μικρές, αλλά ζωτικής σημασίας αλλαγές στην καθημερινότητα των εργαζομένων, πάντα με βάση τη φύση της δουλειάς τους. Οπου μπορούσαμε καθιερώσαμε τα συχνά μικρά διαλείμματα –αυτό βέβαια δεν είναι πάντα εύκολο στον τουρισμό, καθώς ο εργαζόμενος έχει απέναντί του έναν πελάτη που πρέπει να εξυπηρετηθεί –αλλά και τις αλλαγές στον ρουχισμό ώστε να εκλύεται πιο εύκολα η θερμότητα. Επίσης δώσαμε πολύ μεγάλη βάση στην αφυδάτωση, η οποία ανακαλύψαμε από τις μελέτες μας ότι αποτελεί μείζον πρόβλημα. Είδαμε ότι όλοι οι εργαζόμενοι που συμμετείχαν στις μελέτες στην Κρήτη ήταν ήδη αφυδατωμένοι όταν ξεκινούσαν τη βάρδιά τους, ενώ τελείωναν τη βάρδιά τους ακόμη πιο αφυδατωμένοι».

Οι ερευνητές προσπαθούν να προτείνουν και άλλες αλλαγές, όπου αυτές είναι εφικτές, όπως οι αλλαγές ωραρίου. «Στη γεωργία, για παράδειγμα, προσπαθούμε να εισαγάγουμε, όπου αυτό μπορεί να καταστεί εφικτό, το «σπαστό» ωράριο –δηλαδή οι εργαζόμενοι να δουλεύουν νωρίς το πρωί, να αποφεύγουν τις ώρες μεγάλης ηλιοφάνειας και να εργάζονται ξανά το απόγευμα. Επίσης, σε μια αγροτική επιχείρηση στην Κύπρο ο εργοδότης εξοπλίστηκε με ένα μηχάνημα που κουβαλούσε φορτία τα οποία, χωρίς αυτό, θα αναγκάζονταν να κουβαλούν οι εργαζόμενοί του κάτω από τον ήλιο. Βέβαια το μηχάνημα είχε κόστος, ωστόσο τελικά τα κέρδη που υπήρξαν από την αύξηση της παραγωγικότητας των εργατών ήταν πολύ μεγαλύτερα από το κόστος του μηχανήματος –αυτό αποδεικνύει ότι αν οι επιχειρήσεις κάνουν τις σωστές επενδύσεις, θα βγουν στο τέλος κερδισμένες».

Για να κλείσουμε, μιλώντας με οικονομικούς όρους (παρότι τα μέτρα και τα σταθμά θα πρέπει να είναι κατ’ αρχάς τα ανθρώπινα παντού και πάντοτε), αυτό που προσπαθεί να πετύχει το HEAT-SHIELD είναι μια κατάσταση «win-win», με κερδισμένους τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, αφού με «μαραμένους» εργαζομένους καμία επιχείρηση δεν μπορεί να ανθήσει. Ελπίζουμε η… ασπίδα ενάντια στη θερμική καταπόνηση στους χώρους εργασίας να υψωθεί σύντομα, ώστε να αποφευχθούν στο μέλλον «θερμά» επεισόδια (κυρίως υγείας αλλά και απώλειας των κερδών των επιχειρήσεων).

Η κλιματική αλλαγή θα «τσουρουφλίσει» την παραγωγικότητα

Σαν να μην έφτανε το «καμίνι» μέσα στο οποίο καλούνται να εργαστούν σε καθημερινή βάση εκατομμύρια εργαζόμενοι, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία και την απόδοσή τους και κατ’ επέκταση για τις επιχειρήσεις στις οποίες απασχολούνται, τα σενάρια που έχουν τον τίτλο της κλιματικής αλλαγής προοιωνίζονται ακόμη μεγαλύτερο «τσουρούφλισμα» των εργαζομένων και της παραγωγικότητάς τους. Ο κ. Ανδρέας Φλουρής σημειώνει ότι «από το εκτιμώμενο συνολικό οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής κατά το 2030 περισσότερο από το ήμισυ, συγκεκριμένα το 56%, αναμένεται να οφείλεται στην αυξημένη θερμική καταπόνηση μέσα σε εργασιακούς χώρους». Η ερευνητική ομάδα του HEAT-SHIELD διεξήγαγε μάλιστα σχετική μελέτη που βρίσκεται υπό δημοσίευση στην επιθεώρηση «Nature Communications» και η οποία βασίστηκε σε μετεωρολογικά μοντέλα προβλέψεων για την κλιματική αλλαγή που έχουν δημοσιευθεί από διεθνείς αρμόδιους οργανισμούς όπως η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (ΙPCC). «Είδαμε ότι στο πιο αισιόδοξο σενάριο, αν δηλαδή δεν έχουμε τεράστια άνοδο της θερμοκρασίας τις επόμενες δεκαετίες, μόνο στη γεωργία θα έχουμε στη χώρα μας ετήσιες οικονομικές απώλειες της τάξεως των 388 εκατομμυρίων ευρώ. Αν επικρατήσουν τα πιο απαισιόδοξα σενάρια, οι απώλειες θα φθάνουν τα 1,2 δισ. ευρώ ετησίως» λέει ο κ. Φλουρής και προσθέτει ότι από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο οι αναλύσεις αυτές θα επεκταθούν καλύπτοντας τις απώλειες για όλες τις βιομηχανίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι, σύμφωνα με τις μελέτες των ειδικών του HEAT-SHIELD, οι απώλειες αυτές αναμένεται να βαρύνουν περισσότερο τις φτωχότερες χώρες. «Εχουμε δει ότι ακόμη και σήμερα στα φτωχότερα κράτη εμφανίζονται μεγαλύτερες απώλειες της παραγωγικότητας – αφού στα κράτη αυτά οι εργαζόμενοι δεν έχουν στα χέρια τους τόσα μηχανήματα και κάνουν περισσότερες βαριές, χειρωνακτικές εργασίες. Οι προβλέψεις αναφέρουν ότι τα φτωχά κράτη θα πληγούν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή και στον εργασιακό τομέα».

Ενδιαφέρονται οι εργοδότες για παρεμβάσεις όπως αυτές που προτείνει το πρόγραμμα HEAT-SHIELD για αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων που υφίστανται θερμική καταπόνηση; Ο κ. Φλουρής αναφέρει ότι υπάρχουν αρκετοί που δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται. Ωστόσο, όπως σημειώνει, «ελπίζουμε ότι μελλοντικά ολοένα και περισσότεροι επιχειρηματίες θα αγκαλιάσουν τις προτάσεις μας αφού μόνο όφελος μπορούν να έχουν από αυτές». Μάλιστα, ίσως οι συστάσεις του ευρωπαϊκού προγράμματος λάβουν σύντομα επίσημο χαρακτήρα με τη σφραγίδα της ΕΕ αλλά και του ελληνικού υπουργείου Εργασίας, μας ενημερώνει ο επιστήμονας. «Το έργο αυτό που χρηματοδοτείται άλλωστε από την ΕΕ είναι πιθανό να πάρει τη μορφή ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των εργαζομένων. Ηδη μας έχουν προσεγγίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας καθώς και η Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (European Agency for Safety and Health at Work, EU-OSHA) που έχει την έδρα της στο Μπιλμπάο της Ισπανίας. Οι αρμόδιοι οργανισμοί δείχνουν συνεχές ενδιαφέρον, ζητούν να τους τροφοδοτούμε με νέα στοιχεία, οι διεργασίες είναι έντονες. Συγχρόνως προσφάτως επικοινώνησε μαζί μας και το ελληνικό υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης ζητώντας συνεργασία και εκτιμούμε ότι μέσα στο ερχόμενο έτος ίσως υπάρξει σχετική νομοθεσία προστασίας αυτής της μεγάλης κατηγορίας «ευάλωτων» εργαζομένων και στη χώρα μας». Τι θα αφορά αυτή η νομοθεσία ρωτήσαμε τον έλληνα ειδικό. «Δεν έχει διαμορφωθεί ακόμη ένα σαφές πλαίσιο. Πιθανότατα θα τεθούν ανώτατα όρια πάνω από τα οποία οι εργαζόμενοι στις «κόκκινες» ειδικότητες θα πρέπει να κάνουν διαλείμματα ή να σταματούν την εργασία τους». Εν αναμονή λοιπόν και της επίσημης «θωράκισης» εκατομμυρίων εργαζομένων, μιας θωράκισης απαραίτητης διότι αλλιώς… καιγόμαστε!